1, 2. (a) Habwaki kumanya omuntu ruranganwa kitamanyisa ngu omumanyire kurungi? (b) Kuburangatana ki okuroho hali Yesu?

OMU nsi harumu abantu baingi ruranganwa. Abamu bamanyirwe muno omu bantu babu, omu rubuga rw’abu, rundi omu nsi y’abu. Kandi abandi bamanyirwe omu nsi yoona. Kyonka kumanya bumanya ibara ly’omuntu ruranganwa, tikikumanyisa ngu omumanyire kurungi, ebikumukwataho n’emiringo ye yoona nk’omuntu.

² Abantu omu nsi yoona bahulireho abirukukwata hali Yesu Kristo, n’obwaraba yabaire ha nsi emyaka 2,000 enyuma. Nabwo baingi baburangatana ha bikwatiraine na Yesu ekyali. Abamu bagamba ngu akaba muntu murungi burungi. Abandi bagamba ngu akaba nabbi kwonka. Nabwo abandi batekereza ngu Yesu nuwe Ruhanga kandi akutekwa kuramibwa. Mali asemerire kuramibwa?

3. Habwaki kikuru iwe kumanya amananu agarukukwata hali Yesu?

³ Kikuru muno iwe kumanya amananu agarukukwata hali Yesu. Habwaki? Habwokuba Baibuli egamba ‘Bunu nubwo bwomezi obutahwaho, okumanya iwe Ruhanga omu ow’amananu, nogu ou watumire Yesu Kristo.’ (Yohana 17:3) Ego, kumanya amananu agarukukwata hali Yahwe Ruhanga hamu na Yesu Kristo nikisobora kukwebembera kukuhikya omu bwomezi obutahwaho omu rugonjo rwa Ruhanga ha nsi. (Yohana 14:6) N’ekindi, Yesu atuteraho eky’okurorraho ekikirayo oburungi, omu mulingo twina kwerabyamu  hamu n’okurabya abantu abandi. (Yohana 13:34, 35) Omu suura y’okubanza omu kitabu kinu, tukabaza ha mananu agarukukwata hali Ruhanga. Hati ka twetegereze Baibuli eky’eyegesa hali Yesu Kristo.

4. Ebitinisa “Masiya” na “Kristo” bimanyisa ki?

⁴ Yesu obu akaba atakazairwe, Baibuli ekaranga okwija kw’ogu Ruhanga ou y’akutumire nka Masiya, rundi Kristo. Ekitinisa “Masiya” (omu rulimi Oruheburaniya) na “Kristo” (omu Ruyonani) byoona bimanyisa “Eyaseserweho Amagita.” Ayaraganiziibwe onu, yakuseserweho amagita, ekyo nikimanyisa, yakuhairwe ekikaro eky’embaganiza. Omu suura ez’omumaiso ez’ekitabu kinu, nitwija kwega ebirukukiraho ebirukukwata ha kikaro ekikuru  Masiya ekyaina omu kuhikiriza emirago ya Ruhanga. Nitwija kwega ha migisa Yesu ey’akusobora kutuletera gonze na hati. Yesu atakazairwe, baingi bayekaguzaga, ‘Noha alyeyoleka kuba Masiya?’

5. Kiki abegeswa ba Yesu bakaba nibagumya hali we?

⁵ Omu kyasa eky’okubanza omu mbara empyaka, abegeswa ba Yesu owa Nazalesi bakaba nibakigumiza kimu ngu akaba nuwe Masiya ayarangirweho. (Yohana 1:41) Omu ha begeswa, omusaija ayayetwaga Simoni Petero, akagambira Yesu bbwa: “Niwe Kristo.” (Matayo 16:16) Abegeswa abo bakakigumya bata, kandi naitwe nitusobora tuta kukigumya ngu Yesu mali nuwe Masiya ayanihiziibwe?

6. Soborra omulingo Yahwe y’akonyiire abantu abesigwa kumanyirra Masiya.

⁶ Banabbi ababaireho Yesu atakaizire bakaranga ebintu bingi hali Masiya. Ebintu binu byakukonyiire abandi kumukenga. Kinu nitusobora kukirengesaniza tuti: Kakuba osabwa kugenda ha basi paka enyakwijuza muno rundi aheme’ra egaali y’omwika rundi ha kizaniro ky’enyonyi kutangana omuntu ow’otakarorahoga. Tikyakukukoonyire kakuba omuntu akuha ebimu ha bikumukwataho? Omu mulingo nugwo gumu, kuraba omu banabbi, Yahwe akaha emanyikirizo z’ebyo Masiya ebi y’akukozere n’eby’akumuhikireho. Okuhikirizibwa kw’obunabbi obwo bwoona, kyakukonyiire abantu abesigwa kumumanyirra kurungi.

7. Bunabbi ki obw’emirundi ebiri obw’ahikiriziibwe hali Yesu?

⁷ Ka twetegereze eby’okurorraho bibiri byonka. Eky’okubanza, emyaka 700 enyuma, nabbi Mika akaranga ngu eyanihizibwe yakuzalirwe omu Beterehemu, orubuga oruke omu Yuda. (Mika 5:2) Yesu akazarwa nkaha? Omu rubuga orwo rwonyini! (Matayo 2:1, 3-9) Eky’akabiri, ebyasa bingi kara, obunabbi obuli omu Danieri 9:25 bukamanyisa omwaka gwonyini Masiya ogu y’akubonekiremu​—omu mwaka 29 omu mbara empyaka. * Okuhikirizibwa kw’obunabbi bunu hamu n’obundi  bukaiso obukwoleka ngu Yesu nuwe Masiya ayanihiziibwe.

8, 9. Bukaiso ki obukwoleka ngu Yesu akaba Masiya, obw’ayeyolekere kurungi ha kubatizibwa kwe?

⁸ Obukaiso obundi obukwoleka ngu Yesu akaba Masiya bukeyerura aho haihi na ha mpero y’omwaka 29 C.E. Ogwo nugwo mwaka Yesu yaizire hali Yohana Omubatiza abatizibwe omu Kyambu kya Yorudani. Yahwe akaba araganize Yohana emanyikirizo y’okumanyiiraho Masiya. Yohana akarora emanyikirizo egyo ha kubatizibwa kwa Yesu. Baibuli egamba ngu kinu nikyo kyabaireho: “Yesu, obuyamazire kubatizibwa, aho naho yaruga omu maizi, dora iguru likamwesuku’ra, yarora omwoyo gwa Ruhanga nugusirimuka nk’eriba, nigutaha haluwe; dora, niraka likaruga omu iguru, nirigamba ngu ogu nuwe mwana wange ou ndukugonza, ou nsemererirwe muno.” (Matayo 3:16, 17) Hanyuma y’okuhu’ra n’okurora ebyabaireho, Yohana atabe na kugurukyagurukya kwoona ngu Yesu akaba atumirwe Ruhanga. (Yohana 1:32-34) Omu kaire ako omwoyo gwa Ruhanga, rundi amaani ge agarukukora obu gamuseserweho, kiro ekyo Yesu akafooka Masiya, rundi Kristo, ogu akomerwe kuba Mwebembezi kandi Mukama.​—Isaya 55:4.

⁹ Okuhikirizibwa kw’obunnabbi bwa Baibuli n’ebigambo bya Yahwe Ruhanga byonnyini, bikolekera kimu ngu Yesu nuwe Masiya ayanihiziibwe. Kyonka Baibuli egarukamu ebikaguzo ebindi ebikuru bibiri hali Yesu kristo: Akaruga nkaha, kandi akaba muntu wa mulingo ki?

10. Baibuli eyegesa ki ha kubaho kwa Yesu obw’akaba atakabaire kwija ha nsi?

¹⁰ Baibuli eyegesa ngu Yesu y’aikaraga omuiguru atakabaire kwija ha nsi. Mika akaranga ngu Masiya akaba naija kuzarwa omu Beterehemu kandi ngu entandikwa ye ya “kara na kara.” (Mika 5:2) Mirundi nyingi, Yesu wonyini akagamba ngu akaikara omuiguru atakabaire kuzarwa nk’omuntu. (Yohana 3:13;  6:38, 62; 17:4, 5) Nk’ekihangirwe eky’omwoyo omuiguru, Yesu akaba aina enkoragana ey’embaganiza na Yahwe.

11. Baibuli eyoleka eta ngu Yesu nuwe Mwana wa Yahwe arukuki’rayo kimu omuhendo?

¹¹ Yesu nuwe Mwana wa Yahwe ow’omuhendo omwingi muno​—kandi habw’obulyo obuhikire. Ayetwa “omuzigaijo omuli ebihangirwe byoona,” habwokuba nuwe kihangwa kya Ruhanga eky’abandize. * (Abakolosai 1:15) Haroho ekindi ekifora Omwana we w’embaganiza. Nuwe “Mwana we ayazairwe omu wenka.” (Yohana 3:16) Kinu nikimanyisa ngu Yesu nuwe wenka Ruhanga ya yekolire wonyini. Kandi Ruhanga akakozesa Yesu kuhanga ebintu ebindi byoona. (Abakolosayi 1:16) Kandi, Yesu ayetwa “Kigambo.” (Yohana 1:14) Kinu nikitumanyisa ngu nuwe mugambi wa Ruhanga, hataroho kugurukyagurukya nahikya obutumwa n’ebiragiro ha baana ba Ise abandi ab’omwoyo n’abantu.

12. Nitumanya tuta ngu omwana wa Ruhanga omuzigaijo tarukwinganaingana na Ruhanga?

¹² Omwana wa Ruhanga omuzigaijo nainganangana na Ruhanga nk’abamu oku baikiriza? Baibuli teyegesa etyo. Nkoku twetegeriize omu kacweka aka twakamara, Omwana akahangwa. Kikweyoleka kurungi ngu akaba n’entandikwa, kyonka kandi we Yahwe Ruhanga taina ntandikwa n’obw’ekuba empero. (Zabuli 90:2) Omwana wa Ruhanga wenka atalengeho nakake kweinganainganiza na Ise. Baibuli eyegesa busimba ngu Ise nakira Omwana. (Yohana 14:28; 1 Abakolinso 11:3) Yahwe wenka nuwe “Ruhanga W’obusobozi Bwona.” (Okubanza 17:1) Nahabwekyo, taina arukumwingana. *

13. Baibuli emanyisa ki obwebaza ha Mwana nka ‘ekisisani kya Ruhanga atarukurorwa’?

 ¹³ Yahwe n’Omwana we omuzigaijo baikaire n’enkoragana ennungi kumara obukaikuru n’obukaikuru bw’emyaka​—kara iguru n’ensi bitakahangirwe. Mananu bakaba nibagonzangana muno! (Yohana 3:35; 14:31) Omwana omugonzebwa onu akaba ali nka Ise. Bunu nubwo bulyo habwaki Baibuli ebaza ha Omwana ‘nk‘ekisisani kya Ruhanga atarukurorwa.’ (Abakolosai 1:15) Ego, nk’omwana w’omuntu akwarukusobora kusisanira kimu ise omu miringo nyingi, Omwana ow’omuiguru onu akatwara emiringo ya Ise.

14. Omwana wa Ruhanga ou ya y’ehangire wenka akahika ata kuzarwa nk’omuntu?

¹⁴ Omwana wa Yahwe atahambirizibwe kuruga omuiguru kwija kuba omu nsi nk’omuntu. Baitu n’osobora kwekaguza, ‘Kikasoboka kita omuntu w’omwoyo kuzarwa nk‘omuntu w’omubiri gw’enyama?’ Kuhikiriza kinu Yahwe akakora eky’amahano. Akaihuruza obwomezi bw’Omwana we omuzigaijo kuruga omuiguru y’abuta omunda y’omwisiki Omuyudaya akaba atamanyire musaija ayamanywaga nka Malyamu. Omwana onu atabe na ise omuntu. Malyamu akazara omwana w’obwojo anyakuhikirire yamweta Yesu.​—Luka 1:30-35.

15. Habwaki tukusobora kugamba ngu kuraba muli Yesu tuhika ha kumanya Yahwe kurungi?

¹⁵ Ebintu Yesu ebi y’agambire n’ebiyakozere obwakaba ali ha nsi bitukonyera kumumanya kurungi. Kuraba muli Yesu tuhika ha kumanya Yahwe kurungi. Habwaki kinu kiri kiti? Ijuka Omwana onu ayoleka emiringo ya Ise yonyini. Obwo nubwo bulyo Yesu y’asigikireho kugambira omu ha begeswa be: “Anyakurozire nyowe, buli arozire Isenyowe.” (Yohana 14:9) Ebitabu ebina ebya Baibuli ebimanyirwe nka Enjiri​—Matayo, Marako, Luka hamu na Yohana​—bitugambira bingi  ha bwomezi, emirimo hamu n’emiringo ya Yesu Kristo.

16. Obutumwa bwa Yesu obwabaire nibukira obukuru nubwo buraha, kandi okwegesa kwe kukaruga nkaha?

¹⁶ Yesu akaba n’amanywa kurungi nka “Omwegesa.” (Yohana 1:38; 13:13) Akegesa ki? Ekikukirayo, obukwenda bwe bukaba “amakuru amarungi ag’obukama”​—nubwo Obukama bwa Ruhanga, gavumenti y’omuiguru erukugenda kulema ensi yoona. Kandi erukugenda kuletera abantu abahulizi emigisa nyamwingi. (Matayo 4:23) Obutumwa bunu bukaba bwoha? Yesu wenyini akagamba: ‘Ebi nyegesa tibiri byange, baitu by’ogu ayantumire,’ Yahwe. (Yohana 7:16) Yesu akaba akimanyire ngu Ise n’agonza abantu bahu’re amakuru amarungi ag’Obukama. Omu Suura 8, noija kwega ebikukiraho ha Bukama bwa Ruhanga n’ebi burahikiriza.

17. Yesu okwegesa kwe akakira kukuko’ra nkaha, kandi habwaki yayekambire okwegesa abandi?

¹⁷ Yesu akaba nayegeseza nkaha? Buli aha yasangaga abantu, omu byaro, omu bibuga, omu butale, n’omu maka gabu. Yesu atalindirre abantu kwija nambere ali. Y’agendaga n’ambere bali. (Marako 6:56; Luka 19:5, 6) Habwaki Yesu y’akoraga n’amaani kandi n’akozesa obwire bwe bwingi kutebeza n’okwegesa? Ekyo nikyo Ruhanga akaba n’amwetagisa. Buli kiro Yesu y’akoraga Ise eby’agonza. (Yohana 8:28, 29) Baitu hakaba haroho n’obulyo obundi habwaki Yesu y’atebezaga. Y’arumi’rwaga abantu nyamwingi abaijaga kumurora. (Matayo 9:35, 36) Bakaba banagirizibwe abebembezi b’amadiini gabu, abakubaire nibatwara obujunanizibwa bw’okubegesa amananu agarukukwata hali Ruhanga hamu n’ebigendererwa bye. Yesu akaba amanyire abantu okubakaba nibagonza muno kuhu’ra amakuru ag’Obukama.

18. Miringo ki eya Yesu iwe ey’okurora n’ekusikiriza muno?

¹⁸ Yesu akaba musaija w’engonzi kandi n’afayo muno hali  abandi. Omu mulingo ogu, abantu bakisangaga kyanguhire kumuhiki’ra habwokuba akaba aine embabazi. N’abaana abato bagonzaga muno kuba nawe. (Marako 10:13-16) Yesu akaba atakusorora. Tiyagonzaga obugobya n’obutali bwinganiza. (Matayo 21:12, 13) Omu kasumi abakazi ha babagarukiririzaga n’obutabaha ekitiinisa, uwe y’abahaga ekitinisa. (Yohana 4:9, 27) Yesu yali mwebundazi mali. Kiro kimu akogyaho abegeswa be ebigere, omulimu ogwakorwaga abairu.

19. Ky’okurorraho ki ekikwoleka ngu Yesu y’afayoga ha by’etago by’abandi?

¹⁹ Yesu y’afayoga muno ha by’etaago by’abandi. Kinu kyayeyolekaga obu yakozesaga amaani ga Ruhanga ag’omwoyo ogurukwera kukiza omu mulingo gw’amahano. (Matayo 14:14) Nk’eky’okurorraho omusaija akaba arwaire ebigenge akaija nambere Yesu akaba ali yagamba: “Obworaba nogonza nosobora okunsemeza.” Yesu akakwatwaho muno habwokuba akamanya ngu omusaija onu akaba ali omu burumi bw’amaani.  N’embabazi nyingi, Yesu akago’ra omukono gwe y’akwata ha musaija onu, nagamba: “Ningonza; semezebwa.” Omusaija omurwaire yakira! (Marako 1:40-42) Okusobora kucumitiriza ha mulingo omusaija onu ogu ya yehuliremu?

AKABA MWESIGWA KUHIKA HA MPERO

20, 21. Yesu akatekaho ky’okurorraho ki eky’obuhulizii hali Ruhanga?

²⁰ Yesu akatekaho eky’okurorraho ekirukukirayo kimu oburungi eky’obuhulizi obuhikire hali Ruhanga. Akasigara ali mwesigwa hali Ise ow’omuiguru omu miringo yoona gonze omu kuhakanizibwa, n’omu kubonabonesebwa. Yesu akasingura obw’atorobiire okwohebwa kwa Setani. (Matayo 4:1-11) Haroho n’akasumi abamu ha b’oruganda rwa Yesu obu batamwikiririzemu, bakahika n’okugamba ngu “agwire iraru.” (Marako 3:21) Baitu Yesu atabaikirize kumulemesa, akeyongera omu maiso n’okukora omulimo gwa Ruhanga. Nobu  bamujumaga Yesu y’ayegumisirizaga, atalengeho kukora kubi abo aba muhakanizaga.​—1 Petero 2:21-23.

²¹ Yesu akasigara ali mwesigwa okuhikya ha kufa kwe, abanyanzigwa be obu bamwisire omu mulingo ogw’omwanga. (Abafiripi 2:8) Cumitiriza hali ebi y’agumisirize omu kiro eky’asembereyo omu bwomezi bwe nk’omuntu ha nsi. Akakwatwa, yajunanwa abakaiso abebisuba kandi abagobya, bamusa’ra omusango, yasekerwa, abasirikale bamubonabonesa. Yahanikwa ha muti, nubwo obw’akaba ali haihi kufa yagamba ati: “Kihoire!” (Yohana 19:30) Baitu harabireho ebiro bisatu kuruga Yesu aitwa, Ise ow’omuiguru akamuhumbura omu bwomezi obw’omwoyo. (1 Petero 3:18) Harabireho wiiki ntaito, akagarukayo omuiguru kandi “yaika’ra ha mukono gw’obulyo ogwa Ruhanga.”​—Abaheburaniya 10:12, 13.

22. Yesu akahikiriza ki obu yaikaire ali mwesigwa kuhikya okufa?

²² Yesu akahikiriza ki obu yasigaire ali mwesigwa kuhikya okufa? Okufa kwa Yesu kutukingu’raho omugisa ogw’okutunga obwomezi obutahwaho omu rugonjo rwa Ruhanga ha nsi nk’ekigendererwa kya Yahwe eky’okubanza n’okubanza nkoku kyabaire. Esuura erukugarukaho neija kusoborra omulingo okufa kwa Yesu nkoku kusobozesa kinu.