บทความศึกษา 37
“เราจะเขย่าให้หมดทุกชาติ”
“เราจะเขย่าให้หมดทุกชาติ แล้วสิ่งมีค่าจากชาติทั้งหมดนั้นจะหลั่งไหลเข้ามา”—ฮกก. 2:7
เพลง 24 ไปที่ภูเขาของพระยะโฮวา
ใจความสำคัญ *
1-2. ฮักกัยบอกล่วงหน้าว่าจะมีการเขย่าอะไรในสมัยของเรา?
“ภายในไม่กี่นาที ร้านและตึกเก่า ๆ ก็เริ่มถล่มลงมา” “ทุกคนกลัวกันมาก . . . หลายคนบอกว่าแผ่นดินไหวตอนนั้นเกิดขึ้นประมาณ 2 นาที แต่สำหรับฉันมันนานกว่านั้นมาก มันเหมือนถูกเขย่าไม่หยุดเลย” นี่เป็นความรู้สึกของบางคนที่รอดจากแผ่นดินไหวในเนปาลปี 2015 ถ้าคุณเจอเหตุการณ์คล้าย ๆ กันนี้ คุณคงลืมไม่ลงแน่ ๆ
2 แต่ตอนนี้มีการเขย่าอีกแบบหนึ่งที่เกิดขึ้นไม่ใช่แค่ในเมืองเดียวหรือประเทศเดียว แต่เกิดขึ้นในทุก ๆ ชาติและก็มีการเขย่ามานานมากแล้ว ฮักกัยได้พยากรณ์เกี่ยวกับเรื่องนี้ว่า “พระยะโฮวาผู้เป็นจอมทัพพูดว่า ‘อีกไม่นาน เราจะเขย่าท้องฟ้าและโลก เขย่าทะเลและแผ่นดินอีกครั้งหนึ่ง’”—ฮกก. 2:6
3. การเขย่าที่ฮักกัยพูดถึงไม่เหมือนกับการเขย่าของแผ่นดินไหวยังไง?
3 การเขย่าที่ฮักกัยพูดถึงไม่เหมือนกับการเขย่าของแผ่นดินไหวที่มีแต่ผลเสียและทำให้ทุกอย่างพังทลาย การเขย่าที่เขาพูดถึงทำให้เกิดผลดีด้วย พระยะโฮวาบอกว่า “เราจะเขย่าให้หมดทุกชาติ แล้วสิ่งมีค่าจากชาติทั้งหมดนั้นจะหลั่งไหลเข้ามาในวิหารหลังนี้ เราจะทำให้วิหารหลังนี้มีแต่ความสง่างาม” (ฮกก. 2:7) คำพยากรณ์ข้อนี้หมายถึงอะไรสำหรับคนที่อยู่ในสมัยของฮักกัย? และมีความหมายยังไงสำหรับพวกเราในปัจจุบัน? เราจะได้คำตอบสำหรับคำถาม 2 ข้อนี้ และเราจะเรียนด้วยว่าเราจะมีส่วนร่วมในการเขย่าชาติต่าง ๆ ในทุกวันนี้ได้ยังไง
ข่าวสารที่ให้กำลังใจในสมัยของฮักกัย
4. ทำไมพระยะโฮวาถึงส่งผู้พยากรณ์ฮักกัยไปหาประชาชนของพระองค์?
4 พระยะโฮวามอบหมายให้ฮักกัยทำงานหนึ่งที่สำคัญมาก ให้เรามาดูว่าเกิดอะไรขึ้นก่อนหน้านั้น ในปี 537 ก่อนคริสต์ศักราชชาวยิวที่ซื่อสัตย์หลายคนกลับจากการเป็นเชลยที่บาบิโลนและฮักกัยคงเป็นหนึ่งในนั้น พอพวกเขามาถึงกรุงเยรูซาเล็ม พวกเขาก็ช่วยกันวางฐานรากวิหารของพระยะโฮวา (อสร. 3:8, 10) แต่พอผ่านไปได้ไม่นาน พวกเขาก็รู้สึกท้อใจและหยุดสร้างวิหารเพราะถูกต่อต้านอย่างหนัก (อสร. 4:4; ฮกก. 1:1, 2) พอถึงปี 520 ก่อนคริสต์ศักราช พระยะโฮวาเลยสั่งให้ฮักกัยไปช่วยพวกเขาให้มีกำลังใจมากขึ้นเพื่อจะสร้างวิหารของพระยะโฮวาให้เสร็จ *—อสร. 6:14, 15
5. ทำไมเรื่องที่ฮักกัยพูดถึงให้กำลังใจประชาชนของพระเจ้า?
5 พระยะโฮวาบอกให้ฮักกัยไปให้กำลังใจชาวยิวและช่วยพวกเขาให้มีความเชื่อในพระองค์มากขึ้น ฮักกัยพูดกับชาวยิวด้วยความกล้าหาญว่า “พระยะโฮวาบอกว่า ‘และประชาชนในแผ่นดินนี้ ขอให้มีใจเข้มแข็งและลงมือสร้างต่อเถอะ’ พระยะโฮวาผู้เป็นจอมทัพบอกว่า ‘เราอยู่กับพวกเจ้า’” (ฮกก. 2:4) วลีที่ว่า “พระยะโฮวาผู้เป็นจอมทัพ” ต้องให้กำลังใจชาวยิวและทำให้พวกเขามั่นใจมากขึ้นแน่ ๆ เพราะมันทำให้พวกเขาคิดถึงพระยะโฮวาว่าพระองค์มีกองทัพทูตสวรรค์ที่ใหญ่มาก ฉะนั้นชาวยิวต้องไว้ใจพระยะโฮวา แล้วพวกเขาจะทำงานนั้นได้สำเร็จ
6. การเขย่าที่ฮักกัยบอกล่วงหน้ามีผลยังไง?
6 พระยะโฮวาดลใจฮักกัยให้บอกชาวยิวว่าพระองค์จะเขย่าชาติทั้งหมด พอชาวยิวที่เลิกสร้างวิหารรู้ว่าพระยะโฮวาจะเขย่าเปอร์เซียมหาอำนาจโลกในสมัยนั้น พวกเขาก็กลับมามีกำลังใจอีกครั้ง การเขย่านี้มีผลยังไง? อย่างแรก ประชาชนของพระเจ้าจะสร้างวิหารได้สำเร็จ และนอกจากนั้น คนที่ไม่ใช่ยิวก็จะมานมัสการพระยะโฮวาด้วยกันกับพวกเขาในวิหารนั้น ชาวยิวที่ได้ยินคำพูดของฮักกัยต้องได้กำลังใจมากแน่ ๆ—ศคย. 8:9
งานที่เขย่าทั้งโลกในทุกวันนี้
คุณมีส่วนร่วมอย่างเต็มที่ในงานเขย่าที่กำลังทำกันอยู่ในทุกวันนี้ไหม? (ดูข้อ 7-8) *
7. เรากำลังมีส่วนร่วมในงานอะไรที่เขย่าโลกในทุกวันนี้? ขออธิบาย
7 คำพยากรณ์ของฮักกัยมีความหมายยังไงสำหรับพวกเราในทุกวันนี้? พระยะโฮวาจะเขย่าชาติทั้งหมดอีกครั้งและคราวนี้เราจะมีส่วนร่วมด้วย ลองคิดถึงเรื่องนี้ ในปี 1914 พระยะโฮวาแต่งตั้งให้พระเยซูคริสต์เป็นกษัตริย์ปกครองในรัฐบาลสวรรค์ของพระองค์ (สด. 2:6) การที่รัฐบาลนี้ปกครองหมายความว่า “ช่วงเวลาของคนต่างชาติ” ได้จบลงแล้ว “ช่วงเวลาของคนต่างชาติ” หมายถึงช่วงเวลาที่ไม่มีผู้ปกครองที่พระเจ้าแต่งตั้งบนโลก เมื่อช่วงเวลานี้จบลงเลยเป็นข่าวร้ายสำหรับผู้นำของโลก (ลก. 21:24) คนของพระยะโฮวารู้ความจริงเรื่องนี้ พวกเขาเลยพยายามบอกทุกคนว่ารัฐบาลของพระเจ้าเป็นความหวังเดียวของมนุษย์ พวกเขาทำอย่างนี้โดยเฉพาะตั้งแต่ปี 1919 การประกาศ “ข่าวดีเรื่องรัฐบาลของพระเจ้า” เขย่าทั้งโลกจริง ๆ—มธ. 24:14
8. จากสดุดี 2:1-3 ชาติต่าง ๆ รู้สึกยังไงกับเรื่องที่พวกเขาได้ยิน?
8 ผู้คนรู้สึกยังไงกับเรื่องที่พวกเขาได้ยิน? คนส่วนใหญ่ไม่ชอบ (อ่านสดุดี 2:1-3) พวกเขาโกรธมากและไม่ยอมรับผู้นำที่พระยะโฮวาแต่งตั้ง พวกเขาไม่ได้มองว่าเรื่องรัฐบาลของพระเจ้าที่เราประกาศเป็น “ข่าวดี” ที่จริงหลายรัฐบาลถึงกับสั่งห้ามงานประกาศของเราด้วยซ้ำ ถึงผู้นำของหลายชาติจะอ้างว่ารับใช้พระเจ้าแต่พวกเขาก็ยังอยากมีอำนาจและปกครองต่อไป พวกเขาต่อต้านรัฐบาลของพระองค์ พวกเขาทำเหมือนผู้นำในสมัยของพระเยซู พวกเขาต่อต้านคนที่พระยะโฮวาเจิมโดยโจมตีสาวกที่ซื่อสัตย์ของท่าน—กจ. 4:25-28
9. พระยะโฮวาทำยังไงกับชาติต่าง ๆ ที่ไม่ยอมรับรัฐบาลของพระองค์?
9 พระยะโฮวาทำยังไงกับชาติต่าง ๆ ที่ไม่ยอมรับรัฐบาลของพระองค์? สดุดี 2:10-12 บอกว่า “ดังนั้น กษัตริย์ทั้งหลาย ขอให้มีความเข้าใจที่ลึกซึ้ง พวกผู้พิพากษาในโลก ขอให้ยอมรับการว่ากล่าวแก้ไข ขอให้รับใช้พระยะโฮวาด้วยความเกรงกลัว และชื่นชมยินดีด้วยความยำเกรง ให้นับถือลูกของพระเจ้า ไม่อย่างนั้นพระเจ้าจะโกรธ แล้วพวกคุณจะพินาศ เพราะพระองค์อาจจะโกรธขึ้นมาทันที แต่คนที่เข้ามาพึ่งพิงพระองค์จะมีความสุข” พระยะโฮวาเป็นพระเจ้าที่ใจกว้าง พระองค์ยังให้โอกาสชาติต่าง ๆ ที่จะเปลี่ยนใจมายอมรับรัฐบาลของพระองค์ แต่เวลาใกล้จะหมดแล้ว ตอนนี้เป็น “สมัยสุดท้าย” ผู้คนต้องรู้ความจริงและเลือกรับใช้พระยะโฮวา ไม่มีอะไรที่เร่งด่วนมากเท่านี้อีกแล้ว—2 ทธ. 3:1; อสย. 61:2
การตอบรับที่ดี
10. ฮักกัย 2:7-9 พูดถึงการตอบรับที่ดีจากการเขย่ายังไง?
10 ฮักกัยบอกล่วงหน้าถึงการตอบรับที่ดีจากการเขย่า เขาบอกว่าการเขย่านั้นจะทำให้ “สิ่งมีค่า [คนที่มีหัวใจดี] จากชาติทั้งหมดนั้นจะหลั่งไหลเข้ามา” นมัสการพระยะโฮวา * (อ่านฮักกัย 2:7-9) อิสยาห์กับมีคาห์ก็บอกล่วงหน้าไว้เหมือนกันว่าเรื่องนี้จะเกิดขึ้น “ในสมัยสุดท้าย”—อสย. 2:2-4; มคา. 4:1, 2
11. พี่น้องชายคนหนึ่งทำยังไงตอนที่เขาได้ยินเรื่องรัฐบาลของพระเจ้าครั้งแรก?
11 ให้เรามาดูว่าการเขย่าเคยมีผลยังไงกับพี่น้องชายของเราที่ชื่อเคน ตอนนี้เขารับใช้ที่สำนักงานใหญ่ เขายังจำได้ดีตอนที่ได้ยินเรื่องรัฐบาลของพระเจ้าเมื่อ 4 ปีที่แล้ว เคนเล่าว่า “ครั้งแรกที่ผมได้ยินความจริงในคัมภีร์ไบเบิล ผมดีใจมากที่ได้รู้ว่าเราอยู่ในสมัยสุดท้าย แล้วผมก็ได้มาเข้าใจว่า ถ้าอยากจะทำให้พระเจ้าพอใจและจะได้ชีวิตนิรันดร์ ผมต้องมาอยู่ฝ่ายพระยะโฮวาและไม่เป็นส่วนหนึ่งของโลกที่เอาแน่เอานอนไม่ได้ ผมอธิษฐานเกี่ยวกับเรื่องนี้และทำตามทันที ผมไม่ยุ่งเกี่ยวกับโลกอีกเลยและเข้ามาอยู่ภายใต้การปกป้องดูแลของรัฐบาลพระเจ้าที่มั่นคงตลอดไป”
12. วิหารของพระยะโฮวาสง่างามยังไงในสมัยสุดท้าย?
12 เราเห็นชัดเลยว่าพระยะโฮวาอวยพรคนของพระองค์ ในช่วงสมัยสุดท้ายมีคนเข้ามานมัสการพระองค์เพิ่มขึ้นมากจริง ๆ ในปี 1914 มีแค่ไม่กี่พันคน แต่เดี๋ยวนี้มีมากกว่า 8 ล้านคนและยังมีอีกหลายล้านคนที่เข้ามาร่วมประชุมอนุสรณ์กับพวกเรา นี่ทำให้ลานวิหารโดยนัยของพระยะโฮวา *เต็มไปด้วย “สิ่งมีค่าจากชาติทั้งหมด” เมื่อคนเหล่านี้เปลี่ยนแปลงตัวเองและปลูกฝังลักษณะนิสัยใหม่ พวกเขาก็ทำให้ชื่อของพระยะโฮวาได้รับการยกย่องสรรเสริญด้วย—อฟ. 4:22-24
คนของพระเจ้าทั่วโลกประกาศเรื่องรัฐบาลของพระองค์อย่างมีความสุข (ดูข้อ 13)
13. มีคำพยากรณ์อะไรที่เกิดขึ้นจริงในทุกวันนี้? (ดูภาพหน้าปก)
13 มีคำพยากรณ์อื่นอีกที่บอกว่าจะมีคนเข้ามานมัสการพระยะโฮวาเพิ่มขึ้น เช่นที่อิสยาห์ 60:22 บอกว่า “คนจำนวนน้อยจะเพิ่มเป็นจำนวนพัน คนตัวเล็กจะกลายเป็นชาติใหญ่ เรายะโฮวาจะเร่งให้สิ่งนี้เกิดขึ้นในเวลาที่เหมาะสม” การที่มีคนเพิ่มขึ้นแบบนี้ทำให้มีสิ่งดี ๆ หลายอย่างเกิดขึ้น “สิ่งมีค่า” ซึ่งก็คือคนที่เข้ามานมัสการพระยะโฮวาเต็มใจ “ประกาศข่าวดีเรื่องรัฐบาลของพระเจ้า” แต่ไม่ใช่แค่นั้น พวกเขายังมีความสามารถหลายอย่างด้วย นี่ทำให้องค์การของพระเจ้าสามารถใช้ “น้ำนมของชาติต่าง ๆ” ในการขยายงานประกาศ (อสย. 60:5, 16) พี่น้องเหล่านี้ช่วยให้เรามีหนังสือและสื่อต่าง ๆ มากกว่า 1,000 ภาษาและมีการประกาศใน 240 ประเทศ
ถึงเวลาที่ต้องตัดสินใจ
14. ตอนนี้ทุกคนต้องตัดสินใจเรื่องอะไร?
14 ในสมัยสุดท้ายนี้ การเขย่าชาติต่าง ๆ ทำให้ทุกคนต้องตัดสินใจเรื่องสำคัญ พวกเขาจะเลือกสนับสนุนรัฐบาลของพระเจ้าหรือว่าพวกเขาจะเลือกที่จะไว้ใจรัฐบาลของโลกนี้ นี่เป็นเรื่องที่ทุกคนต้องตัดสินใจ ถึงคนของพระยะโฮวาจะเชื่อฟังกฎหมายของรัฐบาลแต่พวกเขาก็จะเป็นกลางทางการเมือง (รม. 13:1-7) พวกเขารู้ว่ามีแต่รัฐบาลของพระเจ้าเท่านั้นที่จะแก้ปัญหาทุกอย่างของมนุษย์ได้และรัฐบาลนี้ก็ไม่เป็นส่วนหนึ่งของโลกด้วย—ยน. 18:36, 37
15. หนังสือวิวรณ์บอกว่าคนของพระเจ้าจะถูกทดสอบความภักดียังไง?
15 หนังสือวิวรณ์บอกว่าในสมัยสุดท้ายคนของพระเจ้าจะถูกทดสอบความภักดีซึ่งจะทำให้เราถูกต่อต้านและข่มเหงอย่างหนัก รัฐบาลของโลกอยากได้การนมัสการที่เราควรจะให้กับพระเจ้า และพวกเขาจะข่มเหงทุกคนที่ไม่สนับสนุนพวกเขา (วว. 13:12, 15) พวกเขาจะ “บังคับทุกคน ทั้งผู้ใหญ่ผู้น้อย คนรวยคนจน คนที่มีอิสระและทาส ให้รับเครื่องหมายที่มือขวาหรือบนหน้าผาก” (วว. 13:16) ทาสในสมัยโบราณจะถูกทำเครื่องหมายเพื่อแสดงว่าใครเป็นเจ้าของพวกเขา ทุกวันนี้ก็เหมือนกัน รัฐบาลของโลกอยากให้ทุกคนมีเครื่องหมายที่หน้าผากและที่มือ คืออยากให้ผู้คนแสดงความคิดและการกระทำออกมาว่าสนับสนุนพวกเขา
16. ทำไมเราต้องตรวจดูตัวเองตอนนี้ว่าเราภักดีต่อพระยะโฮวาอยู่หรือเปล่า?
16 คุณจะรับเครื่องหมายนี้และสนับสนุนรัฐบาลของโลกไหม? คนที่ไม่ทำอย่างนั้นจะมีชีวิตลำบากและอันตราย หนังสือวิวรณ์บอกว่า “ไม่ให้ใครซื้อขายอะไรได้นอกจากเขาจะมีเครื่องหมาย” (วว. 13:17) แต่ที่วิวรณ์ 14:9, 10 ทำให้คนของพระเจ้ารู้ว่าพระองค์จะทำอะไรกับคนที่มีเครื่องหมาย ฉะนั้น แทนที่จะรับเครื่องหมาย พวกเขาจะเขียนบนมือของพวกเขาว่า “พระยะโฮวาเป็นเจ้าของตัวฉัน” (อสย. 44:5) ตอนนี้เป็นเวลาที่เราจะตรวจดูว่าเราภักดีต่อพระยะโฮวาอยู่หรือเปล่า ถ้าเราภักดี พระยะโฮวาก็จะดีใจและพูดได้อย่างเต็มปากว่าเราเป็นคนของพระองค์
การเขย่าครั้งสุดท้าย
17. เราต้องไม่ลืมอะไรเกี่ยวกับความอดทนของพระยะโฮวา?
17 พระยะโฮวาอดทนมากในช่วงสมัยสุดท้ายนี้ พระองค์ไม่อยากให้ใครต้องถูกทำลาย (2 ปต. 3:9) พระองค์ให้โอกาสทุกคนที่จะกลับใจและเลือกที่จะรับใช้พระองค์ แต่ความอดทนของพระองค์ก็มีขีดจำกัด คนที่ไม่ยอมสนับสนุนรัฐบาลของพระองค์ก็จะเป็นเหมือนกับฟาโรห์ในสมัยของโมเสส พระยะโฮวาบอกฟาโรห์ว่า “ตอนนี้ เราจะลงมือจัดการเจ้าและประชาชนของเจ้าโดยทำให้เกิดโรคระบาดร้ายแรง เพื่อให้เจ้าหายไปจากโลกนี้เลยก็ได้ แต่ที่เราปล่อยให้เจ้ามีชีวิตอยู่อย่างนี้ ก็เพื่อจะแสดงอำนาจของเราให้เจ้าเห็น และเพื่อชื่อของเราจะเลื่องลือไปทั่วโลก” (อพย. 9:15, 16) ในที่สุดชาติทั้งหมดจะต้องรู้ว่าพระยะโฮวาเป็นพระเจ้าเที่ยงแท้องค์เดียว (อสค. 38:23) พระองค์จะทำอย่างนั้นยังไง?
18. (ก) ฮักกัย 2:6, 20-22 พูดถึงการเขย่าแบบไหน? (ข) เรารู้ได้ยังไงว่าคำพยากรณ์ของฮักกัยจะเกิดขึ้นอีกครั้งในอนาคต?
18 หลายร้อยปีหลังจากสมัยของฮักกัย เปาโลได้รับการดลใจให้บอกว่าสิ่งที่เกิดขึ้นในฮักกัย 2:6, 20-22 จะเกิดขึ้นอีกครั้งในอนาคต (อ่าน) เปาโลเขียนว่า “ตอนนี้พระองค์สัญญาว่า ‘เราจะเขย่าทั้งโลกและท้องฟ้าอีกครั้งหนึ่ง’ คำพูดที่ว่า ‘อีกครั้งหนึ่ง’ แสดงว่าพระเจ้าจะขจัดสิ่งที่ถูกเขย่าให้หมดไป คือสิ่งที่พระองค์ไม่ได้สร้าง เพื่อให้สิ่งที่ไม่ถูกเขย่าคงอยู่” (ฮบ. 12:26, 27) การเขย่าครั้งนี้ไม่เหมือนกับการเขย่าที่บอกไว้ในฮักกัย 2:7 การเขย่าครั้งนี้จะทำให้คนที่เป็นเหมือนกับฟาโรห์ที่ไม่ยอมรับว่าพระยะโฮวามีสิทธิ์ที่จะปกครองถูกทำลายตลอดไป
19. อะไรจะไม่มีวันถูกเขย่าเลย? เรารู้ได้ยังไง?
19 อะไรจะไม่มีวันถูกเขย่าเลย? เปาโลพูดต่อไปว่า “เมื่อเห็นว่าเราจะได้อยู่ในรัฐบาลที่ไม่มีอะไรเขย่าได้ ขอให้เรารับประโยชน์จากความกรุณาที่ยิ่งใหญ่ต่อไป ความกรุณานี้ทำให้เราทำงานรับใช้ที่ศักดิ์สิทธิ์ให้กับพระเจ้าด้วยความเคารพยำเกรงอย่างที่พระองค์ยอมรับได้” (ฮบ. 12:28) หลังจากการเขย่าครั้งสุดท้าย จะมีแต่รัฐบาลของพระเจ้าเท่านั้นที่จะอยู่ตลอดไป—สด. 110:5, 6; ดนล. 2:44
20. แต่ละคนต้องตัดสินใจเลือกอะไร? และเราจะช่วยพวกเขาได้ยังไง?
20 ไม่มีเวลาเหลือแล้ว ทุกคนต้องเลือกว่าเขาจะใช้ชีวิตตามแนวทางของโลกที่นำไปสู่ความพินาศ หรือเขาจะทำตามความต้องการของพระเจ้าซึ่งจะทำให้เขาได้ชีวิตตลอดไป (ฮบ. 12:25) ถ้าเราพยายามทำงานประกาศต่อ ๆ ไป เราก็สามารถช่วยให้หลายคนเลือกได้ว่าเขาจะอยู่ฝ่ายไหน ขอให้เราช่วยคนมากขึ้นให้มาสนับสนุนรัฐบาลของพระเจ้า และขอให้เราจำคำพูดของพระเยซูที่ท่านบอกว่า “จะมีการประกาศข่าวดีเรื่องรัฐบาลของพระเจ้าไปทั่วโลก เพื่อให้คนทุกชาติมีโอกาสได้ยิน แล้วจุดจบก็จะมาถึง”—มธ. 24:14
เพลง 40 เราเป็นคนของใคร?
^ วรรค 5 บทความนี้จะพูดถึงความเข้าใจใหม่ของฮักกัย 2:7 เราจะได้เรียนว่าเราจะมีส่วนร่วมในงานที่จะเขย่าชาติต่าง ๆ ได้ยังไง และการเขย่านี้จะทำให้ผู้คนตอบรับยังไงบ้าง
^ วรรค 4 เรารู้ว่าสิ่งที่ฮักกัยพูดได้ผลจริง ๆ เพราะวิหารถูกสร้างเสร็จในปี 515 ก่อน ค.ศ.
^ วรรค 10 นี่เป็นความเข้าใจใหม่ เมื่อก่อนเราเคยบอกว่าการเขย่าทุกชาติไม่ได้ทำให้คนที่มีหัวใจดีมาหาพระยะโฮวา ดู “คำถามจากผู้อ่าน” ในหอสังเกตการณ์ 15 พฤษภาคม 2006
^ วรรค 12 วิหารโดยนัยของพระยะโฮวาหมายถึงการจัดเตรียมเพื่อการนมัสการแท้
^ วรรค 64 คำอธิบายภาพ ฮักกัยช่วยประชาชนของพระเจ้าให้มีกำลังใจมากขึ้นเพื่อจะสร้างวิหารของพระยะโฮวาให้เสร็จ คนของพระเจ้าในทุกวันนี้ก็ประกาศเรื่องของพระเจ้าอย่างกระตือรือร้น สามีภรรยาคู่หนึ่งประกาศเกี่ยวกับการเขย่าครั้งสุดท้าย
