Exeni ambe enga jataka

Índisi jimbo nirani

¿Mítispijtsï?

¿Mítispijtsï?

¿Bibliajkusï uandajki eskaksï israelitecha jántspirispka Ejiptu?

Biblia uandasïndi eska ísï tátsekua engaksï Madiani anapuecha na pápkia Joseni jini Ejiptu, Jakobu ka imeri familia Ejiptuksï motsespti Kanaani uératini. Gosenksï niáraspti irekani, lugari ma enga jaka nani enga ríu Nilu mari jingoni kúnguarhintajka (Gén. 47:1, 6). Israelitechaksï niáraspti uániini ka uinhapitinksï. Ísï jimbo, Ejiptu anapuechaksï niáraspti chéni ka jántspiriksï uáspti israelitechani (Éx. 1:7-14).

Iásï, máru kʼuiripuecha engaksï uéjka no sési pakatani Bibliani, uandasïndiksï eska inde ambe no ísïska, eska uandantskua máeska. Peru jarhasti máru ambe enga xarhatajka eskaksï ióntki jini Ejiptu jarhaspka jántspiricha engaksï semitepka. *

Por ejemplu, imecha engaksï ióntki anapu ambe jirinhantajka, exeantastiksï lugarichani nani engaksï ióntki anapuecha irekapka jini Ejiptu nortirhu ísï. John Bimson enga Bibliaeri ambe exejka, uandantasïndi eskaksï exentaska máru ambe enga xarhatajka eska jimesïsï, ma beinte o sánderu lugarichaksï jarhaspka nani engaksï Semiri uájpecha irekapka. Ístu, James Hoffmeier enga Ejiptu anapu ambe inbestigarijka, uandasïndi: “Uéxurhini 1800 ka 1540 jimbo ísï ante de Jesusi, Asia anapuecha engaksï semita uandenga, Ejiptuksï niraspti irekani”. Ka ístu uandasïndi: “I tiempu terukuntasïndi imani tiempu jingoni engaksï irekapka máru kʼuiripuecha ante de israelitecha, ka ísï jimbo, ima tiempuesti enga Génesis uandajka jiáni enga Abraani ka Isaki irekapka ka jiáni enga Jakobu Ejiptu nípka jirinhani tʼirekua, itsï ka uitsakua ambe para anamalicha”.

Ejiptu surirhu ísï, exenhantasti ístu máteru ambe. Sïranda papirueri enga 2000 ka 1600 ísï anapueka ante de Jesusi, jukanharhiasti nombrichani jántspiricheri engaksï kʼumanchikuarhu ma jántspienga imani lugari jimbo. Jukari kuarenta nombrichaksï semita jimboespti. Máruksï tʼirekua ambe úmantasïrendi, takusï ambe úni ka máteruechaksï mámaru jásï ánchikuarhita ambe úsïrendi. Hoffmeier, uandasïndi: “Jimbokaksï jukari kuarenta kʼuiripuecha jarhaspka engaksï semita uandenga kʼumanchikua ma jimbo jini Tebaida [Ejiptu surirhu ísï], úpiringachi uandani eska iámu Ejiptu, uánikuaksï semitecha jarhaspka ka sánderia imani lugari jimbo nani enga ríu Nilu mari jingoni kúnguarhintajka”.

David Rohl, acheeti ma enga ióntki anapu ambe jirinhantajka, karaspti eskaksï máru jántspiricheri nombricha engaksï indeni sïrandarhu jaka “peekaksï meru Bibliarhu pʼitakateka”. Por ejemplu, ima sïranda sáno arini járhati nombrichani jukaasti komu Isakari, Aseri ka Sifra (Éx. 1:3, 4, 15). Ini ambe jimbo, Rohl niárasti ari ambe uandani: “I ambe xarhatasïndi eskaksï israelitecha jántspirispka jini Ejiptu”.

Doktori Bimson uandasïndi: “Ióntki anapu ambe xarhatasïndi eska ísïska enga Biblia uandajka eskaksï israelitecha jántspirispka Ejiptu ka eskaksï niáraspka pʼímutanhantani”.

^ párr. 4 Uandakua semita, ini uandakua jimbo uérasti enga jindeka Semi, i Noeri uájpa máespti. Peeka Semiri familia jimbo, ístuksï japka elamitecha, asiriuecha, kaldeuecha, ebreuecha, siriuecha ka ístu uánikua Árabia anapu kʼuiripuecha.