Engaksïni chári sapi arhipiringa eskaksï eskuela no sési kámasïnga o bullying úkuni, ¿nénajtsï uá jarhuatani? ¿Niuajtsï eskuelarhu arhijpini eskaksï kastigariuaka imani enga no sési úkuni jaka chári sapini? ¿Arhini chári sapini eska atantauaka? Ante dejtsï úni ambe ma, eratsi je arini ambe. a

•  ¿Ambe xáni arhikuekasïni bullying?

•  ¿Néna uá jarhuatani juchiti sapini?

 ¿Ambeski bullying? Jindesti enga nema uékantku ka someni no sési úkujka o no sési jásï ambe arhini máteru nemani. No méntkisï jindesïndi bullying enga nema no sési útspijka o no sési arhijpini.

 ¿Andisï xáni jukaparhakue sési míteni ambeski bullying o engaksï no sési kámajka sapini ma eskuelarhu? Jimbokaksï máru kʼuiripuecha úrasïnga uandakua bullying paraksï arhikuekani enga nema no sési kámpijka, nájkiruka no meru kʼéri ambe útspiaka. Enga cha kuájpiska sapichitu ambe jimbo chári sapini, ka jukarijtsï uandanhiani imani ambe jimbo, nójtsï jurajkuaka eska chári sapi sési péntaaka uandanhiatani. Chári sapi jatsisti para jorhenguarhini ini ambe úni iásï enga sapichku jaka, jimboka uétarhinchaaka indeni ambe úni enga kʼériuakia.

 Bibliaeri konseju: “Asï jirejiresï ikia” (Eclesiastés 7:9).

 Jorhenguarhikua: Ísïsti eskajtsï ménisï kuájpiaka chári sapini, perujtsï ménisï jatsiaka para jurajkuni chári sapini eska jorhenguarhiaka máteruecha jingoni pájperani ka niárani pʼindeni ka orhepani uérakuani uandanhiatechani (Kolosasi 3:13).

 ¿Peru ambejtsï uá engaksïni chári sapi aianguska eskaksï uékantku ka someni no sési kámasïnga?

•   Tekantskua jingoni kurhajcha je. Jánguarhinta je exeni 1) ambe úkuarhixaki ka 2) andiksïsï chári sapini no sési kámajki. Orheta míte je iámindu ambe antesi dejtsï eratsini ambe ma. kurhamarhikuarhi je: “¿Jaki nema enga máteru ambe uandantaaka ambe enga úkuarhika?”. Parajtsï úni míteni iámindu ambe, jamberijtsï jatsiaka para chári sapiri maestru jingoni uandontskuarheni o máteru sapiiri táti jembecha jingoni.

   Bibliaeri konseju: “Enga nema mókuntajka ante de kurhaani ambe ma, inde ambe tontuesti ka kʼuratsekua ma” (Proverbios 18:13).

•   Engaksï chári sapini no sési kámajka o bullying úkuni, jarhuata je kurhanguni eska ambe enga ima uáka, uáti sési péntani uandanhiatani o sánderu kʼéri úni. Biblia arhisïndi: “Enga mókuntskua tekaantskua jingonijka, kénditasïndi ikiatapuni, peru uandakua enga no sési pʼikuastpijka úsïndi eska nema sánderu ikiauaka” (Proverbios 15:1). Jo, májkueni no sési útspintani úsïndi eska sánderu no sési ambe úkuarhiaka ka úni eskaksï sapini sánderu no sési kámaaka, enbesi deksï ísku exenia.

   Bibliaeri konseju: “Asï jáma je no sési úkuantaani imechani engaksïni no sési úchiaka, ka nijtu no sési arhiantani imechani engaksïni no sési arhiaka” (1 Pedru 3:9).

•   Uandontskuarhiku je chári sapini eska enga no no sési útspintajka, no arhikuekasïnga eska no balori jukaska. Sánderu sési, úsïndi eska sánderu uinhapitiuaka, jimboka no jurajkusïnga eskaksï máteruecha arhiaka ambe enga jatsika para úni. Ísïsti komu andani uarhiperakuani nájkiruka no uarhipeaka.

   Ka i ambe meru uétarhisïndi eska chári sapi miáuaka engaksï no sési úkuni jauaka Interneti jimbo. Enga ikiaparini mókuntaska mensajini, uáti eska ima enga no sési úkuni jaka, seguiriuaka no sési úkuni. Inde ambe uáti eska máteru nema uandaaka eska chári sapijtu no sési útspisïnga. Ísï jimbo, ménisï sánderu sésisïndi pínasku pakarani. Enga chári sapi no ma ambe mókuntaska, uáti eska no sési úri nóteru ambe ma uákia.

   Bibliaeri konseju: “Jima enga no jarhajka chkari, chpiri patakuarhisïndi” (Proverbios 26:20).

•   Chári sapi méntkisï jánguarhintapirindi no jimesïsï jarhani o nirani enga nema úpiringa no sési kámani. Por ejemplu, enga míteka eska nema oksï uánikuecha jimesïsï jarhaska enga ima nipiringa, uáti máteru xanharu jupikani paraksï no ma ambe úkuni.

   Bibliaeri konseju: “Jánhaskati exesïndi ambe enga no sési úkuarhiaka ka kéndikukuarhisïndi, peru imecha engaksï no jánhaskatika nóksï ambe ma úsïndi ka no sési ambeksï úkuarhinchasïndi” (Proverbios 22:3).

 ¿UÁJTSÏ ARINI AMBE ÚNI? Jarhuata je chári sapini eratsini ambe úpirini úkuarhini ka ambe nómbe, engajtsï arini ambe kurhamarhiska:

•  ¿Ambe úpirini úkuarhini engari solu no kasu úkuska imani engakini no sési kámajka?

•  ¿Ambe úkuarhipirini engari mátirku arhiska imani engakini no sési kámajka eskakini ísku exeaka?

•  ¿Ambe úkuarhipirini engari maestruni ma aianguska ambe engaksïni úchijka?

•  ¿Uári eskaksïni nóteru bullying úchiakia engari sési kaaska ori arhiani ambe ma enga tsíperauaka?

 Ia seaksï chári sapini Interneti jimbo o eskuelarhu no sési kámani jarhani oksï bullying úkuni, no májkuenisti. Ísï jimbo, májku kʼéri exe je ambe engaksïni uáka jarhuatani orhepani uérani. Ka arhi je chári sapini eskajtsï méntkisï jarhuataaka.

 Bibliaeri konseju: “Ambakiti amigu ma méntkisï uékpisïndi, ka ermanu máesti enga andajpenuka para jiáni enga uandanhiata jauaka” (Proverbios 17:17).