Лүк 6:1—49

6  Бер Шимбә көнне Гайсә иген кырлары аркылы үтеп барганда, аның шәкертләре башаклар өзеп+ һәм учларында уып, бодай бөртекләрен ашады.+ 2  Шунда фарисейларның кайберләре: «Ни өчен сез Шимбә көнне эшләргә ярамаганны эшлисез?»+ — диделәр. 3  Моңа Гайсә болай диде: «Давыт һәм аның кешеләре ачыккач, аның нәрсә эшләгәнен сезнең әллә укыганыгыз юкмы?+ 4  Давыт Аллаһы йортына кергән һәм, багышланган икмәкләрне алып, үзе дә ашаган, үзе белән булган кешеләргә дә биргән, ә аларны Канун буенча руханилардан башка һичкемгә ашарга рөхсәт ителмәгән. Әллә сез моның турында укымадыгызмы?»+ 5  Шуннан соң ул болай дип өстәде: «Адәм Улы — Шимбә көннең Хуҗасы».+ 6  Икенче бер Шимбә көнне+ ул синагогага кереп, өйрәтә башлады. Анда уң кулы корышкан* бер кеше бар иде.+ 7  Канунчылар һәм фарисейлар Гайсәне, ул Шимбә көнне савыктырмас микән дип, игътибар белән күзәтеп торды. Алар аны ничек тә булса гаепләргә сәбәп эзли иде.+ 8  Гайсә исә аларның уй-фикерләрен белә иде,+ шуңа күрә кулы корышкан* кешегә: «Тор да уртага бас»,— диде. Шунда теге кеше, торып, уртага басты. 9  Шуннан соң Гайсә аларга: «Сездән сорыйм, Шимбә көнне игелекнеме яки яманлыкны башкару дөресме? Җанны коткарумы яки аны һәлак итү дөресме?» — дип әйтте.+ 10  Шунда ул аларны күздән кичереп чыкты һәм теге кешегә: «Кулыңны суз»,— диде. Тегесе кулын сузды, һәм кулы савыкты. 11  Әмма алар бик нык ярсыдылар һәм, Гайсәгә каршы нәрсә эшләргә икән дип, бер-берсе белән фикер алыша башладылар. 12  Шул көннәрнең берсендә Гайсә дога кылыр өчен тауга менде+ һәм төне буе Аллаһыга дога кылды.+ 13  Ә таң атканнан соң ул үзе янына шәкертләрен чакырды да алар арасыннан 12 сен сайлап алды, һәм аларны рәсүлләр дип атады.+ 14  Менә аларның исемнәре: Шиму́н (аны Пете́р дип тә атыйлар), аның бертуганы Әндри́, шулай ук Ягъкуб, Яхъя, Фили́п,+ Бартолма́й, 15  Матта́й, Тома́с,+ Алфа́й улы Ягъкуб, ашкынучан дип аталган Шимун, 16  Ягъкуб улы Яһүд һәм хыянәтче булып киткән Яһүд Искарио́т. 17  Гайсә алар белән бергә таудан төште һәм тигез җирдә тукталды. Анда аның күп шәкертләре һәм бөтен Яһүдиядән, Иерусалимнан һәм диңгез буендагы Тир белән Сидо́н җирләреннән бик күп халык җыелган иде. Алар Гайсәне тыңларга һәм авыруларыннан савыгырга дип килгән иде.+ 18  Хәтта җеннәрдән газап чигүчеләр дә савыкты. 19  Һәммәсе Гайсәгә кагылырга тырышты,+ чөнки аңардан чыккан кодрәт+ барысын да савыктыра иде. 20  Гайсә үз шәкертләренә карап болай диде: «Ярлылар,+ сез бәхетле, чөнки Аллаһы Патшалыгы сезнеке.+ 21  Ачлык кичереп йөрүчеләр, сез бәхетле, чөнки туеначаксыз.*+ Үкереп елап йөрүчеләр, сез бәхетле, чөнки көләчәксез.+ 22  Башкалар сезне Адәм Улы аркасында нәфрәт иткәндә,+ куганда,+ мәсхәрәләгәндә* һәм исемегезгә хурлык китергәндә, сез бәхетле.+ 23  Шатланыгыз һәм куаныгыз, чөнки күктәге әҗерегез зур. Аларның ата-бабалары да пәйгамбәрләр белән үзләрен шулай тоткан бит.+ 24  Сезгә исә, байлар, кайгы,+ чөнки сез юанычыгызны инде тулысынча алдыгыз.+ 25  Тук йөрүчеләр, сезгә кайгы, чөнки ач йөрерсез. Көлеп йөрүчеләр, сезгә кайгы, чөнки кайгы-хәсрәт кичерерсез һәм үкереп еларсыз.+ 26  Сезне бар кешеләр мактый икән, сезгә кайгы,+ аларның ата-бабалары да ялган пәйгамбәрләрне шулай мактаган бит. 27  Ә сезгә, тыңлаучылар, мин шуны әйтәм: дошманнарыгызны яратып һәм үзегезне нәфрәт итүчеләргә игелек эшләп торыгыз,+ 28  сезне каргаучыларны фатихалап һәм үзегезне рәнҗетүчеләр турында дога кылып яшәгез.+ 29  Бер яңагыңа суккан кешегә икенчесен дә куй, өс киемеңне тартып алучы кеше эчке күлмәгеңне дә тартып алганда, аңа каршы торма.+ 30  Кеше синнән берәр нәрсә сораса, бир.+ Синекен алган кешедән кире сорама. 31  Кешеләрнең үзегезгә нәрсә эшләүләрен теләсәгез, үзегез дә аларга шуны эшләгез.+ 32  Үзегезне яратучыларны гына яратсагыз, мактарлык ни эшлисез? Хәтта гөнаһ кылучылар да үзләрен яратучыларны ярата.+ 33  Үзегезгә игелек кылучыларга гына игелек эшләсәгез, мактарлык ни эшлисез? Хәтта гөнаһ кылучылар да шулай эшли. 34  Бурычка биргәндә, кире алырмын дип уйлап бирсәгез, мактарлык ни эшлисез?+ Хәтта гөнаһ кылучылар да, башка гөнаһ кылучыларга бурычка биргәндә, үзләренә бурычны тулысынча кайтарачаклар дип уйлап бирә. 35  Сез исә, киресенчә, дошманнарыгызны яратып, игелек кылып яшәгез һәм кире алырга өметләнмичә бурычка бирүегезне дәвам итегез.+ Шул чакта әҗерегез зур булыр, һәм сез Аллаһы Тәгаләнең угыллары булырсыз. Ул бит яхшылыкның кадерен белмәүчеләргә дә, явызларга да игелекле.+ 36  Күктәге Атагыз шәфкатьле булган кебек, үзегез дә һәрвакыт шәфкатьле булыгыз.+ 37  Башка хөкем итмәгез, үзегезне дә хөкем итмәсләр.+ Бүтән гаепләмәгез, үзегезне дә гаепләмәсләр. Кичерегез, үзегезне дә кичерерләр.+ 38  Бирегез,+ үзегезгә дә бирелер.+ Куеныгызга күп итеп салып бирерләр, тыгызлап, селкетеп, кырыйларыннан түгелә башлаганчы тутырырлар. Сезгә үзегез үлчәгән үлчәм белән үлчәп бирерләр». 39  Аннары Гайсә аларга мисал китерде: «Сукыр сукырны җитәкләп бара аламы? Икесе дә чокырга* егылып төшәрләр түгелме?+ 40  Шәкерт үзенең остазыннан өстен түгел, әмма тулысынча өйрәтелгән һәр кеше үз остазы кебек була. 41  Ни өчен син кардәшеңнең күзендәге чүп бөртеген күрәсең, ә үз күзеңдәге бүрәнәне сизмисең?+ 42  Үз күзеңдәге бүрәнәне күрмичә, ничек син кардәшеңә: „Кардәшем, күзеңдәге чүпне алыйм әле“,— дип әйтә аласың? Монафикъ! Элек үз күзеңдәге бүрәнәне чыгар, шунда кардәшеңнең күзеннән чүпне ничек алырга икәнен ачык күрерсең.+ 43  Яхшы агач начар җимеш бирми, начар агач та яхшы җимеш китерми.+ 44  Һәр агачны җимешенә карап билгелиләр.+ Мәсәлән, чәнечкеле үсемлектән — инҗир, ә чәнечкеле куактан йөзем җыймыйлар. 45  Яхшы кеше үзенең яхшылык хәзинәсеннән яхшылык чыгара, ә явыз кеше үзенең явызлык хәзинәсеннән явызлык чыгара. Кеше күңелендә ни булса, авызыннан шул чыга бит.+ 46  Ни өчен сез миңа: „Хуҗам! Хуҗам!“ — дисез, ә үзегез мин әйткәннәрне үтәмисез?+ 47  Миңа килеп һәм сүзләремне ишетеп, аларны үтәүче һәркем мондый кешегә охшаш:+ 48  ул, йорт төзегәндә җирне тирән итеп казып, аның нигезен кыя өстенә салган кешегә тиң. Су баскач, елга сулары йортка килеп бәрелгән, ләкин аны селкетә алмаган, чөнки ул яхшы итеп төзелгән булган.+ 49  Ә инде сүзләремне ишетеп тә, аларны үтәмәүче кеше+ нигез кормыйча гына җир өстенә йорт салган кешегә охшаш. Елга сулары йортка килеп бәрелгәч, ул шунда ук авып төшкән һәм тулысынча җимерелгән».

Искәрмәләр

^ Яки «кулы параличланган».
^ Яки «кулы параличланган».
^ Яки «канәгатьләнәчәксез».
^ Яки «рәнҗеткәндә».
^ Яки «канауга».

Искәрмәләр

Шимбә көнне: Сүзлекне кара.

иген кырлары аркылы: Мт 12:1 гә аңлатманы кара.

эшләргә ярамаганны: Мт 12:2 гә аңлатманы кара.

Аллаһы йортына: Мк 2:26 га аңлатманы кара.

багышланган икмәкләрне: Мт 12:4 кә аңлатманы кара.

Шимбә көннең Хуҗасы: Мт 12:8 гә аңлатманы кара.

уң кулы корышкан: Гайсәнең шимбә көнне шушы кешене савыктыруы турында Яхшы хәбәрне бәян итүчеләрнең өчесе яза, әмма Лүк кенә бу кешенең уң кулы корышкан, ягъни параличланган, булган икәнен искә ала (Мт 12:10; Мк 3:1). Лүк еш кына Маттай һәм Марк әйтми калган медицина белән бәйле нечкәлекләр китерә. Охшаш очракларны күрер өчен, Мт 26:51 һәм Мк 14:47 не Лк 22:50, 51 белән чагыштыр. («Лүк китабына кереш сүз» кара.)

аларның уй-фикерләрен белә иде: Лүк Гайсәнең канунчылар белән фарисейларның уй-фикерләрен белгәнен язган. Маттай белән Марк исә бу нечкәлекне төшереп калдырган. (Мт 12:10—13; Мк 3:1—3 тәге параллель хәбәрләр белән чагыштыр.)

Җанны: Яки «Тормышны». (Сүзлектән «Җан» кара.)

рәсүлләр: Мт 10:2 гә аңлатманы кара.

ашкынучан: Бу кушамат рәсүл Шимунны рәсүл Шимун Петердән аерып тора (Лк 6:14). Монда һәм Рс 1:13 тә кулланылган зелоте́с дигән грек сүзенең мәгънәсе «ашкынучы». Мт 10:4 һәм Мк 3:18 дәге параллель хәбәрләрдә «Кәнәни» дигән кушамат кулланыла. Ул «ашкынучы» дигәнне аңлата һәм еврей я арамей теленнән килеп чыккан дип санала. Бәлки, Шимун кайчандыр зелотларның берсе — Римга каршы торган яһүдләр партиясе әгъзасы булгандыр. Бу кушамат аңа шуның аркасында я, бәлки, аның ашкынучан булуы аркасында бирелгәндер.

хыянәтче булып киткән: Бу сүзтезмә игътибарга лаек, чөнки ул Яһүднең үзгәреш кичергәнен күздә тота. Яһүд, шәкерт булып киткәндә, хыянәтче булмаган. Гайсә аны рәсүл итеп билгеләгәч тә, ул хыянәтче булмаган. Аңа хыянәтче роле дә алдан билгеләнмәгән. Рәсүл булып билгеләнгәннән соң күпмедер вакыт үткәч, ул сайлау иреген дөрес кулланмаган һәм «хыянәтче булып киткән». Андый үзгәреш башлангач ук, Гайсәгә, Ях 6:64 тә язылганча, моның турында билгеле булган.

һәм тигез җирдә тукталды: Контекст буенча, Гайсә 12 рәсүлен сайлар алдыннан төне буе тауда дога кылган һәм аннан соң таудан төшкән (Лк 6:12, 13). Ул тау битендә тигез җир тапкан. Бу урын, күрәсең, Кәпернаумнан — Гайсә үз хезмәтен башкарганда туктала торган шәһәрдән ерак булмаган. Анда бик күп халык җыелган һәм Гайсә аларның барысын савыктырган. Мт 5:1, 2 дәге параллель хәбәрдә язылганча, ул «тауга менде» һәм «өйрәтә башлады». Бу сүзләр тау битендәге тигез җирдән биегрәк урынга менүне аңлатырга мөмкин. Маттай һәм Лүк хәбәрләре буенча, Гайсә, күрәсең, таудан төшеп бетмичә тигез җирдә тукталган, тау битендә биегрәк урын тапкан һәм сөйли башлаган. Яки Лүк җентекләп сурәтләгән вакыйга Мт 5:1 дә кыскача әйтеләдер.

үз шәкертләренә: «Шәкерт» дип тәрҗемә ителгән матете́с дигән грек сүзе берәр укучыны, ягъни өйрәнүчене, белдерә һәм укытучыга шәхси бирелгәнлекне, шәкертнең бар тормышын формалаштыра торган бирелгәнлекне күздә тота. Гайсәне тыңларга дип бихисап күп кеше җыелган булса да, күрәсең, ул башлыча үзенә иң якын утырган шәкертләренә, алар файда алсын өчен, сөйләгән (Мт 5:1, 2; 7:28, 29).

болай диде: Таудагы вәгазь Маттай (5—7 нче бүлекләр) һәм Лүк (6:20—49) хәбәрләрендә язылган. Лүк бу вәгазьне кыскача язган, ә Маттайның хәбәре аныкыннан якынча дүрт мәртәбә озынрак һәм Лүк хәбәрендә әйтелгәннәрнең барысын диярлек үз эченә ала; анда Лүк берничә шигырьдә әйткән нәрсәләр генә керми. Ике хәбәр дә бертөрле башлана һәм бертөрле бетә, аларда еш кына охшаш сүзтезмәләр кулланыла. Аларның эчтәлеге һәм фикерләр барышының тәртибе гомумән бертөрле. Параллель урыннарда кайвакыт бер үк фикерләр төрлечә бирелгән. Шулай да бу хәбәрләр бер-берсенә туры килә. Шунысы игътибарга лаек: Таудагы вәгазьнең Лүк хәбәрендә очрамаган берничә зур өлешен Гайсә башка очракларда кабатлый. Мәсәлән, Таудагы вәгазен сөйләгәндә, Гайсә дога турында (Мт 6:9—13) һәм материаль нәрсәләргә дөрес караш турында (Мт 6:25—34) әйткән. Якынча ел ярым үткәч, ул, күрәсең, бу фикерләрне кабатлаган, һәм аларны Лүк язган булган (Лк 11:2—4; 12:22—31). Өстәвенә, Лүк гомумән чыгышлары төрле булган мәсихчеләргә язганга, ул бу вәгазьнең яһүдләр өчен, бәлки, аеруча мөһим булган өлешләрен төшереп калдыргандыр (Мт 5:17—27; 6:1—18).

Ярлылар: «Ярлылар» дип тәрҗемә ителгән грек сүзе «мохтаҗ; мескен; фәкыйрь» булуны аңлата. Гайсәнең Таудагы вәгазе бәхет турындагы бу сүзләр белән башлана. Лүкнең хәбәрендәге бу сүзләр Мт 5:3 тә язылганнан бераз аерылып тора. Маттай да «ярлы» дигәнне аңлаткан грек сүзен куллана, ләкин ул «рухи» дип тәрҗемә ителгән сүз өсти, һәм бөтен сүзтезмәне сүзгә-сүз «рухка карата ярлылар (фәкыйрьләр)» дип биреп була. (Мт 5:3; Лк 16:20 гә аңлатмаларны кара.) Бу сүзтезмә рухи яктан фәкыйрь һәм Аллаһыга бәйле булуын бик яхшы аңлаган кеше турындагы фикерне белдерә. Лүк хәбәрендә ярлылар дип кенә әйтелә. Бу Маттайның хәбәренә туры килә, чөнки ярлылар һәм мескеннәр еш кына үзләренең рухи яктан мохтаҗ булганнарын күбрәк таный һәм үзләренең Аллаһыга бәйле икәнен яхшырак аңлый. Асылда, Гайсә әйткәнчә, аның Мәсих булып килүенең бер мөһим сәбәбе «ярлыларга яхшы хәбәрне игълан итү» булган (Лк 4:18). Гайсәгә ияргән һәм Аллаһы Патшалыгының фатихаларын алырга өмет бирелгән кешеләр башлыча ярлы һәм гади булган (1Кр 1:26—29; Яг 2:5). Ләкин Маттайның хәбәре шуны ап-ачык күрсәтә: фәкыйрь булу гына үзеннән-үзе Аллаһының илтифатына китерә дигәнне аңлатмый. Шуңа күрә ике хәбәрдәге Таудагы вәгазьнең башлангыч сүзләре бер-берсен тулыландыра.

бәхетле: Мт 5:3 кә аңлатманы кара.

юанычыгызны инде тулысынча алдыгыз: «Тулысынча ия булу» дигән мәгънә йөрткән грек сүзе апе́ко еш кына рәсми язуларда очраган һәм «тулысынча түләнгән» дигәнне аңлаткан. Гайсә кайгы, ягъни байлар кичерергә мөмкин авырту, хәсрәт һәм күңелсез нәтиҗәләр турында әйткән. Гайсәнең бу аларның тик уңайлы, ягъни яхшы, тормышы аркасында булачак дип әйтәсе килмәгән. Ул байлыкны кадерләгән кешеләр Аллаһыга хезмәт итүне санга сукмаска һәм чын бәхетне ычкындырырга мөмкин дип кисәткән. Андый кешеләр теләгән бөтен юанычны, ягъни уңайлыкларны кичерәчәк, шулай итеп аларга «тулысынча түләнгән» булачак. Аллаһы аларга инде бернәрсә бирмәячәк. (Мт 6:2 гә аңлатманы кара.)

дошманнарыгызны яратып... торыгыз: Мт 5:44 кә аңлатманы кара.

Бурычка биргәндә: Ягъни процентсыз бурычка бирү. Канун буенча, исраилле ярлы милләттәшенә әҗәткә акча биргәч, аннан риба түләтергә тиеш булмаган (Чг 22:25). Канун исраиллеләрне ярлыларга мул итеп бурычка бирергә дәртләндергән (Кн 15:7, 8; Мт 25:27).

Кичерегез, үзегезне дә кичерерләр: Яки «Азат итегез, үзегезне дә азат итәрләр». Монда «кичерү» дип тәрҗемә ителгән грек төшенчәсе сүзгә-сүз «иреккә чыгару; җибәрү; (мәсәлән, тоткынны) азат итү» дигәнне аңлата. Бу контекстта ул, хөкем итү һәм гаепләүгә капма-каршы буларак кулланылганда, хәтта җәза бирү нигезле булып күренсә дә, аклау һәм кичерүне аңлата.

Бирегез: Яки «Бирүегезне дәвам итегез». Монда «бирергә» дип тәрҗемә ителгән грек фигыленең формасы дәвамлы эш-хәрәкәтне күрсәтә.

Куеныгызга: Яки «Итәгегезгә». Монда кулланылган грек сүзе сүзгә-сүз «куеныгыз (күкрәгегез)» дигәнне аңлатса да, бу контекстта ул, күрәсең, киң өс киеменнән билдән өстәрәк ясалган «кесәне» белдерә. «Куенга салып бирү» кайбер сатучыларның бу «кесәгә» сатып алынган әйберләрне тутыру гадәтенә күрсәтәдер.

мисал: Яки «гыйбрәтле хикәя». (Мт 13:3 кә аңлатманы кара.)

чүп бөртеген... бүрәнәне: Мт 7:3 кә аңлатманы кара.

Монафикъ!: Яки «Икейөзле!» Башта грек сүзе хипокрите́с грек (соңрак Рим) актерларына карата кулланылган; алар үз кыяфәтләрен үзгәртер һәм тавышларын көчәйтер өчен зур битлекләр кигән. Бу сүзне соңрак күчмә мәгънәдә: икейөзлеләнеп я кыланып, чын ниятләрен я йөзен яшергән кешегә карата куллана башлаганнар. Мт 6:5, 16 да Гайсә «икейөзлеләр» дип яһүд дине җитәкчеләрен атый. Монда (Лк 6:42) ул бу төшенчәне башка кешенең хаталарына игътибарын туплаган, ә үзенекеләрен күрмәгән һәр шәкерткә карата куллана.

Су баскач: Кыш көне (аеруча тебет аенда, ягъни декабрь-гыйнварда) Израильдә кинәт килеп чыккан давыллар сирәк түгел. Алар көчле җилләр, койма яңгырлар һәм көтелмәгән җимергеч су ташкыннары китерә. (Ә15 кушымт. кара.)

Медиаматериал

Төньяк-көнбатышка таба караганда, Гәлиләя диңгезенең төньяк яры
Төньяк-көнбатышка таба караганда, Гәлиләя диңгезенең төньяк яры

1. Генисарет тигезлеге. Бу озынлыгы якынча 5 км, киңлеге якынча 2,5 км өчпочмак формасындагы уңдырышлы җир булган. Бу өлкәдә диңгез ярында Гайсә балыкчыларны: Петер, Әндри, Ягъкуб һәм Яхъяны үзе белән хезмәт итәргә чакырган (Мт 4:18—22).

2. Яһүдләрнең ышанулары буенча, Гайсә Таудагы вәгазен монда сөйләгән (Мт 5:1; Лк 6:17, 20).

3. Кәпернаум. Хезмәтен башлагач, Гайсәнең тору урыны бу шәһәрдә булган. Маттайны ул Кәпернаумда я аның янында очраткан (Мт 4:13; 9:1, 9).

Киемнең кесә сыман өске өлеше
Киемнең кесә сыман өске өлеше

Изге Язмалар язылган чорда исраиллеләр киң кием кигәннәр. Ул киемне аның тукымасының бер өлеше бил өстеннән асылынып торырлык итеп киеп булган. Шул өлешне зур кесә сыман кулланып булган; анда кеше ашлык, акча я башка нәрсәләр сала алган һәм хәтта бала я бәрән йөртә алган (Чг 4:6, 7; Сн 11:12; 2Пат 4:39; Әп 31:33; Иш 40:11). Лк 6:38 дә «куеныгыз» дип тәрҗемә ителгән грек сүзе сүзгә-сүз «куеныгыз (күкрәгегез)» дигәнне аңлата, ләкин бу контекстта ул киемнең кесә сыман өлешен белдерә. «Куенга салып бирү» кайбер сатучыларның бу «кесәгә» сатып алынган әйберләрне тутыру гадәтенә күрсәтәдер.

Инҗир агачы, йөзем агачы һәм чәнечкеле куак
Инҗир агачы, йөзем агачы һәм чәнечкеле куак

Гайсә үз мисалларында кулланыр өчен үсемлекләрне, һичшиксез, җентекләп сайлаган. Мәсәлән, инҗир агачы (1) һәм йөзем агачы (2) күп шигырьләрдә бергә искә алына. Гайсәнең Лк 13:6 дагы сүзләреннән күренгәнчә, инҗир агачлары еш кына йөзем бакчаларында утыртылган булган (2Пат 18:31; Йл 2:22). «Үзенең йөзем агачы һәм үзенең инҗир агачы астында утыру» дигән сүзтезмә тыныч, мул һәм имин тормышны символлаштыра (1Пат 4:25; Мик 4:4; Зк 3:10). Ә чәнечкеле үсемлекләр һәм шайтан таягы, Йәһвә, Адәм гөнаһ кылганнан соң, җирне каһәрләгәч, искә алына (Яр 3:17, 18). Гайсәнең Мт 7:16 да чәнечкеле куакның нинди төре турында әйткәнен төгәл билгеләп булмый, ләкин монда күрсәтелгән чәнечкеле куак (Centaurea iberica) (3) — шайтан таягының бер төре — Израильдә үсә.

ИЗГЕ ЯЗМАЛАР. ЯҢА ДӨНЬЯ ТӘРҖЕМӘСЕ (ӨЙРӘНҮ БАСМАСЫ)
Лүк 6
татар
Изге Язмаларны онлайн укыгыз
https://cms-imgp.jw-cdn.org/img/p/1001070103/univ/art/1001070103_univ_sqr_xl.jpg
nwtsty