Exeni ambe enga jataka

Índisi jimbo nirani

¿K’AMAKUARHIA MA JURHIANI JUCHAARI PLANETA?

Agua dulce

Agua dulce

Enga itsï no japiringa, no úpirindi jarhani tsípikua ka sánderia enga no japiringa itsï enga úpiringa úrakuarheni. Iámu ambe enga tsípiti jaka úsïngachi irekani itsï jimbo. Enga no japiringa laguecha, iurhekuecha, kʼuiripuechachi ka animalicha, nóchi jatsipiringa itsï parachi itsïmani, ka nochi úpirini jatsikuani plantechani.

¿Niára kʼamakurhini itsï engachi újka úrani?

Nájkiruka echerirhu sánderu kánikua itsïika, Organización Meteorológica Mundial uandasïndi eska “menosi de 1% jarhaska itsï parhakpinirhu para itsïmani”. Sanititu itsïisti peru andangusïndi paraka uaaka jarhani tsípikua. Joperu itsï enga jaka kánikua kontaminadu jarhastia ka kánikua úkua jukasïndi para ma úni niárani jatsini. I ambe jindeesti jimboka mójtakurhixaka klima ka jimboka sánderu ka sánderu úrakuarhexaka itsï. Ima engaksï ítsïiri ambe exejka, uandasïndiksï eska ma 30 uéxurhini jimbo 5,000 miioni kʼuiripuechaksï nóteru jatsiakia itsï paraksï itsïmani.

Juchaari parhakpini: úkata jarhasti para jarhani tsípikua

Parhakpini úkata jarhasti paraka méntkisï jauaka itsï para iáminduecha. Uánikua ambe jarhasti enga jarhuatajka itsïni engachi úrajka komueska echeri ka ístu animalicha engaksï itsïarhu jatameka ka ístu jurhiata iámindu i ambe úsïndi eska itsï pímbinhasï jauaka. Ju je exeni máru ambe enga xarhatajka eska juchaari parhakpini úkata jarhaska para jarhani tsípikua:

  • Xarhatanhastia eska echeri úsïnga eska itsïni ambanharintaaka na uéjki xáni kontaminadu jarhani. Pori ejemplu, máru itsïcharhu jatamesïndiksï máru plantecha ka antsitasïndiksï nitrógenuni, fósforuni ka kimikuechani.

  • Sientífikuechaksï exestia eska itsïni úsïnga jandiajku ambanharintani enga kontaminadu jarhajka. Enga itsï iorheni jarhajka úsïndi eska nóteru xáni kontaminadu jauakia, mikroorganismuechaksï kénditasïndi iámu kontaminasionini.

  • Almejecha ka mejiionicha engaksï itsïirhu jatamejka úsïndiksï máru jurhiatikuecha jimbojku antsitani imani kimikuechani engaksï xáni no sési úkujka itsïni, ka jamberiksï sánderu sóntku újti eska makina ma enga itsïni sési jájkuntajka.

  • Juchaari parhakpinirhu no méni kʼamakurhisïndi itsï indeni jimbo enga úkuarhijka enga arhinhajka ciclo del agua. Ini ambe jimbo enga úkuarhijka úsïndi eska itsï no méni kʼamakurhiaka.

Ambe engaksï úni jaka para sési peentani

Engachi arreglarintaska karruni ma enga aseiti tsïtajka ka engachi jima peerajka kímiku jatakuani ambe na ni engachi jatsika para peerani, úni jarhasïngachi eska itsï no xáni kontaminadu jauaka.

Imeecha engaksï itsïiri ambe exejka uandasïndiksï eskachi no jatsiska para ísku tsïtani itsïni. Ístujtsïni arhisïndi parachi no xáni kontaminarini, eskachi jatsiska para jatsintani karruni ma enga aseiti tsïtani jauaka, ka eskachi no jámaaka kʼuanikuni medikamentu ambe baniurhu ka ístu eskachi no jámaaka tsïtani toksiku ambe drenajirhu.

Máru ingenieruechaksï ústia máru ambe paraka marirhu anapu itsï no itumeaka ka ísï kʼuiripu úni úrani ini itsïni.

Nájkiruka xáni jánguarhinhantani jaka itukua pʼikuntani marirhu anapu itsïni, no káni marhuaxati jimboka kanikua sentabu úrakuarhesïnga ka ístu kánikua lusi. Uéxurhini 2021 jimbo, Naciones Unidas ísï uandaspti itsïiri ambe: “Jatsiskachi para sánderu jánguarhintani paraka uaaka itsï jarhani iámu parhakpinirhu”.

Jarhasti ambe ma engachi uaaka mintsikani. ¿Ambe uandasïni Biblia?

“Tata Diosï […] úsïndi eska itsï suanda úkuarhintaaka para karhancheni; janikua tánguarhintasïndi;Tátsekua, nubicharhu uératini ueenasïndi janini” (Job 36:​26-28).

Tata Diosï kueraasti echerirhu ma ambe enga arhinhajka ciclo del agua paraka no méni kʼamakurhiaka itsï parhakpinirhu (Eclesiastés 1:7).

Eratsenta je ini ambe: enga Tata Diosï úka ambe ma paraka itsïni jandiajku ambanharintaaka, uaakachi seguru jarhani eska Tata Diosï Jeoba uékaxaka ka eska jatsiska uinhapiku para imani ambe sési peentani engaksï kʼuiripuecha no sési úkuni jaka echerini. Exe je artikuluni “Tata Diosï aiatspesïndi eska parhakpinirhu sési jándentaaka” enga pájina 15 jimbo jaka i rebisteeri.