Switluli

Tlula longoloko

NHLOKOMHAKA YA DJONDZO 21

Waswi Tlangela Leswi Xikwembu Xingaku Nyika Swona?

Waswi Tlangela Leswi Xikwembu Xingaku Nyika Swona?

“Oh Yehovha, Xikwembu xa mina, u yendle minchumu yayinyingi, mintirho ya wena ya kuhlamalisa ni mimpimiso ya wena ka hina, swi tele.” — PIS. 40:5.

LISIMU 5 Mintirho ya Xikwembu Ya Hlamalisa

LESWI HINGATASWI DJONDZA *

1-2. Hi kuya hi Tipisalema 40:5, i yini leswi Yehovha angahi nyika swona naswona hita kambisisa yini ka djondzo leyi?

YEHOVHA i Xikwembu xa kuhanana. Pimisa hi swin’wana swa leswi angahi nyika swona: Misava, kunga kaya la hina ka kusaseka lomu hinga hambeliwa kuhanya kona; wuqopho kumbe cérebro la hina la kuhlamalisa, ni Bibele, kunga Rito la yena la lisima. Leswi Yehovha angahi nyika swilo leswi swa 3, se hi ni munti wa kutshama ka wona, haswi kota kupimisa hi tlhela hi vulavula, naswona hi ni tinhlamulu ta swivutiso swa lisima. — Lerha Tipisalema 40:5.

2 Ka djondzo leyi, hita bulanyana hi 3 wa minchumu leyi Yehovha angahi nyika. Loko hi pimisa hi yona hita ya hiyi vona na yi li ya lisima naswona hita ya hi navela kutsakisa Yehovha, Muvumbi wa hina wa lirhandzu. (Nhla. 4:11) Hita tlhela hi tilunghiselela kupfuna lava kholwaka tidjondzo ta mavunwha ta kuhundzuluka ka swilo.

MISAVA YI YENDLELIWE KUTSHAMA KA YONA

3. Hayini misava yi hlawulekile?

3 Hinga vona swaku Yehovha a tlharihile ka leswi angayi hambisa xiswona misava, leyinga kaya la hina. (Rhom. 1:20; Hev. 3:4) Misava ayi hlawulekanga hi mhaka leswi yi rhendzelekelaka matlhelweni ka dlambu, kambe hi mhaka leswi kunga yona ntsena yinga ni hinkwaswu leswi vanhu vaswi lavaka leswaku va hanya.

4. Hi kwihi kuhambana lokunga kona xikarhi ka misava ni boti?

4 Hinga fananisa misava ni boti lelinga xikarhi ka lwandle lalikulu. Kambe kuni kuhambana xikarhi ka boti la kuhambiwa hi munhu ni misava leyi hi tshamaka ka yona. Hi xikombiso, i masiku mangani lawa vanhu vanga ka boti avata hanya wona, loko akuli swaku va fanele va tilavela moya wa vona, swakudla swa vona, mati ya vona naswona nsila hinkwayu vayi cukumeta ndzeni ka boti? Avata fa hi nkamanyana. Kambe kuhambana ni leswo, misava yaswi kota kuhlayisa vanhu ni hinkwaswu leswi hanyaka. Misava yaswi kota kuhi nyika oxigénio, swakudla ni mati lawa hima lavaka, naswona minchumu leyi, ayi heli. Hambileswi nsila yi cukumetiwaka kola misaveni, misava yi tshama nayi sasekile swi tlhela swi tsakisa kuhanya ka yona. Swi kotekisa kuyini? Yehovha a hambe misava na yiswi kota kucinca nsila yiva nchumu xa xinene. Hita djondza swaku wutlharhi la Yehovha li vonekisa kuyini ka leswi yendlekaka akuva moya ni mati swi tshama na swili kona.

5. Moya lowu hiwu hefemulaka wu kumekisa kuyini naswona leswo swi tiyisekisa yini?

5 A Oxigénio, i moya lowu hina ni swiharhi hiwu kokaka loko hi hefemula. Kuvuliwa swaku hi lembe hi koka mabilhões ni mabilhões ya makilu ya oxigénio. Hi gama hi humesa moya wa nsila lowu vitaniwaka dióxido de carbono. Hambileswi hi hefemulaka oxigénio lalinyingi ahingeli heti. Nakambe misava ayi karhali hi moya wa nsila lowu hiwu humesaka. Hi mhaka muni? Hi mhaka minsinya ni mabyanyi lawa Yehovha angama yendla ma koka moya lowu vitaniwaka dióxido de carbono, ma gama ma humesa oxigénio. Hi kukongoma, leswi swi yendlekaka kuva kukumeka moya lowu hiwu hefemulaka, swi tiyisekisa marito lawa manga ka Mintirho 17:24, 25, lawa mange: “Xikwembu . . . hi xona lexinyikaka mun’wana ni mun’wana vutomi, ni kuhefemula”.

6. Kuyendleka yini leswaku hi tshama na hi ni mati naswona leswo swi kombisa yini? (Vona kwadru lelinge: “ Leswi Yehovha Angaswi Yendla Leswaku Kutshama na Kuni Mati.”)

6 Kuza kukumeka mati laha misaveni hi mhaka leswi misava yi kumekaka ka mpfhuka lowunene ni dlambu. Phela loko misava ayova kusuhi ni dlambu, mati amata hela hi kuvila. Loko ayova kulenyana, mati hinkwawu amata woma mava jelu, naswona misava hinkwayu ayita hamba xibuvu xa kutala hi jelu matlhelo hinkwawu. Kambe leswi Yehovha anga veka misava ka ndhawu leyinene, hi ni mati lawa ma lavekaka kuva hi hanya. Loko dlambu li hisa mati lawa manga lwandle ni ka tindhawu tin’wana ma psha ma vhaporara ma ya hamba marhefu. Loko se kuhundze kolomu ka 10 wa masiku, marhefu lawa ma gama ma va mpfula kumbe ma va mberha. Mati ya kona ma gama ma tlhelela lwandle kumbe ka tindhawu tin’wana. Swilo leswi swi tshamela kuyendleka nkama ni nkama leswaku kuva ni mpfula. Leswi yendlekaka leswaku kutshama na kuni mati, swi komba swaku Yehovha ani wutlharhi ni matimba. — Yobo 36:27, 28; Ekl. 1:7.

7. Hingaswi kombisisa kuyini swaku haswi tlangela leswi Yehovha angahi yendlela swona leswinga ka Tipisalema 115:16?

7 I mpsini leswingatahi pfuna kutlangela misava ni hinkwaswu leswinga ka yona? (Lerha Tipisalema 115:16.) Xin’we xa kona i kuyanakanyisisa hi leswi Yehovha angaswi yendla. Leswo switahi yendla hi tlangela Yehovha hi swilo leswi ahi nyikaka swona siku ni siku. Naswona hinga kombisa swaku hayi tlangela misava hi kubasisa lani hi tshamaka kona.

CÉREBRO LA KUHLAMALISA

8. Hi mhaka muni hi vula swaku a cérebro la munhu la hlamalisa?

8 Leswi cérebro la munhu linga yendlisiwa xiswona swa hlamalisa. Loko n’wana ahali ndzeni ka mamana wa yena, nkama ni nkama kuyendliwa maselula ya manyingi lawa ma gamaka ma vumba cérebro. Vakambisisi va vula swaku a munhu wa mukulu a ni kolomu ka 100 bilhões wa maselula ya kuhlawuleka lawa ma vitaniwaka maneuroniyu. Maselula lawa hi wona ma vumbaka cérebro la hina leli pezaka kilu ni hanfu. Ahi voneni swin’wana swa kuhlamalisa leswi cérebro li kotaka kuswi yendla.

9. I yini lexi kombisaka swaku kuvulavula i xihiwa lexi taka hi ka Yehovha?

9 Kukota kuvulavula i hlori la kuhlamalisa hintamu. Pimisa hi leswi yendlekaka loko munhu a vulavula. Hi kuvula rito lin’we ntsena, a cérebro la hina li tirhisa 100 wa minsiha ya lirimi, nkolo, nomu tinhlaya ni xilempfu. Leswaku marito ma twala kahle, minsiha leyi yi fanele yi tirisana kahle ni hi nkama lowu faneleke. Buku lin’wana lelinga humesiwa hi 2019 li kombisa swaku a xin’wanana lexi xaha kupsaliwaka xi kota kutwa marito lawa ma vulavuliwaka xi tlhela xima twisisa. Leswi vangaswi tsumbula swi kombisa swaku hi yendliwe na hi kota kutiva tirimi ni kutidjondza. Hikakunene kuvulavula swi ta hi ka Yehovha. — Ekso. 4:11.

10. Hingaswi kombisisa kuyini swaku hayi tlangela nyiko ya kuvulavula?

10 Hinga kombisa swaku ha mutlangela Yehovha hi nyiko ya kuvulavula, hi kudjondzisa ntiyiso wa Xikwembu ka lava kholwaka swaku swilo swiyo tiyendlekela. (Pis. 9:1; 1 Pet. 3:15) Lava djondzisaka djondzo leyi, va lava hi kholwa swaku misava ni wutomi swiyo tiyendlekela. Loko hi tirhisa Bibele ni tipontu tin’wana leti se hinga bula hi tona ka djondzo leyi hita kota kunyimela Papayi wa hina wa le matilweni, hi tlhela hi tlhamusela lavaswi tsakelaka leswihi yendlaka hi kholwa swaku Yehovha hi yena anga yendla matilo ni misava. — Pis. 102:25; Esa. 40:25, 26.

11. I yini xin’wana lexi yendlaka cérebro la hina li hlamalisa?

11 Kukota kukhumbuka swa hlamalisa. Mutsali mun’wana a tshama a vula swaku a cérebro la munhu laswi kota kukhumbuka rungula lelinga tataka 20 milhões wa mabuku. Kambe swoswi kuvuliwa swaku li kota kukhumbuka swa kutlula leswo. I yini leswi hi kotaka kuswi yendla hi mhaka ya leswi hi kotaka kukhumbuka minchumu yayinyingi?

12. Kukota kudjondza kuva ni mahanyelo ya manene swihi hambanisisa kuyini ni swihari?

12 Ka swivumbiwa hinkwaswu leswinga kona misaveni, kova vanhu ntsena vaswi kotaka kudjondza mahanyelo ya manene hi kukhumbuka ni kuyanakanyisisa hi leswiga tshama swiva humelela. Leswo swihi yendla hi djondza mahanyelo ya manene hi gama hi cinca mapimiselo ya hina ni mahanyelo ya hina. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Phela hingaswi kota kudjondzisa lipfalu la hina kuhambanisa leswinga swinga swinene ni leswa kubiha. (Hev. 5:14) Hinga djondza kurhandza van’wana, kuva komba timpsalu ni kuva twela wusiwana. Naswona hinga djondza kutekelela wululami la Yehovha.

13. Hi kuya hi Tipisalema 77:11, 12 hinga yendla yini akuva hi kombisa swaku hamu tlangela Yehovha hi leswi angahi yendla nahi kota kukhumbuka swilo?

13 Swin’wana swa leswi hingaswi yendlaka akuva hi kombisa swaku hamu tlangela Yehovha hi leswi angahi yendla nahi kota kukhumbuka swilo, i kulwela kukhumbuka leswi Yehovha anga tshama ahi pfunisa xiswona ni kutlhela ahi tiyisa. Leswo switahi yendla hi tiyiseka swaku atahi pfuna ka nkama lowu taka. (Lerha Tipisalema 77:11, 12; 78:4, 7) Xin’wana hingaxi yendlaka i kukhumbuka swilo swa swinene leswi van’wana vangahi yendlela swona, hi tlhela hiva tlangela hi mhaka ya swona. Vakambisisi va vula swaku vanhu lava tlangelaka swava vevukela kutsaka. Nakambe hitava hi yendla kahle loko hi tekelela Yehovha hi kuva hi khohlwa swilo swin’wana. Hi xikombiso, hambileswi mimpimiso ya Yehovha yinga hetiseka, loko hi tisola ka swihoxo swa hina, wahi rivalela a tlhela a khohlwa leswi hingaswi yendla. (Pis. 25:7; 130:3, 4) Kutani Yehovha a lava leswaku na hina hi rivalela lavahi djohelaka hi tlhela hi khohlwa leswi vangahi yendlela swona. — Mat. 6:14; Luk. 17:3, 4.

Hi kombisa leswaku hali tlangela cérebro leli Yehovha angahi nyika lona hi kuli tirhisela kumu dzunisa (Vona paragrafu 14) *

14. Hingamu tlangelisa kuyini Yehovha hi leswi angahi nyika cérebro la kuhlamalisa?

14 Hinga tlangela cérebro la hina la kuhlamalisa hi kuli tirhisa leswaku hi dzunisa lweyi angahi nyika lona. Van’wana vali tirhisela kutiyendlela leswi vaswi lavaka, kambe swa twala leswi Yehovha lweyi angahi vumba a nyimelaka leswaku hi landza minawu ya yena ya leswa kululama ni leswa kubiha, kutlula kuva hi tiyendlela leswi hiswi lavaka. (Rhom. 12:1, 2) Loko hi yingisa minawu ya Yehovha hitava ni kurhula. (Esa. 48:17, 18) Nakambe hita tiva leswi Yehovha a lavaka hiswi yendla hi wutomi la hina akuva himu tsakisa. — Swi. 27:11.

BIBELE I XIHIWA XA KUHLAWULEKA

15. Kuva Yehovha ahi nyike Bibele swiswi kombisisa kuyini swaku wahi rhandza?

15 Bibele i nyiko leyi kombisaka lirhandzu la Xikwembu. Papayi wa hina wa le matilweni a rhume vanhu leswaku va li tsala hikusa ahi rhandza hintamu hi leswi hinga vana va yena. Hi kutirhisa Bibele, Yehovha a hlamula swivutiso swa lisima hintamu swa kufana ni leswinge: Hi ta hi kwini? Hi hanyela yini? Naswona kuta yendleka yini a nkameni lowu taka? Leswi Yehovha a lavaka leswaku vana va yena hinkwavu va kuma tinhlamulu ta swivutiso leswi, a yendle leswaku vanhu va hundzuluxela Bibele hi tirimi ta kutala. Swoswi hi ni Bibele la kuhelela kumbe linga helelanga hi tirimi ta kutlula 3.000 wa tona. Akuna buku lin’wana leli hundzuluxeliwaka li tlhela li nyikeliwa hintamu kufana ni Bibele. Vanhu vavanyingi vanga djondza Bibele hi lirimi la vona kunga na mhaka swaku va tshama kwini naswona va vulavula lirimi muni. — Vona kwadru lelinge: “ Kuyendla Bibele li Kumeka hi Tirimi ta Afrika.”

16. Hikuya hi Matewu 28:19, 20 hingaswi kombisisa kuyini leswaku hali tlangela Bibele?

16 Hinga kombisa leswaku hali tlangela Bibele hi kuzama kuli lerha siku ni siku, hi yanakanyisisa hi leswi liswi djondzisaka ni kuzama kuswi tirhisa ka wutomi la hina. Hinga tlhela hi kombisa leswaku haxi tlangela Xikwembu hi kulwela kudjondzisa vanhu vavanyingi leswi Bibele liswi vulaka. — Pis. 1:1-3; Mat. 24:14; lerha Matewu 28:19, 20.

17. Hi djondze hi yini kuta fikela swoswi, naswona hita djondza hi yini ka nhlokomhaka leyi landzelaka?

17 Kuta fikela swoswi se hi vonile leswi Xikwembu xingahi nyika, swa kufana ni kaya la hina la kusaseka, kunga misava, cérebro la hina la kuhlamalisa ni Rito la xona kunga Bibele. Kambe kuni swin’wana leswi Yehovha angahi nyika swaku ahingeswi voni hi matihlo ya hina. Swilo swa kona hita bula hi swona ka nhlokomhaka leyi landzelaka.

LISIMU 1 Wumunhu la Yehovha

^ par. 5 Djondzo leyi yitahi pfuna kunyika lisima Yehovha ni swilo swinharhu leswi angahi nyika swona. Nakambe yitahi pfuna kuyanakanyisisa ni lava kalaka vanga kholwi swaku Xikwembu xi kona.

^ par. 64 NTLHAMUSELO WA XIFANISO: Makwerhu lweyi a djondzaka lirimi lin’wana leswaku ata chumayela vanhu lava taka hi ka tiku lin’wana.