Exeni ambe enga jataka

¿Ambeksï úkuarhinchaspi Jeobaeri testiguecha Holocausto jimbo?

¿Ambeksï úkuarhinchaspi Jeobaeri testiguecha Holocausto jimbo?

 Ima sáno 35,000 Jeobaeri testiguecha engaksï irekani japka jini Alemania ka imani paisicharhu engaksï nasicha japka, ma 1,500 Testiguechaksï uarhisti Holocausto jimbo. No mítikuarhisti ambe jimboksï uarhiski máru Testiguecha. Útasï inbestigarinhaxati, ísï jimbosï uáti mójtakurhini númeruecha ka máteru detaiecha.

 ¿Nénaksï uarhiski?

  • Kachujchatarakua (guillotina) engaksï nasicha úraka

      Uándikunhastiksï. Sáno 400 Testiguechaksï uándikunhasti jini Alemania ka imani paisicha jimbo engaksï nasicha japka. Sáno iámindu imechaksï jusgarinhaspti, arhinhasptiksï eskaksï uándikunhapiringa ka kachujchakunhani. Máteruechaksï fusilarinhaspti o pirajchakunhani sini juisiu ma jatsini.

  •   No sésiksï kánhaspti engaksï ónhakata japka. Sánderu de 1,000 Testiguechaksï uarhisti kárselicharhu ka kampu de konsentrasionicharhu nasicheri. Afuersaksï ánchitaaspti astakaksï uarhipka oksï uarhispti jimbokaksï no sési kánhaspka, kʼarhimani, tsʼirani, pʼamenchani o engaksï no atenderinhapka doktoricha jimbo. Máteruechaksï ísï no ióni jimbo uarhispti engaksï jurajkunhapkia enga kʼamarapkia Segunda Guerra Mundiali, jimbokaksï ísï xáni no sési kánhaspka.

  •   Máteru ambe jimbo engaksï uarhika. Máru Testiguechanksï uándikuaspti úrapariani kuartuechani gasiri, engaksï medisineri ambe uékenga eksperimentarini astakaksï uarhipka o indinksionichani jimbo paraksï sóntku uarhini.

 ¿Andiksïsï no sési kánhapi?

 Jeobaeri Testiguechaksï no sési kánhaspti jimbokaksï uékaspka kumplirini imani ambe engaksï Bibliarhu jorhenguarhipka. Engaksï juramuti nasicha uékapka afuersa úraani imani ambe enga Biblia uandajka eska no sési jarhaska, Testiguechaksï nómindu uékaspti imani ambe úni ka erakusptiksï “sánderu janhanharhi[ni] Diosïni ka eska kʼuiripuechani” (Ukuecha 5:29). Ju je exeni tsimani ambe engaksï jimbo xarhatapka ini ambe.

  1.   Engaksï no inchamukupka politikarisï. Májkueni eskaksï iásï anapu Testiguecha, náki uéjki paisi anapuecheri, ima Jeobaeri testiguecha engaksï irekapka juramukua nasicheri jimbo, nóksï inchamukuspti politikarisï (Juanu 18:36). Nóminduksï jiókuarhispti arini ambe úni:

    •   Marhuani ejersiturhisï o náki uéjki ánchikuarhita ma úni para guerrecharhu apoiarini (Isaías 2:4; Mateu 26:52).

    •   Botarini para juramutini ma erakuni o nasicheri organisasionicha jingoni úkuarhini (Juanu 17:16).

    •   Saludarini krusini jásï ma (esvástica) o uandani “Heil Hitler” (Mateu 23:10; 1 Korintu 10:14).

  2.   Engaksï seguiripka úni ambe engaksï jakajkuenga. Nájkirukaksï no jiáratanhenga úni ambe engaksï jakajkuenga, Jeobaeri testiguechaksï seguirispti arini ambe úni:

    •   Tánguarhini para kómarhini ka kʼéri ambe arhini Tata Diosïni (Ebreu 10:24, 25).

    •   Eianhpini Bibliaeri ambe ka etsakuani publikasionichani engaksï Bibliarhu pʼitakateka (Mateu 28:19, 20).

    •   Sési kaani imeri besinuechani, nájkirukaksï judiuepka (Markusʌ 12:31).

    •   Mintsikani imani ambe engaksï jakajkuenga ka no firmarini dokumentu ma enga arhienga eskaksï nóteru jiókuarhisïrenguia imecheri jakajkukuechani (Markusʌ 12:30).

 Profesori Robert Gerwarth uandasïndi eskaksï Jeobaeri testiguecha “jindespka, májku grupu Tercer Reich jimbo enga no sési kánhaka solu imecheri jakajkukuechani jimbo”. a Máteru kʼuiripuecha engaksï ónhakata japka kampu de konsentrasionicharhu, niárasptiksï ísku pakarani Jeobaeri testiguecha jimbo na engaksï xáni kʼéri mintsikakua ma jatsipka. Jeobaeri testiguecheri ambe uandaparini, Austria anapu ma enga ónhakata japka uandantaspti: “Nóksï nirasïndi guerrarhu. Uékasïndiksï eskaksï uándikuauaka enbesi de imechaksï uándikuni nemani”.

 ¿Naniksï uarhiski?

  •   Kampu de konsentrasionicharhu. Sáno iámindu Jeobaeri testiguechaksï kampu de konsentrasionicharhu uarhisti. Ónhanhasptiksï kampuecharhu komu Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück ka Sachsenhausen. Komprobarikuaristia eskaksï Sachsenhausen jimbo, uarhiskaksï 200 Jeobaeri testiguecha.

  •   Kárselicharhu. Máru testiguechaksï kánikua no sési kánhaspti atanhani karselicharhu astakaksï uarhika. Máteruechaksï uarhisti eridecha jimbo engaksï úkuapka jiáni engaksï uékenga eskaksï uandantapiringa ambe ma, (interrogatorios).

  •   Máru lugaricha nani engaksï uándikunhaka. Sánderu uánikua engaksï uándikunhaka Jeobaeri testiguecha jindesti ari kárselicharhu, Berlin-Plötzensee, Brandeburgo ka Halle/Saale. Ístu, jarhastiksï karakatecha engaksï xarhatajka eskaksï jarhaska máteru setenta lugaricha nani engaksï uándikunhaka máteru Testiguecha.

 Máru Testiguecha engaksï uándikunhaka

  •  Nombri: Helene Gotthold

     Lugari enga uándikunhaka: Plötzensee (Berlín)

     Helene, enga uambuchatini japka ka tsimani uájpechani kánguarhiani, uánikua xanharhi jupinhaspti. Uéxurhini 1937 jimbo, tsïtaspti charhakuni enga erokuarhini japka jiáni enga no sési kánhapka interrogatoriurhu ma. Jurhiatikua 8 de disiembrini 1944 jimbo, kachujchakunhaspti erramientarhu enga úranhenga para kachujchakuni nemani (guillotina) jini kárselirhu Plötzensee, Berlín.

  •  Nombri: Gerhard Liebold

     Lugari enga uándikunhaka: Brandeburgo

     Gerhard, 20 uéxurhini jatirisptia enga kachujchakunhapka 6 de maiuni 1943 jimbo. Tsimani uéxurhini antesi, imeri táti jemba, kachujchakunhaspti mísmu kárseli jimbo. Gerhard arini ambe karakuspti imeri familiani ka imeri nobiani imani kartarhu enga jindepka para despedirikuarini: “Sini Tateri uinhapikua jimbo, no úpiringa jámani ini xanharuni jimbo”.

  •  Nombri: Rudolf Auschner

     Lugari enga uándikunhaka: Halle/Saale

     Rudolf, 17 uéxurhini jatirispti enga kachujchakunhaka jurhiatikua 22 de septiembrini 1944 jimbo. Imeri kartarhu enga jindepka para despedirikuarhini arini ambe arhispti amambani: “Uánikua erachichaksï jámastia ini xanharu jimbo, ka jíjtuni ísï uáka”.

a Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, pájina 105.