Ka 35.000 wa Timboni ta Yehovha aAlemanha ni matikweni man’wani lawa a ma fumiwa hi mfumu wa Alemanha, 1.500 wa tona ti file ka nkama wa nyimpi naswona a swi tiveki hi ku helela swaku tin’wani ti fe hi yini. Leswi ya ha kambeliwaka mhaka leyi, a numeru ni swin’wani swi ta humesiwa.

•  Va fise ku yini?

•  Hi mhaka muni va hluphiwile?

•  Va fele kwini?

•  Vona leswi nga yendlekela van’wani

•   Leswi va nga fisa xiswona: Kolomuyani ka 400 wa Timboni ta Yehovha ti dlayiwile aAlemanha ni ka matiko man’wani lawa a ma fumiwa hi Alemanha. Ku tala ka vona va thethisiwile amatribunali, va tshembisiwa ku dlayiwa ni ku tsemiwa minkolo. Van’wani va duvuliwile ni ku va va thethisiwa hi ndlela ya ku kala yi nga li kahle.

•   Swiyimu swa ku karhata adjele ni ka tindhawu leti a va hluphiwa ka tona: Ku tlula 1.000 wa Timboni ta Yehovha ti dlayiwile ka tindhawu leti vanhu a va hlupheliwa ka tona ni madjele. Phela vona va sindzisiwe ku tirha yi nga chayi va za va fa. Van’wani va file hi mhaka ya ku hluphiwa, ndlala, xirhami, mavabyi, kumbe hileswi a va nga yisiwi xibelhela. Hi mhaka ya leswi va nga khomiwa hi ndlela leyi, van’wani hambiloko se va chunsiwile va file ku heleni ka Nyimpi ya Wumbirhi ya Misava.

•   Swilo swin’wani leswi nga humelela: Timboni tin’wani ta Yehovha ti petiwile ka tindhawu leti a ku nga ngheni moya leswaku ti dlayiwa. Van’wani va ringise hi vona ma injenção ni makinina.

 Timboni ta Yehovha ti hluphiwile hileswi a ti yingisa minawu ya Bibele. Nkama lowu mfumu wa Alemanha wu nga lava leswi Bibele a li nga pfumelelani na swona, tona a ti swi yingisanga. Phela ti lange “ku yingisa Xikwembu lexi nga hosi ku tlula vanhu.” (Mintirho 5:29) Vona minchumu yimbirhi leyi nga lava leswaku Timboni ti nga yingisi mfumu.

1.   Ku kala va nga tipeti ka politika. Ku fana ni leswi Timboni leti nga hanya ka mfumu wa Alemanha ti kalaka ti nga tipetanga ka politika, ninamuntlha amisaveni hinkwayu Timboni ta Yehovha a ti tipeti ka politika. (Yohani 18:36) Hi mhaka leyo ti yalile:

   •   Ku ya wusonchweni kumbe ku yendla swilo leswi fambisanaka ni nyimpi. — Esaya 2:4; Matewu 26:52.

   •   Ku vhota kumbe ku tipatsa ni mfumu wa Alemanha. — Yohani 17:16.

   •   Ku khuzela bandera kumbe ku vula swaku “Heil Hitler!” — Matewu 23:10; 1 Vakorinto 10:14.

2.   Ku tama va yendla mintirho ya vona ya wukhongeli. Hambileswi ntirho lowu wa wukhongeli a wu tsimbisiwa, a Timboni ta Yehovha a ti tama:

   •   Ti tlhangana swaku ti khongela. — Vaheberu 10:24, 25.

   •   Ti chumayela Rito la Xikwembu ni ku tlhela ti nyikela a mabuku lawa ma sekeliweke aBibeleni. — Matewu 28:19, 20.

   •   Ti kombisa lirhandzu ka vanhu van’wani ku patsa ni Vayuda. — Marka 12:31.

   •   Ti tiyisa lipfumelo la tona ni ku tlhela ti yala ku sinara a documento leli a li ta kombisa swaku ti tshika ku va Timboni. — Marka 12:30.

 Profesori Robert Gerwarth a vula leswaku a “Timboni ta Yehovha a ku li tona ntsena ka mfumu wa Alemanha leti a ti hluphiwa hi mhaka lipfumelo la tona.” a Timboni ti nyime ti tiyile naswona vanhu van’wani lava a va khomiwe na tona va ti hloniphile swinene. Xib’ochwa xin’wani xa le Austrália xi te: “A ti yi anyimpini. Swi nga yampsa ku dlayiwa tona, ku nga li kuva tona ti dlaya van’wani.”

•   Ka tindhawu leti a va hluphiwa ka tona: Timboni ta Yehovha ta ku tala ti fele ka ndhawu leyi. Tin’wani a ti pfaleliwe ka matiko ya ku fana ni Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück ni Sachsenhausen. A Sachsenhausen kuve 200 wa Timboni ti nga fa.

•   Amadjele: Timboni ta Yehovha ti hluphiwile ti za ti fa amadjele. Tin’wani ti file hi mhaka ya ku twa ku vava hileswi a ti biwa nkama lowu na ti thethisiwa.

•   Tindhawu tin’wani lomu ti nga dlayiwa ka tona: Timboni ta Yehovha ti dlayiwe hintamu ka madjele ya Berlin-Plötzensee, Brandenburg ni Halle/Saale. Handle ka tindhawu leti, ku ni 70 wa tindhawu tin’wani lani Timboni ti nga dlayiwa ka tona.

•  Vito: Helene Gotthold

   Lani a nga dlayiwa kona: Plötzensee (aBerlin)

   Helene lweyi a a ni vana vambirhi a khomiwile makhambi ya manyingi. Hi 1937 a khomiwile hi ndlela ya ku biha ni ku va a thethisiwa adjele lakakuva a humeliwa hi nyimba. Hi 8 ka Dezembro wa 1944 a dlayiwile adjele la Plötzensee, aBerlin.

•  Vito: Gerhard Liebold

   Lani a nga dlayiwa kona: Brandenburg

   Hi diya 6 ka Maio wa 1943, Gerhard lweyi a a ni 20 wa malembe a tsemiwe nkolo adjele. Phela leswo swi yendlekile na ko hundza malembe mambirhi ntsena na papayi wa yena a dlayiwile hi ku tsemiwa nkolo ka ndhawu liyani. Ka karta la yena la wugamu leli a nga li tsalela maxaka ya yena ni ntombhi leyi a nga tshembisana ku chada na yona, a vule swaku loko a a nga li Xikwembu lexi nga mu nyika matimba, i na a nga swi kotanga ku tiyisela.

•  Vito: Rudolf Auschner

   Lani a nga dlayiwa kona: Halle/Saale

   Hi 22 ka Setembro wa 1944, Rudolf lweyi a a ni 17 wa malembe a tsemiwe nkolo adjele. Ka karta leli a nga li tsala la ku vhalelisa mamani wa yena a te: “Vamakwerhu va ku tala va tiyiselile; na mina ni ta tiyisela.”