Exeni ambe enga jataka

Índisi jimbo nirani

KAPITULU 2

“Chájtsï juchiiti ambe uandantaaka”

“Chájtsï juchiiti ambe uandantaaka”

Jesúsi preparariuasïndi apostoliichani paraksï orhejtsïkuni aianhpikuani

Pʼitakata jarhasti Úkuecha 1:1-26

1-3. ¿Náksï nitamakuarhispi últimu jurhiatikuecha jimbo enga Jesúsi imeeri apostoliicha jingoni japka, ka ambechi úpirini kurhamarhikuarhini?

 AMBE engaksï xáni nitamakuarhika apostoliicha últimu semanecha jimbo, úpti eskaksï mámaru ambe pʼikuarherapiringa. Orhetaksï no sési pʼikuarheraxapti jimboka Jesúsi uarhispkia, joperu tátsekuaksï meru kánikua tsípixapti jimboka tsíntaspkia. Últimu 40 jurhiatikuecha jimbo, Jesúsi uánikua xanhari xarhakuaspti para uinhaperaantani ka arhistakuani. Imeechaksï méntkisï uékapirindi Jesúsi jingoni jarhani, joperu niárasptia jurhiatikua para ima jurajkuani.

2 Apostoliichaksï juáta Olibusïiri tánguarhitixati Jesúsi jingoni ka jingontkuksï kurhaaxati ambe enga xáni uandani jaka ima. Ísïksï pʼikuarheraxati enajki sóntku nitamani jaki tiempu. Jiájkani enga Jesúsi kʼamarajkia uandani, tarhataasïndi jájkiichani, újchakuraasïndi ka ueenasïndi karhanchentani. Apostoliichaksï ísku pakarasïndi eranguntani enga ima karhanchentani jarhajka, nube ma ójchakurasïndi ka tátsekuaksï nóteru exesïndia (Luk. 24:50; Úku. 1:9, 10).

3 Iásï iámu ambe mójtakurhisptia para apostoliicha. ¿Iásïksï ambe uaaia enga imeecheeri Jorhentpiri auandarhu karhanchintakia? Jatsistiksï para seguiriini úni imani ánchikuarhitani enga ima ueenaka. Ka listuksï jarhasti para ísï úni. ¿Néna jorhendaaspi Jesúsi ka ambeksï úspi imeecha? ¿Ka nénajtsïni marhuachea juchantsïntu? Úkuecha kapitulu 1 jimbochi míteaka ini ambe ka kánikuajtsïni uinhaperantaati.

“Sési exeraaspti” (Úkuecha 1:1-5)

4. ¿Lukasï néna ueenasïni karani libru Úkuechani?

4 Lukasï Teófiluni ueenasïndi uandani, ísï eska imeeri Ebanjeliu jimbo. a Lukasï ménderu karasïndi máru ambe enga últimu karapka imeeri Ebanjeliu jimbo, jimajkani Úkuecha jindeesti libru ma enga Lukasïiri Ebanjeliuni seguiriijka; nomasi enga Úkuecha máteru uandakuechani úraajka ka jimbanhi ambe uandantani.

5, 6. a) ¿Ambe jarhuataapirini Jesúsiiri chúxapatiichani paraksï sánderu mintsikani? b) ¿Andichisï uandajki eskachi juchajtu meru mintsikasïnga pruebechani jimbo?

5 Úkuecha 1:3 ísï uandasïndi Jesúsiiri ambe: “Xarhakuaspti ka sési exeraaspti eska ima tsípiti jarhaspka”. Lukasï, doktori enga xáni xénchanheenga, indejkusï úrajti uandakua griegu jimbo enga ísï tradusirikuarhijka “sési exeraaspti” (Kol. 4:14). Ini uandakuani doktoriichajkuksïsï úrajti paraksï xarhatani eska ambe ma ísïiska ka mintsinharhikueni. ¡Ka meru indeni ambesï úpti Jesúsi. Uánikua uelta xarhakuaspti imeeri chúxapatiichani: ménisï máechakuani o tsimanisï, ka ménichani iámindu apostoliichani ka ma xanhari jukari 500 imeeri chúxapatiichani xarhakuaspti (1 Kor. 15:3-6). I ambe enga Jesúsi exeraapka, kánikua jarhuataapti paraksï imeecha sánderu mintsikani Tata Diosïni ka paraksï sánderu uíuinhasï jarhani.

6 Iásï, juchajtuchi mintsikasïnga jimboka jarhaska uánikua ambe engajtsïni sési exerajka eska ambe ma ísïiska. Jatsiaskachi pruebechani engaksï xarhatajka eska Jesúsi Echerirhu irekaspka, eska uarhiska juchaari pekaduecha jimbo ka eska tsíntaspka. Ambe enga Biblia uandantajka ima kʼuiripuecheeri engaksï exepka ambe enga úkuarhipka, meru ísïisti ka mintsinharhikueni, jimbochisï nóteru uétarhinchaajkia máteru pruebechani. Ísï jimbo, engachi estudiariuaska ini relatuechani ka kómarhinchi Tata Diosïni eskajtsïni jarhuataaka kurhanguani, sánderuchi mintsikaaka. Ju je no mirikurhini eska meru mintsikani no solu jindeeska jakajkuni ambe ma, sino seguru jarhani eska ambe engachi jakajkujka meru ísïiska jimbokachi jatsiaska pruebeechani. Ka i jásï mintsinharhikua kánikua jukaparhakuesti para úni jatsini tsípikua para méntkisï (Juanu 3:16).

7. ¿Nénachi uaa juchajtu májkueni aianhpini ísï eska Jesúsi?

7 Úkuecha, ístu uandantasïndi eska Jesúsi aianguasïreenga imeeri chúxapatiichani “Tata Diosïiri Reinueri ambe”. Pori ejemplu, kurhangutaraaspti profesiechani engaksï uandeenga na enga no sési kánhapiringa ka uándikunhani Mesíasi (Luk. 24:13-32, 46, 47). Ka enga ísï aianguapka ambe enga úpiringa ima komu Mesíasi, sési jimbo Reinueri ambesï aianguani japti jimboka imasï jindeepiringa Rei ima Reinueri. Ambe enga sánderu aianhpienga Jesúsi, jindeespti Reinueri ambe ka juchajtuchi jatsiska para májkueni úni (Mat. 24:14; Luk. 4:43).

“Asta jima jamberi enga sánderu iauaniika parhakpinirhu” (Úkuecha 1:6-12)

8, 9. a) ¿Náki tsimani ambeksï no úxapi sési kurhanguni apostoliicha? b) ¿Ambe arhiaspi Jesúsi imeeri apostoliicha para kurhangutaraani ambe engaksï no úni japka kurhanguni, ka ambejtsïni jorhendasïni juchantsïni?

8 Apostoliichaksï últimu xanhari uandontskuarhespti Jesúsi jingoni juáta Olibusïrhu. Ka jimbokaksï meru uékaxapkia míteni máru ambe, kurhamarhisptiksï: “Tata, ¿tʼuri iásïtki íntsaantaua juramukua Israeli anapuechani?” (Úku. 1:6). Engaksï ísï kurhamarhipka, xarhataxaptiksï eskaksï no úxapka tsimani ambe sési kurhanguni. Primeru, jakajkusïreendiksï eska ireta Israeli ménderu jatsipiringa Tata Diosïiri gobiernuni. Ka segundu, eska inde gobiernu imani tiempu jimbo ueenapiringa juramuni, jimboksïsï úrapti ini uandakuani “iásïtki”. ¿Joperu néna jarhuataaspi Jesúsi sési kurhanguni indeni ambe?

9 Jesúsi mítespti eskaksï no ióni jimbo úpiringia kurhanguni primeru puntuni, jimboka solu 10 jurhiatikua kuerataxapka parakaksï imeecha exepiringa na enga úkuarhipiringa jimbanhi nasioni ma: Tata Diosïiri Israeli. Jiáni uératini, israeliteechaksï nóteru jindeepirindia Tata Diosïiri ireta. Joperu kʼóru kurhangutaraaspti segundu puntuni. Uékperakua jingoni miátaantaspti: “Chájtsï no jatsiska para míteni na jandora o na jatini úkuarhia i ambe, jimboka Taatijkusï sésikua jatsika para uandani na jatini ísï úkuarhia” (Úku. 1:7). Jo, Tata Diosï Jeobajkusï sésikua jatsiti para uandani na jatini úkuarhia ambe enga ima uéjka. Jesúsi mismu uandaspti ante de uarhini eska ni ima mítepi “na jatini ka na jandora” kʼamakurhipirini parhakpini anapu ambe; imani tiempu jimbo, solu “Taatijkusï” mítepti (Mat. 24:36). Ka iásï jamberi, kristianuechachi sési úsïnga no uandanhiani jarhani na jatini meru kʼamakurhia parhakpini anapu ambe, jimboka ambe máeska engachi no jatsika para míteni.

10. ¿Náki ejemplujtsïni jurajkucheski apostoliicha, ka andi?

10 Joperu ju je no sóntku no sési exeni ambe engaksï eratseenga apostoliicha. Achamasïisptiksï engaksï kánikua mintsikeenga ka engaksï kaxumbikua jingoni jiókuarhipka enga Jesúsi jurhimberaantapka. Nájkirukaksï no sési kurhanguni japka máru ambe, imeechaksï solu uékasïreendi sési jimbo míteni ambe ma. Jesúsi mismu someni arhiaspti: “Méntkisï jingontku ja je” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41). Ka ísïisti, jingontkuksï jarhaspti, uékaxaptiksïa exeani míndeechani engaksï xarhatapiringa na enga Tata Diosï Jeoba sóntku úpiringia ambe ma. Juchajtuchi indeni ambesï jatsika para úni. Ka sánderia iásï, engachi “últimu jurhiatikuechani jimbo” irekani jaka (2 Tim. 3:1-5).

11, 12. a) ¿Náki ánchikuarhita íntsaaspi Jesúsi imeeri chúxapatiichani? b) ¿Andisï sési japi enga Jesúsi uandapka espiritu santueri ambe ante de arhiani eskaksï jatsispka para aianhpini?

11 Jesúsi uékasïreendi eskaksï apostoliicha sánderu jukaparharapiringa ma ambe, jimbosï miátaantapti: Chájtsï “intsïnhaaka uinhapikua jiáni engaksïni espiritu santu juuaka andarhierani. Ka chájtsï juchiiti ambe uandantaaka Jerusaléni ka iámu Judea ka Samariaisï ka asta jima jamberi enga sánderu iauaniika parhakpinirhu” (Úku. 1:8). Jo, apostoliichaksï jatsispti para uandantani iápurisï eska Kristu tsíntaspkia: orheta Jerusaléni, nani engaksï uándikupka; tátsekua iápuru Judea ka ístu Samariaisï, ka asta jimeesïsï enga sánderu iauaniika.

12 Ante de Jesúsi íntsaani indeni ánchikuarhitani, arhiaspti eska íntsaapiringa espiritu santu para jarhuataani. Uandakua “espiritu santu”, jukari 50 xanhari jukanharhisti libru Úkuecha jimbo enga pʼuré jimbo jaka, ka i jindeesti primeru xanhari. Ístu i libru mémindu xarhatasïndi eskachi uétarhinchasïnga espiritu santu parachi úni ambe enga Tata Diosï Jeoba uéjka. Ka iásïchi sánderu uétarhinchansïngia, jimbosï uétarhijti eskachi pauani pauani kómarhiaka Tata Diosïni parakajtsïni íntskuaka espiritu santu (Luk. 11:13).

13. ¿Asta nanichi jamberi jatsiski para aianhpini, ka andichisï jatsi para tsípikua jingoni ísï úni?

13 Iásï, para Tata Diosïiri marhuariicha, i uandakua “asta jima jamberi enga sánderu iauaniika parhakpinirhu” sánderu ambe arhikuekasïndia ka eska para primeru siglurhu anapu kristianuecha. Ka ísï eskachi na exekia máteru kapituluni jimbo, tsípikua jingonchi aianhpixaka ambakiti aianhperakua Reinueri ambe iápuru ireteecharhu, míteparini eska ini ambesï uéjka Tata Diosï (1 Tim. 2:3, 4). ¿Chájtsï tsípikua jingoni aianhpixaki indeni ambe enga uaaka pʼímutantspini? No jarhasti máteru ambe engajtsïni xáni sési pʼikuastajka eska i ambe engachi úni jaka. Tata Diosï Jeobajtsïni íntskusïndi uinhapikua parachi ísï úni. Libru Úkuecha jimbo uánikua ambe arhisïndi engajtsïni jarhuataaka néna aianhpini ka parachi sánderu sési aianhpini.

14, 15. a) ¿Ambeksï uandaspi ánjeliicha na enga Kristu junguapiringa, ka ambeksï uékasïreeni eskaksï kurhangupiringa? (Exe je ístu nota). b) ¿Néna jimbo Kristu májkueni junguaski ísï eska na karhanchentapka?

14 Engachi ueenaka ini kapituluni, exespkachi eskaksï 11 apostoliicha jima pakaraspka anhandetini enga Jesúsi auandarhu karhanchentapka. Peru tátsekua tsimani ánjeliichaksï uékperakua jingoni arhiaspti: “Galilea anapu achamasïicha, ¿andijtsïsï jimini jaki anhandetini auandarhisï erancheparini? Jesúsi, enga chánksïni jingoni japka, ka enga auandarhu pánhantakia, ménderu májkueni junguati, ísï eskajtsï na exeka auandarhu karhanchentani” (Úku. 1:11). ¿Uandaxapiksï ánjeliicha eska Jesúsi ima mismu kuerpu jingoni junguapiringa ísï eskaksï na jorhentpijka máru relijionicha? Nómbe. ¿Nénachi míteski?

15 Nóksï arhiaspti eska Jesúsi junguapiringa ima mismu kuerpu jingoni, sino májkueni eska na karhanchentapka. b Joperu, ¿néna karhanchentaspi? Jiáni engaksï ánjeliicha arhiapka ini uandakuechani, ima nóteru nani xarharasïreendia. Solu namunitu achamasïicha, engaksï jindeepka apostoliicha, kurhangusïreendiksï eska Jesúsi nóteru Echerirhu jarhaspkia eska niraxapkia imeeri Taati jingoni auandarhu niántani. Jatsipirindi para májkueni kʼuanhatsentani ka ísï úkuarhispti. Solu imeecha engaksï jorhenguarhijka úsïndiksï kurhanguni ambe engaksï arhijka Karakateecha, eska Kristu Reiiskia (Luk. 17:20). Ísï jimbo, uétarhisïndi eskachi míteaka míndeechani engaksï xarhatajka eska ima juramuxakaia ka aianguani kʼuiripuechani parakaksï imeechajtu míteaka ambe tiempu jimbochi irekaxaki.

‘Arhijtsïni nákindi [...] erakuski’ (Úkuecha 1:13-26)

16-18. a) ¿Ambejtsïni jorhendasïni Úkuecha 1:13, 14 tánguarhikuecheri ambe? b) ¿Ambechi jorhenguarhisïni Jesúsiiri amambeeri ambe? c) ¿Andiksïsï xáni jukaparhakue juchaari tánguarhikuecha?

16 Apostoliichaksï ‘kánikua tsípiparini kʼuanhatsentaspti Jerusaléni’ (Luk. 24:52). Joperu ¿ambeksï úpirini iásï imani ambe jingoni enga Kristu arhistakuapka? Ju je exeni ambe enga uandajka Úkuecha 1:13, 14, jimini arhisïndi na enga tánguarhinheenga ióntki. Uandasïndi eskaksï tánguarhintatixapka kuarturhu ma “enga karhakua japka”. Palestina, jarhasptiksï kʼumanchikuecha engaksï kuartu ma jatsienga iótakuarhu ka para indeni kuarturhu niárani, kʼumanchikuarhu uérakua eskalera ma jukasïreendi paraksï jimeesïsï karharani. Ísï jimbo, jamberi Markusïiri amambeeri kʼumanchikua jimboepti nani engaksï japka enga Úkuecha 12:12 jimbo uandajka. Jamberi arisku jándepti, joperu kánikua marhuauendi. Joperu, ¿neechaksï jima jarhaspi ka ambeksï úspi?

17 Indeni tánguarhikuarhu nóksï solu apostoliichajkusï japti, ístuksï jima jarhaspti máru achamasïicha ka ‘máru uarhiitiicha’, ka ístu Jesúsiiri amamba. I últimu xanhariisti Bibliarhu engaksï Maríani nombri jimbo jakangurhejka. Ka xáni sési engachi uaaka ísï miáni jarhani Maríani, eska imajtu jima jarhaspka tánguarhitini para marhuakuni Tata Diosïni kaxumbikua jingoni máteru erachiicha jingoni, ka no jámaspti sánderu kʼéri ambe pʼikuarherani eska máteruecha. ¡Ka na xáni sési pʼikuastapi engaksï imeeri máteru kuatru uájpeecha ístu jima japka! Ju je miáni eska jiáni enga Jesúsi Echerirhu japka, imeeri mediu ermanu jémbeechaksï no jiókuarhispti jurhimbikuani, joperu enga Jesúsi na uarhipkia ka tsíntani, imeechaksï méntku sési mójtakurhisptia (Mat. 13:55; Juanu 7:5; 1 Kor. 15:7).

18 Ístu, ju je exeni andiksïsï tánguarhintapi. Úkuecha 1:14 uandasïndi: “Iáminduechaksï uékasïreendi májku ambe úni, jimboksïsï méntku úndani japti kómarhini Tata Diosïni”. Para kristianuecha kánikua jukaparhakuesti tánguarhini. Jimachi úsïnga uinhaperperantani iáminduecha, jorhenguarhini ka kurhauani konsejuechani. Joperu enga sánderu jukaparhakueka, jindeesti kʼéri ambe arhini juchaari Taati Jeobani. Engachi kómarhijka ka pirekuni, ima kánikua sési pʼikuarherasïndi ka juchajtuchi uétarhinchasïnga ísï úni. Ísï jimbo, nóchi méni jatsiska para kueratani tánguarhikuecharhu (Ebr. 10:24, 25).

19-21. a) ¿Ambechi jorhenguarhisïni enga Tata Diosï seguiriini japka úrani Pedruni? b) ¿Andisï uétarhieni máteru nemani erakuni Judasïiri lugari jimbo ka ambechi jorhenguarhisïni na engaksï erakupka?

19 Imani tiempu jimbo, Kristueri chúxapatiichaksï jatsispti para exeni na engaksï jatsipiringa para organisadu jarhani ka Pedru ueenaspti indeeri ambe uandani (Úku. 1:15-26). ¡Xáni sési enga Tata Diosï Jeoba seguiriini japka úrani ini apostolini, nájkiruka máru semana antesi i negariipka imeeri Tatani! (Mar. 14:72). ¿A no eskajtsïni kánikua sési pʼikuastantasïnga míteni ini ambe? Iáminduechachi pekadoriiska jimbochisï uétarhinchajka méntkisï miáni eska Tata Diosï Jeoba ambakiti Tata Diosï máeska ka eska listu jarhasïnga parajtsïni puáchentani engachi mintsita jingoni móantaska (Sal. 86:5).

20 Pedru kurhanguspti eska jatsispka para jirinhani nemani enga Judasïiri lugari jimbo niárapiringa, ima enga Jesúsini traisionariipka. Peru ¿né jindeepirini? Jatsipirindi para imeeni enga jámapka aianhpini Kristu jingoni ka enga jima japka enga ima tsíntapka (Úku. 1:21, 22). Ka i ambe sési terukuntasïreendi arini uandakuechani jingoni enga Jesúsi uandaapka: “Chá engajtsïni chúxapani jaka, chájtujtsï uaxakaaka 12 kʼéri uaxantskuecha jimbo parajtsï juramukuani ka jusgariuani 12 Israeli anapu ireteechani” (Mat. 19:28). Tata Diosï Jeoba uékasïreendi eskaksï dose tsakapuecha pítsekueri, Jimbanhi Jerusaléniiri, jindeepiringa dose apostoliicha engaksï Jesúsi jingoni jámapka aianhpini (Apok. 21:2, 14). Ísï jimbo, Tata Diosï jarhuataspti Pedruni para kurhanguni eska ari profesia Judasïiri ambesï uandani japka: “Eska máteru nema intsïnhaaka imeeri ánchikuarhitani enga jindeeka para orhejtsïkuni” (Sal. 109:8).

21 ¿Nénaksï erakuspi? Suerte jimbo (Prov. 16:33). Biblieri jurhiatikuecha jimbo, kʼuiripuechaksï pʼindespti ísï úni, ka i últimu xanhariisti enga Biblia uandajka eskaksï ísï úspka. Ka jiáni engaksï espiritu santu intsïnhapka, jiáni ueenaspti nóteru úrakuarhinia i ambe. Ju je exeni andiksïsï indeni ambe úrapi jiáni. Apostoliichaksï úspti kómarhikua ma ka ini ambeksï uandaspti: “Oh, Tata Diosï Jeoba, tʼu engari míteka ambe engaksï kʼuiripuecha jatsika imeecheeri mintsitarhu, arhijtsïni nákiri achamasïni erakuski” (Úku. 1:23, 24). Jo, imeechaksï uékasïreendi eska Tata Diosï Jeoba erakupiringa. Ka Matíasini erakuspti paraka kuenta úkuarhipiringa “dose” apostoliicha jingoni, jamberi ima jindeepti ma 70 chúxapatiicheeri enga Jesúsi axaapka aianhpini (Úku. 6:2). c

22, 23. ¿Andichisï jatsi para kurhajchaani erachiichani engaksï orhejtsïkuajka kúnguarhikuechani?

22 I ambejtsïni jorhendasïndi eska Tata Diosïiri ireta jatsispka para sési organisadu jarhani. Ini jurhiatikuechani jimbojtuksï erakunhasïndi erachiicha paraksï orhejtsïkuani kúnguarhikuechani. Peru ante deksï erakuni nemani, orhejtsïkutiichaksï kurhakusïndi Tata Diosïni eska jarhuatauaka imeeri espiritu santuni jingoni ka eska ima erachi enga erakunhaka ísï úni jauaka eska Biblia na uandajka. Ísï jimbo, míteparini eskaksï orhejtsïkutiicha espiritu santu jimbo erakunhasïnga, kurhajchaasïngachi ka úsïngachi ambe engajtsïni imeecha arhijka, ka ísïchi jarhuajpesïnga paraka iámu kúnguarhikuarhu sési pájperanhaaka (Ebr. 13:17).

Kurhajchaasïngachi erachiichani engaksï orhejtsïkuajka kúnguarhikuechani.

23 Eskachi na exekia, Jesúsiiri chúxapatiichaksï kánikua uinhapikuarhintaspti jimbokaksï imani jingoni jarhaspka enga ima na tsíntapkia ka ístu jimbokaksï mójtakuska ambe ma paraksï sési organisadu jarhani. Sésiksï preparadu jarhasptia paraksï kʼéri ánchikuarhitani úni engachi máteru kapitulu jimbo exeni jauaka.

a Ebanjeliurhu, Lukasï ísï arhisïndi imani enga karakujka “tata Teófilu”, i ambe xarhatasïndi eska Teófilu achamasï máespka enga kʼéri ambeepka ka enga nótki kristianu úkuarhini japka (Luk. 1:3). Joperu libru Úkuecha jimbo xántku ísï arhisïndi “Teófilu”. Máru jorhenatiichaksï uandasïndi eska enga Teófilu na arhintapkia Ebanjeliuni enga Lukasï karapka, jiáni niáraspka kristianu úkuarhini ka jimbosï Lukasï nóteru arhijtia “tata” sino erachi.

b I karakata no úrasïndi uandakuani enga griegu jimbo jindeeka morfé (“na enga jáxeka”), sino trópos (“néna enga”).

c Ísï tátsekua, Pablu erakunhaspti para apostoliini ‘para no judiuechani aianguani’, joperu no méni kuenta úkuarhispti dose apostoliicha jingoni (Rom. 11:13; 1 Kor. 15:4-8). Ka no úpirindi kuenta úkuarhini jimboka no méni jámaspka aianhpini Jesúsi jingoni.