Tintivi ti vula swaku timbyana ti nga swi kota ku tiva malembe ya timbyana tin’wana, ti tiva swaku i ta wanuna kumbe ta wansati, ni swaku ti tsakile kumbe a ti tsakanga. Naswona ti nga djondzisiwa ku tiva swaku ka ndhawu ku ni mabomba kumbe madroga. Ku hambana na hina vanhu hi ngo kota ku vona leswi yentxekaka hi ku tirhisa matihlo, timbyana ti tirhisa tinhompfu swaku ti tiva leswi yentxekaka, leswo swo fana ni loko ti vona hi tinhompfu.

 Kambisisa leswi landzelaka: Ku nunhwetela ka timbyana ku swi tlula hintamu leswi vanhu va nunhwetelisaka xiswona. Hi ku ya hi Instituto Nacional de Normas e Tecnologia la Estados Unidos “loko ho chela wulombe la litsongo la ku kala li nga tati xipunwana ka piscina la likulu a mbyana yi nga swi kota ku swi twa swaku u chele wulombe.”

 Hi mhaka muni timbyana ti kota ku nunhwetela hintamu ku tlula vanhu?

•   A nhompfu ya mbyana yi tsakamilenyana, leswo swi yentxa swaku swi nga karhati swaku yi twa ku nunhwela.

•   Nhompfu ya mbyana yi hambanisiwile hi tindhawu timbirhi, ndhawu yin’we yi pfuna ku hefemula se leyin’wana yi tirhela ku nunhwetela. Loko mbyana yi nunhwetela a moya wa kona wu ya ka ndhawu leyi yi tirhelaka ku nunhwetela.

•   Ka timbyana a ndhawu leyi tirhelaka ku nunhwetela yi ni kolomu ka 130 cm² kumbe ku tlula, ku hambana ni ka vanhu ku nga ni 5 cm².

•   Timbyana ti nga va ni ma célula ya ku nunhwetela ya ku tlula ka cinqueta vezes ya vanhu.

 Hinkwaswu leswo swi yentxa swaku timbyana ti kota ku twa ku nun’wela ti tlhela ti tiva swaku i mpsini swi nga juntiwa swaku ku twala ku nunhwela koloko. Hi xikombiso tintivi tin’wana ti vula swaku vanhu va nga swi kota ku twa ku nunhwela ka sopa, kambe timbyana ti kota ku twa minchumu hinkwayu leyi nga cheliwa ka sopa.

 Tintivi ta Pine Street Instituto la ku kambisisa mavabyi ya kancru ti vula swaku a wutlopho ni tinhompfu ta timbyana swi tirhisana xikan’we swaku ti kota ku nunhwetela ku tlula swiharhi hinkwaswu amisaveni. A tintivi ta ciência ti zama ku hamba minchini ya ku fana ni “tinhompfu ta nbyana” swaku ti kota ku tsumbula tindhawu leti ku nga ni mabomba, ku kuma vanhu va ku yiva swibamu, madroga ni minchumu yin’wana ya ku kala yi nga li yinene ni ku tsumbula mavabyi ya ku fana ni kancru.

 U swi vonisa ku yini? Ku nunhwetela ka mbyana ku yo tiyetxekela? Kumbe ku yo yentxiwa?