Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

EKICWEKA 3

Noha Aikara mu Kikaro ky’Eby’Omwoyo?

Noha Aikara mu Kikaro ky’Eby’Omwoyo?

1. Ediini z’obuzaliranwa nizisisanizibwa zita nk’ekiswa?

ENYEGESA nyingi ez’ediini ez’ab’Afrika nizirengesanizibwa nk’ekiswa. Ha mutwe haroho Ruhanga, omukuru mumani ag’eby’omwoyo. Hambaju haroho baruhanga rundi abacwezi ngu nabo bairu ba Ruhanga. Hamu na banu haroho baisenkuru itwe abafiire ngu ababa nibaijuka kandi nibafayo ha ab’omumaka gabo abalekerwe omunsi. Ha nsi y’ekiswa haroho abacwezi abaceeke: abamasano, abaraguzi n’abarogo.

2. Ngamba ki ey’Abafrika erukukwoleka ngu nkoku enyikiriza ez’obuzaliranwa nizihindura ediini ezindi?

2 Enyikiriza zinu ez’obuzaliranwa zine amani maingi hali edini zona ez’omu Afrika. Omw’Afrika omu akagamba ati: “Okusoma edini (y’Ekikristayo rundi ey’Ekisiramu) tikirikututanga kugarukayo kuramya abacwezi b’owaitu.”

3. Amazima agarukukwata hali abo abali mu kikaro eky’eby’omwoyo nitusobora kugaiha nkaha?

3 Enyikiriza ez’obuzaliranwa ez’Abafrika z’amazima kuhika nkaha? Baibuli etugambira amazima hali abo abaikara mu kikaro eky’eby’omwoyo.

Yahwe, Ruhanga ow’Amazima

4. Kiki amadini agomu Afrika amakuru ekigaikirranizaho?

4 Ebitebe by’ediini ebisatu ebyomu Afrika nibikiriza ngu haroho Ruhanga kandi nuwe omukuru w’ebintu byona. Baibuli n’emusoborraho ngu “nuwe Ruhanga akukira abacwezi, [bonna] kandi Mukama wa bakama, Ruhanga omukuru, owamani kandi owokutinwa.” (Ekyebiragiro 10:17) Abaisiramu nabo baikiriza mu Ruhanga omu ow’obusobozi bwoona. Ebikwatiraine n’ediini eyobuzalirwana mu Afrika Professor Geoffrey Parrinder akagamba ngu: “Abafrika abarukira obwingi nibaikiriza omu Ruhanga omu wenka, ow’obusobozi bwoona, ise w’abacwezi n’abantu, omuhangi w’ebintu byoona.”

5. Mabara nka gaha agakozesebwa hali Ruhanga?

5 Nobu enyikiriza omu Ruhanga eraba esasaine hoona, abantu abarukukira obwingi tibarukumanya Ruhanga noha. Ekyokubanza kumanya ha muntu, nukwo kumanya ibara lye. Ekikwatiraine n’ibara lya Ruhanga, haroho obutaikirizangaine hagati y’ediini. Mu diini ezeyeta ez’Ekikristayo bamweyetera Ruhanga, ekitinisa ekirukumanyisa “Omusobozi wa Byoona.” Omu Baisiramu, namanywa nka Allah. Mwabo abasoma ediini ez’obuzaliranwa, ibara eribeta Ruhanga lyahukana kusigikirra hakikaro n’orulimi rw’omuntu. Omu kitabo Concepts of God in Africa, John S. Mbiti akoleka amabara 500 hamu n’ebitinisa. Ebyembaganiza ab’Afrika agabeeta Ruhanga. Nk’ekyokurorraho, ab’orulimi oru Yoruba (Nigeria), Ruhanga bamweta Olodumare; Abakikuyu (Kenya), bamweta Ngai; kandi muba Zulu (South Africa), namanywa nka Unkulunkulu.

6, 7. Ibara lya Ruhanga nuwe oha, kandi nitulimanya tuta?

6 Uwe Ruhanga nagamba ki hali ibara lye? Ruhanga obu yaragire musa okwiha abaisareri omunsi eya Misiri, Musa akakaguza ati: “Dora, obundigenda hali abana ba Isareri, nimbagambira nti Ruhanga owa baisenkuru inywe antumire halinywe; nabo balingambira ngu Ibara lye nuwe oha? [N]dibagambira nta?”​—Okuruga 3:​13.

7 Ruhanga akagarukamu ati: “Nukwo olibagambira abana ba Isareri oti YAHWE, Ruhanga wabaisenkuru inywe, . . . nuwe yantumire halinywe: eri niryo ibara lyange ebiro byona, kandi eki nikyo kijukyo kyange obusinge bwona.” (Okuruga 3:​15) Ibara Yahwe lizooka omu Baibuli emirundi 7,000. Nobukiraba nti abahindwire Baibuli mu ndimi ezindi bakalihamu batamu ebitinisa “Ruhanga” rundi “Mukama.”

8. Yahwe nasisana ata, kandi twine kukora ki nukwo atusiime?

8 Yahwe nasisana ata? Uwe mwoyo, w’obusobozi bwona w’ekitinisa kingi. Taine ow’okumulengesaniza kandi taine ekyarukwingana nakyo (Ekyebiragiro 6:4; Isaya 44:⁠6) Yahwe akaba agambire Musa ngu: “Nyowe YAHWE Ruhanga wawe ndi Ruhanga w’ihali.” Kinu nikimanyisa ngu obu turaba nitwenda Yahwe atusiime, twine kuramya uwe wenka. Tarukwenda turamye ekintu kyona rundi omuntu wena ondi.​—⁠Okuruga 20:​3-5.

Yesu Kristo, Omukama w’Obukama bwa Ruhanga

9. Habwaki nitusobora kugamba ngu Yesu tarukwingana Yahwe?

9 Omu biro byahati, haroho obutetegerezangana bwingi oburukukwata hali Yesu. Baingi mu amadiini ageyeta Amakristayo gaikiriza ngu Yesu kicweka ky’Obusatu “Oburukwera.” Baitu Baibuli teyegesa ngu Ruhanga ali “Busatu” kandi tekagambaga ngu Yesu naingana na Yahwe. Yesu wenka akagamba ngu: “Isenyowe nankira obukuru.”​—Yohana 14:⁠28.

10. Yesu akaba ali nkaha atakaizire omunsi?

10 Baibuli eyegesa ngu Yesu obwakaba atakaizire kuba mwomezi omunsi, akaba ali omu’iguru nk’ekihangirwe eky’omwoyo ekyamani. Nkoku Yahwe yahangire Adamu na Hawa yabata omunsi nikyo kimu Ruhanga akahanga ebihangwa eby’omwoyo yabita omu iguru. Yesu nikyo kihangwa ky’omwoyo eky’okubanza kuhangwa na Yahwe.​—Yohana 17:5; Abakolosai 1:​15.

11. Kikasoboka kita Yesu okuzarwa nk’omuntu?

11 Nk’emyaka 2,000 eyerabireho, Yahwe akafurra obwomezi bwe kihangirwe kinu eky’omwoyo nabuta omunda y’omukazi owakaba atamanyire musaija ou yamanyirwe nka Malyamu. Malaika Gabiryeri akamugamba ati: “Dora oliba nenda, olizara omwana omwojo, kandi olimuruka ibara lye Yesu. Kandi . . . alirema [nk’omukama]kandi obukama bwe tibulihwaho.”​—Luka 1:​31, 33. *

12. Nsonga ki emu eyalesere Yesu omunsi?

12 Yesu akazarwa, yafoka musaija mukuru kandi yayegesa abantu Yahwe ebyakaba nagonza n’ekigendererwa kye. Akagambira omulemi w’Abarumi ngu: “Nikyo nazalirwe, nikyo naizire omu nsi ndange amananu.” (Yohana 18:37) Obutucumitiriza hali ebya Yesu yayegeseze, nitusobora kumanyira kimu amazima agarukukwata hali ebi Ruhanga agonza n’ekigendererwa kye. Nitusobora kumanya omulingo oguturukusobora kutunga kusimibwa kwa Ruhanga.

13. Nsonga ki eyakabiri eyalesere Yesu omunsi?

13 Ensonga eyakabiri habwaki Yesu yaizire omunsi kyali okuhayo obwomezi bwe obw’obuntu nk’ekicunguro habwa bantu. (Matayo 20:28) Akakikora kinu nukwo atusumurre kuruga omukibi ekitwagwesirwe kuruga hali Adamu. Kinu nukwo kyakutuyambire kwomera ebiro byona. Omukwenda Yohana akahandika: “Ruhanga nukwo yagondeze ati ensi, nahayo omwana we ayazairwe omu wenka, omuntu wena anyakumuikiriza aleke okubura, baitu atunge obwomezi obutahwaho.”​—Yohana 3:​16.

14. (a) Kiki ekyabaire hali Yesu obu yafire nk’omuntu? (b) Hati bunu Yesu aine kikaro ki omu iguru?

14 Hanyuma y’okufa kwe nk’omuntu, Yesu akahumburwa yagenda omu iguru, kugaruka mu bwomezi bwekihangirwe ekyamani eky’omwoyo. (Engeso 2:​32, 33) Hanyuma, Yahwe akamuha “okulema, nekitinisa, n’obukama, abantu bona namahanga nabendimi bamuko’rege.” (Danyeri 7:​13, 14) Yesu akaforwa Mukama w’amani; nuwe Mukama w’obukama bwa Ruhanga obw’omu’iguru. Mubusumi obutali bwahara naija kwoleka obusobozi bwe omunsi yona.

Abamalaika, Bahereza ba Ruhanga

15. Abamalaika bakahangirwa nkaha, kandi ddi?

15 Yahwe na Yesu tinibo boonka abaikara omu kikaro ky’eby’omwoyo. Yahwe akahanga ebihangwa ebindi eby’omwoyo, nibo bamalaika. Gabiryeri, ayagambire na Malyamu, ali omu hali bo. Abamalaika tibarantandikiire obwomezi bwabu hansi nk’abantu. Bakahangirwa omu iguru ira muno obu abantu baali batakahangirwe. (Yobu 38:​4-7) Haliyo enkumi n’enkumi z’aba malaika.​—Danyeri 7:​10.

Abamalaika abesigwa bakaanga kuramibwa

16. Habwaki abantu tibasemerire kuramya bamalaika?

16 Abamalaika abesigwa tibagonza tubaramye. Emirundi ebiri omukwenda Yohana yalengereho kuramya abamalaika kyonka bamucomera, nibagamba ngu: “Werinde, otakikora! . . . Ramya Ruhanga.”​—Okusuku’rwa 19:10; 22:​8, 9.

17. Kiki ekirukwoleka ngu abamalaika nibasobora kulinda abahereza ba Ruhanga, kandi habwaki kinu nikituhumuza?

17 Abamalaika tibakyabonekera abantu ba Ruhanga omunsi, nkoku bakozire obu bacungwire abakwenda ba Yesu kuruga omu nkomo. (Engeso 5:​18, 19) Nikigumibwa ngu kakuba turamya Yahwe okusigikirra ha kigambo kye, Baibuli, nitwija kutunga obulinzi bwa bamalaika be abesigwa. Baibuli egamba: “Maraika wa MUKAMA [Yahwe] atema enkande okwehinguliriza abanyakumutina, kandi abajuna.” (Zabuli 34:7; 91:11) Habwaki kinu nikituhumuza? Habwokuba haroho abanyanzibwa baingi abaakabi omu kikaro ky’eby’omwoyo abarukugonza kutuhwerekereza!

Setani, Omunyanzigwa wa Ruhanga

18. (a) Habwaki malaika omu akajemera Ruhanga? (b) Akahebwa mabara ki?

18 Abamalaika boona aba Ruhanga batasigale besigwa hali Ruhanga. Abamu bakamujemera. Bakefora banyanzigwa ba Ruhanga naba abantu ab’omu nsi. Kinu kikabaho kita? Abamalaika boona abahangirwe Yahwe bali bahikirire kandi barungi. Baitu omu ha bamalaika akagonza abantu bamuramye. Akakuliriza okwegomba kunu okubi. Kinu ekihangwa eky’omwoyo kikahebwa ibara Setani, ekirukumanyisa “Omuhakaniza [wa Ruhanga].” Nayetwa omuhangirizi ekirukumanyisa “Arukuhangirra,” habwokuba agamba ebigambo eby’ebisuba hali Yahwe.

19. Setani akabonabonesa Yobu ata, kandi habwaki?

19 Setani apikiriza abantu okumweteranizaho omukujemera Ruhanga. Cumitiriza hali ebyo ebiyakozere hali omwiru wa Ruhanga Yobu. Yobu akaba ali mugaiga muno. Akaba aine entama 7,000, engamira 3,000, ente 1,000 hamu n’enumi otaireho endogoya enkazi 500. Kandi akaba aine abana ikumi n’abairu baingi. Okubanza, Setani akaita ebisoro n’abairu ba Yobu. Hanyuma akaleta “ekiyaga kingi” kyasiisa enju yona, kyaitiramu abana boona aba Yobu. Hanyuma yebi, akaleetera Yobu “ebizimba eby’obujune okuruga ha mara g’ekigere n’okuhikya ha ruhorohozi rwe.”​—Yobu 1:​3-​19; 2:⁠7.

20. (a) Yobu akasasurwa ata habw’obwesigwa bwe? (b) Nobukiraba ngu Yobu akasigara mwesigwa, Setani akozireki abantu baingi?

20 Yobu akasigara mwesigwa hali Ruhanga, n’obukyakubaire akabonabona muno. Yahwe akamukiza kandi “[yaha] Yobu emirundi ebiri okukira ebintu ebyakaba anyinabyo.” (Yobu 42:10) Setani akalemwa okuhenda obwesigwa bwa Yobu, baitu asoboire kuhindura baingi kuruga hali Ruhanga. Baibuli egamba ngu: “Ensi yona ikaire omu mubi.”​​—⁠1 Yohana 5:​19.

21. (a) Setani akoleka ata ngu akaba nagonza kuramibwa? (b) Habwaki Yesu yayangire kuramya Setani?

21 Setani nagonza tumuramye. Kinu kikeyoleka kurungi mu byohyo ebi yaleetire Yesu emyaka nka 2,000 ehinguireho. Baibuli esoborra eti: “Kandi Setani, [akatwara Yesu] ha rusozi oruraihire muno, yamwoleka obukama bwona obwomunsi zona, nekitinisa kyabwo, yamugamba ati Ebi byona ndabikuha, obworantereza amaju okandamya.’ ” Yesu akaanga, hanyuma yamugambira ati: “Rugaho, genda Setani: baitu kikahandikwa ngu, Oramyege Mukama [Yahwe] Ruhanga wawe, nuwe oko’rege wenka.” (Matayo 4:​8-10) Yesu akaba namanya kurungi ekiragiro kya Yahwe, kandi atakole eki Setani ekyakaba nagonza.

Amasetani, Emyoyo Emibi

22. Amasetani gakozire ki abantu?

22 Abamalaika abandi baketeraniza hamu na Setani mukujemera Ruhanga. Ganu amasetani gakafooka manyanzigwa ga bantu ab’omunsi. Amasetani ganu mabi muno. Mu biro byaira gaforaga abantu kuba bakiteta kandi abafu bamaiso. (Matayo 9:​32, 33; 12:22) Abandi gabarwazaga n’okubagwisa iraro. (Matayo 17:​15, 18; Marako 5:​2-5) Gakahika n’okubonabonesa n’abana bato.​—Luka 9:​42.

23. (a) Kiki amasetani eki garukugonza mu bantu? (b) Kiki Setani na masetani ge ekigabihabihire abantu kukora?

23 Okusisana na Setani, nago nigagonza tugaramye. Amasetani nigamanya ngu okuramya kw’abantu kwa Yahwe wenka. Baitu nago nigakugonza, nigakuserra kandi nigakukuza. Kuraba mubugobya, mubisuba n’okutinisatinisa, Setani n’amasetani ge basoboire kuletera abantu okubaramya. Mananu abantu baingi tibarukumanya ngu nibaramya Setani hamu n’amasetani ge. Baingi nibasobora kuhunirra okumanya ngu ediini yabu neha ekitinisa Setani. Baitu, Baibuli erabura: “Ebi abamahanga ebibahonga babihongera abacwezi [amasetani], tihali Ruhanga.”​—1 Abakolinso 10:⁠20.

24. Katego ki akamu aka Setani akozeseze mukuhabizamu abantu?

24 Omulingo gumu Setani n’amasetani ge gabulizamu abantu okubaramya nukwo kujanjaza ebitekerezo eby’ebisuba ebirukukwata ha bafiire. Leka turole Baibuli nkoku erukukigambaho.

^ kac. 11 Korani Egamba hakuzarwa kwa Yesu okw’ekyamahano mu Sura 19 (Malyamu). Kigamba: “Tukahereza Malyamu omwoyo gwaitu ogurukusisanira kimu omusaija omukuru. Obu yamuboine yagamba ngu: ‘Ogu owekisa andide kuruga haliwe! Iwe obworaba notiina mukama wenka ndugaho wegendere.’ ‘Ndi mukwenda wa’mukama wawe.’ Yagarukamu ‘nyizire kukuha omwojo arukwera. Malyamu yagarukamu ati: ‘Nsobora nta kuzara omwana ntakakwatwahoga musaija?’ ‘Ekyo nikyo Mukama wawe arukugonza,’ yamugarukamu tiharoho ekirukumulema. “Naija kuba kokurorraho hali abantu, Mukama nukwo arukugamba kandi omugisa kuruga hali itwe kinu nikyo kiragiro kyaitu.” ’ ”