Exeni ambe enga jataka

Índisi jimbo nirani

Georgette Douwma/Stone via Getty Images

¿K’AMAKUARHIA MA JURHIANI JUCHAARI PLANETA?

Maricha

Maricha

MARIICHARHU uérasïndi kánikua tʼirekua engachi jucha arhajka, peru ístu jima uérasïndi uánikua ambe para medisina únhani. Ka úsïndi jukari terujkani tarhiatani enga i echeri uétarhinchajka ka úsïndi antsitani iámu karbonuni enga kʼuiripu újka eska jauaka. ¡Ka no i ambejkuesti! Mariichaksï úsïndi eska klima sési jauaka.

Mariichaksï peligrurhu jarhasti

Enga klima ísï mójtakurhini jaka, no sési úkuasïndi arresifesi de koralichani, krustasiuchani ka mámaru ambeni enga marirhu irekaka. Masi o menusi 25% animaliicha engaksï marirhu irekaka, kánikuaksï marhuatasïndi arresifesi de koralichani. Ka seguni eskaksï na uandajka máru sientifikuecha, 30 uéxurhini jimbo úpirindiksï kʼamakurhini iámindu arresificha.

Imeecha engaksï mítekuka iiri ambe, uandasïndiksï eskaksï uánikua miioni animalicheeri engaksï marirhu irekaka, uarhisïngaksï mándani uéxurhini jimbokaksï plástiku arhasïnga, ka eskaksï 90% ima animalicheeri engaksï kárajka ka engaksï marirhu jámajka, arhaskaksïa plástiku.

Uérhini 2022 jimbo, António Guterres enga jindeeka secretario general de las Naciones Unidas, uandaspti: “Nóchi kánikua jukaparharaska mariichani ka iásï ji úpiringa uandani eskaksï ‘mariicha kánikua peligrurhu jarhaska’”.

Juchaari parhakpini: úkata jarhasti para jarhani tsípikua

Mariichaksï úkata jarhasti paraksï méntkisï limpiu jarhani ka sési, joperu i ambe úkuarhisïndi engaksï kʼuiripuecha no kontaminarini jauaka. Libro enga arhinhajka Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation uandasïndi enga kuájchakunhajka ma parti marirhu paraksï fabrikecha no kontaminarini, “ima úsïndi méntkisï limpiarikuarini jarhani”. Ju je exeani máru ejempluechani:

  • Fitoplancton enga kánikua sapichitu ambeeka arhasïndi ka patsasïndi dióxido de carbono, i gasi jindeesti enga sánderu újka eska echeri sánderu jorhepiaka. Fitoplancton sáno májkueni antsitasïndi dióxido de carbono eska pʼukuricha ka máteru jásï anhatapuecha engaksï echerirhu jaka.

  • Jarhastiksï mikroorganismuecha engaksï arhajka kurucheechani engaksï uarhijka, ka ísïksï úsïndi eskaksï mariicha no kontaminarikuarhiaka. Tátsekua máteru animaliicha engaksï marirhu jarhajka, auantasïndiksï ini mikroorganismuechani. Seguni pájina internetiri enga mariiri ambe uandajka enga arhinhajka Smithsonian Institution, “i ambe marhuasïndi parakaksï maricha méntkisï limpiu ka sési jauaka”.

  • Uánikua animaliicha engaksï marirhu irekaka ka ambe engaksï xáni arhajka, marhuasïndi para úni eska itsï enga asidueuaka enga marirhu jaka niáraka itsï alkalina úkuarhini, enga sánderu marhuajka ka enga no no sési úkuajka koralichani, krustásiuchani ka máteru ambe enga marirhu irekaka.

Ambe engaksï úni jaka para sési peentani

Engachi úrani jarhajka bolsechani ka boteiechani engaksï ménderu újka úrakuarheni jarhuajpenchi jauaka paraka no xáni plástiku jauaka marirhu.

Enga basura no niárapiringa mariicharhu, no méni uétarhipirindi limpiariuani. Jimboksïsï imeecha engaksï mítekuka iiri ambe uandajti eskachi úrauaka bolsechani ka jatakuechani engaksï uaaka ménderu úrakuarheni ka no plastikueri engaksï ma xanharku úrakuarhejka.

Peru uétarhisïndi máteru ambejtu úni. Jimboka nótki xáni ióniska enga ma grupu enga ekologieri ambe exejka, ma uéxurhini jimbo niárapka 8,300 tonelada basura tánantani plaiarhu enga mari petamantapka 112 paisiicha jimbo. Ka i sántku ambeesti iámu inde basura jingoni enga mándani uéxurhini tánguarhijka marirhu.

Mariicheri ambe uandaparini rebista National Geographic uandasïndi eska “enga itsï xáni asidu jukakia no uaaka mójtakurhini”. Ka uandasïndi eskaksï marirhu anapu animalicha ka máteru ambe engaksï jima irekaka “nóksï úsïnga limpiu jatsini marini jimbokaksï kʼuiripuecha úrasïnga aseiti, gasi ka karbonu jimbokaksï i no xáni jukaparhaska”.

Jarhasti ambe ma engachi uaaka mintsikani ¿Ambe uandasïni Biblia?

“Echeri uinirixati iámindu ambe jingoni engari tʼu kueraaka. Jimini jarhasti mari, enga xáni kʼéka ka xáni kóskani, uinirixati animali tsípitiicha engaksï no újka miiukuarhini sapirhaticha ka kʼératicha” (Salmo 104:​24, 25).

Juchaari kuerajpiri ústi marini paraka uaaka jandiajku limpiarikuarhini. Eratsenta je ini ambe: enga kuerajpiri sési míteka ini ambe, ka iámindu ambe enga jima jaka, ¿míti ima, ambe enga kueratajka paraka mari ménderu sési jauaka? Exe je artikuluni “Tata Diosï aiatspesïndi eska parhakpinirhu sési jándentaaka” enga pájina 15 jimbo jaka i rebisteeri.