Exeni ambe enga jataka

JARHUAJPERATA PARA FAMILIAUECHA | TÁTICHA

¿Ambe uá úni enga juchiti sapi kuatantaaka?

¿Ambe uá úni enga juchiti sapi kuatantaaka?

 Chári sapi k’umanchikuarhu jarhasti, no ma ambe úkua jatsisti ka arhisïndiksïni: “Kuatantaskia”. Antedeksï arhini eska niuaka teleni exeni o bideojuegu ma jingoni chʼanani, jarhasti máru ambe engajtsï jatsika para eratsentani.

Ambe engaksï uandajka máru táti jémbecha

  •   Ménisï ima ambe engaksï sapiicha újka para tsípikuarhini, úsïndi eskaksï sánderu kuatantaaka. Táti ma enga Robert arhinhajka uandasïndi: “Para máru sapiicha ambe engaksï újka pauani pauani, no xáni ambakiti ambesti komu teleni exeni o bideojueguecha jingoni chʼanani. Kuatantasïndiksï engaksï máteru ambe úni jauaka”.

     Imeri uarhiiti, Bárbara májkueni eratsesïndi. Ima uandasïndi: “Pauani pauanchi jatsiska para eratsentani ka jánguarhintani jarhani para mámaru ambe úni, ka nóchi jirejiresï exesïnga para ambe marhuasïni ima ambe engachi úkia. Joperu ima sapiicha engaksï pʼindejka méntkisï teleni exeni jarhani oksï bideojueguecha jingoni chʼanani jarhani, kánikuaksï kuatantasïndi para úni ambe ma enga uétarhiaka eratsentani o jánguarhintani”.

  •   Redesi sosialicha uáti úni eskaksï no sési pʼikuarheraaka. Fotuecha ka bideuechani exeani jarhani ambe engaksï újka imecheri amiguecha, uáti úni eskaksï ísï exeaka enajkiksï imecha no sáni tsípikuarhijka. Nanaka sapichu ma enga Beth arhinhajka, uandasïndi: “Ma eratsesïndi ‘Iáminduecha tsípikuarhixati ka ji juchinio jarhaska’”.

     Nájkiruka ma ióni exeani jauaka redesi sosialichani, ma uáti kuatantani ka jandiajku pʼikuarherani. Máteru tumbi enga Chris arhinhajka, uandasïndi: “Uákari ióni exeani jarhani redesi sosialichani, joperuri tátsekua kuenta íntskukuarhisïnga eskari ísku tsïtaska tiempuni”.

  •   Engaksï sapiicha kuatantajka, uáti jarhuatani paraksï uénani eranhaskani ambeteru úni para tsípikuarhini. Nándi ma enga Katherine arhinhajka uandasïndi eska engaksï sapiicha kuatantajka, inde ambe uáti úni eskaksï uénaaka eratseni ka eranhaskani ambeteru úni para tsípikuarhini. Ima ari ambe uandasïndi: “Sapi ma, asta kaja ma jingoni uáti chʼanani ka ísï exeni komueska troka ma, barku ma o úrani para jatsirani ambe ma enga ima kánikua tsitijka. Ka takusï ma jingoni kʼumanchikua sapichu ma úni”.

     Jimbosï psikologa Sherry Turkle uandajti eska enga nema kuatantajka, marhuasïndi paraka “uénaaka mámaru ambe eratseni ka eranhaskani”. a Ísï jimbo, kuatantani no xáni no sési ambesti. Libru ma enga arhinhajka Disconnected (Desconectados), uandasïndi eska kuatantani úsïndi eskaksï kʼuiripuecha uénaaka mámaru ambe eratseni ka eranhaskani májkueni eska kʼuiripu ma enga ejersisiu újka para muskuluechani ánchitaani.

 Jorhenguarhikua: Asï uandanhia je enga chári sapi kuatantaaka. Sánderu sési, jarhuata je chári sapini paraka ima uénaaka mámaru ambe eratseni ka eranhaskani ambeteru úni para tsípikuarhini.

Ambe engajtsï jatsika para úni

  •   Engajtsï chá sési exeaka, jurajku je eskaksï chári sapiicha uérakisï chʼanaaka. Bárbara engachi uénakuarhu uandakia, uandasïndi: “Tsánda ka jurhiata kánikuaksï marhuasïndi paraksï sapiicha nóteru kuatantatini jarhania. Engaksï juchari sapiicha uénapka uérakisï chʼanani, úndasptiksï uánikua ambe eranhaskani”.

     Bibliaeri konseju: “Para iámindu ambe tiempu ma jarhasti; [...] tiempu ma para terekuarhini [...] ka tiempu ma para tsanguarhani” (Eclesiastés 3:1, 4, nota).

     Eratsi je ini ambe: ¿Ambeteru uá úni parakaksï juchiti sapiicha uérakisï chʼanaaka? Ka engaksï no uáka uérani, ¿ambeteruksï úpirini úni paraksï kʼumanchikuarhu tsípikuarhini?

  •   Jarhuataa je chári sapiichani paraksï máteruechani eratseani. Nándi ma enga Lillian arhinhajka, uandasïndi máru ambe engaksï sapiicha uáka úni: “Úpirindiksï jarhuatani nemani enga jatirikia para uitsakua pʼikuni, ekuaru kʼarhatani, úmakuntani ambe ma o solu nirani sáni uandajpani. Máteruechani jarhuataani, úsïndi eskachi kánikua sési pʼikuarheraaka”.

     Bibliaeri konseju: “Sési nikuati imani enga intsïmpitiika ka ima enga uinhaperantaajka máteruechani, ístu uinhaperanhantaati” (Proverbios 11:25).

     Eratsi je ini ambe: ¿Ambe uá úni parakaksï juchiti sapiicha tsitiaka máteruechani jarhuataani?

  •   Jorhendaa je chári ejemplu jingoni. Ambe engajtsï chá uandajka ima amberi engajtsï pauani pauani újka, uáti úni eskaksï chári sapiicha májkueni eratseaka. Nándi ma enga Sarah arhinhajka, uandasïndi: “Engachi uandaska eskajtsïni kuatantaskia ambe engachi pauani pauani újka, juchari sapiichajtuksï májkueni pʼikuarheraati. Joperu engachi ambakiti ambe uandaaka ka tsípikua jingoni ima amberi engachi pauani pauani újka, juchari sapiichajtuksï májkueni uáti”.

     Bibliaeri konseju: “Ima enga ambakiti mintsita ma jataka, méntkisï kʼuínchikua ma jatsisïndi” (Proverbios 15:15).

     Eratsi je ini ambe: ¿Ambeksï kurhaasïni juchiti sapiicha engani uandani jarhajka ima amberi engachi pauani pauani újka? ¿Ambeksï exesïni eskani úsïnga engani ji kuatantajka?

 Konseju ma: Jarhuataa je chári sapiichani paraksï eratseni ambeteruksï úpirini úni paraksï tsípikuarhini. Nándi ma enga Allison arhinhajka, uandasïndi: “Juchinio, iáminduecha karasïnga ambe engachi úpiringa úni ka kajarhuchi ma jatsirasïnga parachi tátsekua iáminduecha exeani”.

a Libru En defensa de la conversación.