Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

“Manyire Alihumbuka”

“Manyire Alihumbuka”

“Enganjani yaitu Lazaro agwijagiire; baitu ningenda okumusisimura.”​—YOHANA 11:11.

EBIZINA: 142, 129

1. Kiki eki Maliza akaba nagumya ngu kirihika hali munyaanya? (Rora ekisisani ekiri ha rupapura 3)

MALIZA, omunywani kandi omuhondezi wa Yesu akaba ali omu kinamiirro. Omunyaanya Lazaro akaba afiire. Hakaba haroho ekintu kyona ekikaba nikisobora kumuhumuza? Ego. Yesu akamuraganiza ati: “Munyanyoko nagenda kuhumbuka.” Gali mananu, ebigambo ebi bikaba bitasobora kumaraho obusasi obw’akaba aine. Baitu Maliza akesiga eki Yesu yamuraganiize, kandi akagamba ngu: ‘Manyire alihumbuka ha kuhumbuka okw’ekiro kya hampero.’ (Yohana 11:20-24) Akaba nakigumya ngu halibaho okuhumbuuka omu busumi obw’omu maiso. Baitu Yesu akakora ekyamahano. Ha kiro eki kyonyine, Yesu akahumbuura Lazaro.

2. Habwaki osemeriire kukigumya nka Maliza ngu halibaho okuhumbuuka?

2 Titusemeriire kunihira ngu Yesu rundi Yahwe naija kuhumbuura abagonzebwa baitu abafiire omu kasumi kanu. Baitu naiwe oine okunihura nk’okwa Maliza ngu abagonzebwa bawe abafiire nibaija kuhumbuuka omu busumi obw’omu maiso? Nosobora kuba waferiirwe musaija wawe, omukazi wawe, mama wawe, iso, swenkuru, mukaaka wawe rundi omwana wawe ou wagonzaga. Nosobora kuhurra oine ekihika kyokutangirra omugonzebwa wawe, kubaza rundi kuseka nauwe. Nka Maliza, naiwe oine ensonga habwaki osemeriire kugamba ngu: ‘Manyire omugonzebwa wange naija kuhumbuuka.’ Baitu nabwo, kirungi buli Mukristaayo kutekerezaaho ensonga habwaki nakigumya ngu halibaho okuhumbuuka.

3, 4. Kiki eki Yesu yali yakakora, kandi kinu kikagumya kita Maliza?

3 Maliza akaba naikara haihi na Yerusalemu, nahabweki nasobora kuba atararozere Yesu obwakaba nahumbuura mutabani w’omufakati haiha n’orubuga orwa Galiraya orukwetwa Naini. Baitu nasobora kuba yakihulireho. Kandi nasobora kuba yahuliire nk’oku Yesu yahumbwire na muhara wa Yairo. Boona ababaireho bakaba “bamanyire afire.” Baitu nabwo, Yesu akakwata omukono gwe yamugambira: “Omuisiki, imuka.” Kandi ahonaaho akaimuka. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Maliza na Malyamu bakaba bamanyire ngu Yesu nasobora kukiza abarwaire. Nahabweki bakaba nibakigumya ngu kakuba Yesu yabaireho, Lazaro tiyakufiire. Hati nk’oku akaba amazire kufa, Maliza akaba nanihira ki? Wetegereze, akagamba ngu Lazaro akaba naija kuhumbuuka omu bwire obw’omu maiso ha kuhumbuka ‘okwekiro kya hampero.’ Habwaki yali nakigumya? Kandi iwe nosobora ota kukigumya ngu omu busumi bw’omu maiso halibaho okuhumbuuka okusobora kutwarramu n’abagonzebwa bawe abafiire?

4 Haroho ensonga nungi habwaki tusemeriire kwikiririza omu kuhumbuuka. Hati katubazeho ezimu ha nsonga zinu. Amananu gali ngu, nosobora kusanga engiga ezindi omu Kigambo kya Ruhanga ez’okaba otakatekerezahoga baitu ezisibora kugumya okwikiriza kwawe okw’okwongera kurora abagonzebwa bawe abafiire.

EBYABAIREHO EBIRUKUTULETERA OKUNIHIRA!

5. Habwaki Maliza akaba nakigumya ngu Lazaro alihumbuuka?

5 Wetegereze ngu Maliza atagambe: ‘Ninihira munyanaanya nyowe alihumbuuka.’ Baitu akagamba ati: ‘Manyire alihumbuka.’ Habwaki Maliza akaba nakigumya? Habwokuba akaba amanyire ngu haroho n’abantu abahumbuukire omu busumi obwakara. Nasobora kuba yabimanyiire omu ka rundi ha isorrokaniro obw’akaba akyali muto. Hati nitugenda kubazaaho okuhumbuuka okw’emiringo esatu okurukubazibwaho omu Byahandikirwe.

6. Kyamahano ki eki Maliza yali amanyire ngu kikabaho?

6 Okuhumbuuka okw’okubanza kukabaho obu Ruhanga yahaire nabbi Eriya amaani ag’okukora ebyamahano. Omu matemba ga Isareri, omu rubuga Zelefasi oruli omu kiikaro ekirukwetwa Foiniki, hakaba haliyo omufakati ayayolekere nabbi amakune. Hanyuma Yahwe akakora ekyamahano. Akarorra kimu ngu ensaano hamu n’amagita tibyahwamu nukwo omufakati onu n’omwana we baikara bali bomeezi. (1 Ekyabakama 17:8-16) Hanyuma, omwana w’omufakati akarwara kandi yafa. Baitu Eriya akamukonyera. Eriya akakwata ha mwana kandi yatandika kusaba Yahwe nagamba ati: “Ai mukama Ruhanga wange, nkwesengeriize, omwoyo gwomwana onu gumugarukemu.” Kandi Eriya eki yasabire kikabaho. Ruhanga akahurra Eriya kandi omwana akongera yayomeera. Oku nukwo okuhumbuuka okwabandiza kuhandikwa omu Baibuli. (Soma 1 Ekyabakama 17:17-24.) Hataroho kugurukyagurukya, Maliza akaba amanyire ebirukukwata ha kyamahano kinu.

7, 8. (a) Erisa akahumuza ata omukazi ow’akaba ali omu manganya? (b) Eky’amahano eki Erisa yakozere nikyoleka ki hali Yahwe?

7 Okuhumbuuka okwakababiri okuhandikirwe omu Baibuli kukakorwa nabbi Erisa. Omu rubuga orukwetwa Sunamu, haikarayoga omukazi Omwisareri ow’akaba ataine mwana. Yahwe akaha omukazi onu hamu na iba ayali agurusire omugisa bazaara omwana, habwokuba omukazi onu akoleka Erisa amakune. Baitu hanyuma y’emyaka nke, omwana onu akafa. Teramu akasisani orole omulingo nyina yayehuliremu. Habw’amaganya kuba maingi, akagenda orugendo orukwingana mairo 19 kuserra Erisa ha rusozi Karameri. Erisa akasindika omuheereza we Gehazi kugenda Sunamu kuhumbuura omwana. Baitu Gehazi atasobole kumuhumbuura. Hanyuma nyina akagaruka omu ka na Erisa.​—2 Ekyabakama 4:8-31.

Ruhanga akakigumya ngu aine obusobozi bw’okuhumbuura abafu

8 Erisa akataaha omu nju nambere omutumbi gw’omwana gukaba guli kandi yatandika kusaba. Yahwe akagarukamu okusaba kwa Erisa kandi omu mulingo ogw’ekyamahano yahumbuura omwana onu. Nyina obu yamurozere ali mwomeezi, akasemererwa muno! (Soma 2 Ekyabakama 4:32-37.) Omukazi onu nasobora kuba yaijukire ebigambo ebiri omu saara ya Hana. Hana atazaale mwana wena kuhikya obu Yahwe yamuhaire omugisa yazaara omwana arukwetwa Samuiri. Hana akakugiza Yahwe habw’okuba nuwe “asirimura okuzimu, kandi aimukya.” (1 Samuiri 2:6) Yahwe obu yahumbwire omwana omu Sunamu, akoleka ngu aine obusobozi bw’okuhumbuura abafu.

9. Bazaaho okuhumbuuka okwakasatu okurukubazibwaho omu Baibuli.

9 Ekintu kindi ekirukuhuniriza kikabaho hanyuma y’okufa kwa Erisa. Hanyuma y’okuheereza nka nabbi kumara emyaka erukuhingura 50, Erisa akarwara “endwaraye eyamwisire.” Obwire obu bwarabireho, akajunda hasigaraho amagufa kwonka. Kiro kimu, Abaisareri bakaba nibazika omusaija. Baitu ahonaaho barora abanyanzigwa babo nibabaizira. Abaisareri bakalengaho kwiruka bwangu, nahabweki bakanaga bunaga omutumbi gw’omusaija omu kituuro kya Erisa. Baibuli n’egamba ngu: “Omusaija obu yahikire ha magufa ga Erisa, ahonaho yahumbuka yayemerra n’ebigerebye.” (2 Ekyabakama 13:14, 20, 21) Ebyabaireho binu bikaletera Maliza kugumya ngu Yahwe aine obusobozi ha kufa. Naiwe ebyabaireho nibisemerra kukuletera kugumiza kimu ngu Amaani ga Yahwe maingi muno kandi tigaine bugarukiro.

EBYABAIREHO OMU BUSUMI BW’ABAKWENDA

10. Petero akakonyera ata Omukristaayo ayali afiire?

10 Ebyahandikirwe eby’Oruyonani nabyo nibibazaaho ebirukukwata ha kuhumbuuka okwakozerwe abaheereza ba Yahwe abesigwa. Tumazire kubazaaho okuhumbuuka oku Yesu yakozere haihi n’orubuga orukwetwa Naini hamu n’omuka ya Yairo. Hanyuma y’obwire, omukwenda Petero akahumbuura Dolika kandi arukumanywa nka Tabisa. Petero akataaha omu kisika nambere omutumbi gw’omukazi onu gukaba guli, yasaba hanyuma yagamba: “Tabisa imuka!” Ahonaaho akongera yafooka mwomeezi kandi Petero “yamuleta ayomiire” hali abakristaayo abakaba baroho. Habw’ekintu kinu ekyabaireho omu rubuga, abantu “baingi baikiriza Mukama waitu.” Abahondezi banu abahyaka bakagambira abantu abandi amakuru amarungi agarukukwata hali Yesu hamu n’obusobozi bwa Yahwe obw’okuhumbuura abafu.​—Engeso Ezabakwenda 9:36-42.

11. Kintu ki eki Luka ow’akaba ali dakitaali yabalize ha mwojo, kandi ekyabaireho kikakwataho kita abantu abandi?

11 Okuhumbuuka okundi kukabaho abakaiso abarozere ekyabaireho n’amaiso gabo. Kiro kimu, omukwenda Paulo akaba ali omu ruso’rokano orukaba ruli Teroa omu kisiika ekyahaiguru, omu kasumi kanu ekiikaro kinu kiri omu matemba g’ihanga lya Turkey. Paulo akabaza kuhikya saaha mukaaga gw’ekiro. Omwojo omuto arukwetwa Yutuko akaba aikaliire ha idirisa nahuliiriza. Baitu akagwijagira hanyuma yagwa kuruga omu kaina isatu. Nikisobora kuba ngu Luka nuwe yabandize kuhika hali Yutuko. Uwe nka dakitaali akarora ngu omwojo onu akaba atahutaire rundi ngu akabire kwonka baitu akaba afiire. Paulo nauwe akasirimuka hansi. Akahimba omwojo yamubumbatira hanyuma yahuniriza buli omu obu yagambire ngu: “obwomeezibwe buli omunda.” Ekyamahano kinu kikakwataho abantu boona abarozere ekyabaireho. ‘Bakasemererwa muno’ kumanya ngu omwojo akaba afiire baitu yahumbuurwa.​—Engeso Ezabakwenda 20:7-12.

OKUNIHIRA OKU TUSOBORA KWESIGA

12, 13. Kusigikirra ha kuhumbuuka okutubalizeho, bikaguzo ki ebi tusobora kukaguza?

12 Okuhumbuuka okutubalizeho kusemeriire kukuletera kuguma nka Maliza. Nitusobora kukigumya ngu Ruhanga waitu ayatuhaire obwomeezi, nasobora kuhumbuura omuntu anyakufiire. Ekirukusemeza kiri ngu Ruhanga akaha abaheereza be abesigwa nka Eriya, Yesu, na Petero amaani ag’okuhumbuura abafiire. Kandi kinu kikabaho omu busumi obu Yahwe yali nakyaha abaheereza be amaani ag’okukora ebyamahano. Baitu kandi abo abafiire omu bwire obu ebyahamahano bikaba bitakyakorwa? Abasaija n’abakazi abesigwa nabo bakaba nibasobora kunihira ngu Ruhanga naija kuhumbuura abafiire omu busumi obw’omu maiso? Baali nibasobora kukigumya nka Maliza obu yagambire: “Manyire alihumbuka ha kuhumbuka okwekiro kya hampero”? Habwaki akaba nasobora kwikiriza ngu nihaija kubaho okuhumbuuka omu biro by’omu maiso, kandi habwaki naiwe osemeriire kwikiriza?

13 Ebyabaireho ebitali bimu nabimu omu Kigambo kya Ruhanga nibyoleka ngu abaheereza be abesigwa bakaba bamanyire ngu halibaho okuhumbuuka. Leka turoleho abamu hali bo.

14. Ebi Baibuli ebazaaho Iburahimu nibitwegesa ki ha kuhumbuuka?

14 Tekerezaaho eki Yahwe yagambiire Iburahimu kukora Isaka, omwana ow’akaba alindiriire kumara obwire bwingi. Yahwe akamugambira: “Twara hati omwana wawe, omwana wawe omu wenka, owogonza, nuwe isaka, ogende omunsi ya Moliya; kandi omuhereyo okuba ekihongwa eky’okeze harumu ha nsozi orundikugambira.” (Okubanza 22:2) Notekereza Iburahimu akehurra ata obu yahuliire ekiragiro kinu? Yahwe akaba araganize ngu kurabira omu ruzaaro rwa Iburahimu amahanga goona gakaba nigagenda kuhebwa omugisa. (Okubanza 13:14-16; 18:18; Abarumi 4:17, 18) Kandi Yahwe akaba agambire ngu omugisa gukaba nigugenda kuraba “omu Isaka.” (Okubanza 21:12) Baitu eki kyakuhikiriire kita kakuba Iburahimu yahongere omutabani? Paulo akakonyerwa omwoyo ogurukwera kusoborra ngu Iburahimu akaba n’okwikiriza ngu Yahwe akaba nasobora kuhumbuura Isaka. (Soma Abaheburaniya 11:17-19.) Baitu, Baibuli terukugamba ngu Iburahimu akatekereza ngu Isaka akaba nagenda kuhumbuuka ahonaaho rundi hanyuma y’esaaha emu, ekiro kimu rundi hanyuma ya wiiki. Iburahimu akaba atarukumanya kiratwara bwire ki omutabani kuhumbuuka. Baitu akamanya ngu Yahwe akaba naija kumufoora omwomeezi.

15. Omusaija omwesigwa Yobu akaba nanihira ki?

15 Yobu omusaija omwesigwa nauwe akaba amanyire ngu halibaho okuhumbuuka omu busumi bw’omumaiso. Akaba amanyire ngu kakuba omuti gutemwa, nigusobora kwongera gukamera kandi gukafooka omuti omuhyaka. Baitu eki tikisobora kuba ha muntu. (Yobu 14:7-12; 19:25-27) Kakuba omuntu afa, tasobora kwegarraho akaba mwomeezi. (2 Samuiri 12:23; Zabuli 89:48) Baitu eki tikirukumanyisa ngu Ruhanga tasobora kumuhumbuura. Kandi Yobu akaba namanya ngu Yahwe naija kumwijuka. (Soma Yobu 14: 13-15.) Yobu akaba atasobora kumanya okasumi obu kiriberaho. Baitu nabwo, Yobu akesiga ngu Omuhangi w’obwomeezi bw’abantu naija kumwijuka amuhumbuule.

16. Maraika akagumya ata Danieri?

16 Tekerezaaho omusaija ondi omwesigwa, Danieri. Akaba muheereza wa Yahwe omwesigwa obw’omeezi bwe bwona, kandi Yahwe akamusagika. Haroho obu maraika yamugambiire ngu uwe ali “omusaija arukugonzebwa muno” kandi akongera yamugambira “mirembe haliwe” kandi ngu “foka wamani.”​—Danieri 9:22, 23; 10:11, 18, 19

17, 18. Yahwe akaraganiza ki Danieri?

17 Baitu Danieri obu yahikize nk’emyaka 100 ey’obukuru kandi ali haihi okufa, nasobora kuba yatekeriize muno ha kiramubaho obwarafa. Danieri akaba nanihira kwongera kwomeera? Hataroho kugurukyagurukya ego! Hakumalirra kw’ekitabu kya Danieri nitusomaho eki Yahwe yamuraganiize: “Baitu iwe ikara ogumire kuhika ha mpero. Noija kuhumura.” (Danieri 12:13, NW) Danieriakaba akimanyire ngu abafu bahumwire kandi ngu tihaloho “okuhanura, nobukwakuba okumanya, nobugakuba amagezi, Okuzimu nambere orukugenda. (Omugambizi 9:10) Baitu enu ekaba etali malirra ya Danieri. Yahwe akamuraganiza obusumi obw’omu maiso oburungi.

18 Maraika wa Yahwe akamugambira ati: “Baitu olimuka ohebwe omugabo gwawe ebiro obu birihwaho.” Danieri akaba atamanyire kiki kyonyine ekiribaho. Akamanya ngu akaba naija kufa nukwo ahumule. Danieri obu yahuliire omurago gunu ngu, “Baitu olimuka ohebwe omugabo gwawe,” akakyetegereza ngu naija kwongera ayomeere. Eki kikaba nikigenda kubaho hanyuma y’obwire bwingi amazire kufa, “ebiro obu birihwaho.”

Okusisana nka Maliza, naiwe nosobora kukigumya ngu halibaho okuhumbuuka (Rora akacweka 19, 20)

19, 20. (a) Ebyabaireho omu Baibuli ebi tubalizeeho biine kakwate ki n’ebigambo Maliza Yagambiire Yesu? (b) Kiki eki turabazaaho omu kicweka ekirukwongeraho?

19 Nikyeyoleka kurungi ngu Maliza akaba aine ensonga habwaki akaba nakigumya ngu munyaanya ow’akaba ali mwesigwa Lazaro, “alihumbuka ha kuhumbuka okwekiro kya hampero.” Yahwe ekiyaraganiize Danieri, hamu n’okwikiriza kwamaani okwa Maliza omu kuhumbuuka okw’ebiro by’omu maiso, bisemeriire kugumya okwikiriza kwaitu omu kasumi kanu. Mali halibaho okuhumbuuka.

20 Turozere okuhumbuuka okwabaireho omu busumi obwa kara. Eki nikigumya ngu abafu nibasobora kwongera kuba bomeezi. Kandi turozere abasaija n’abakazi abaheerize Yahwe n’obwesigwa bakaba nibanihira kuhumbuuka. Baitu haroho ekintu kyona ekirukugumya ngu okuhumbuuka nikusobora kubaho hanyuma y’omuntu kumara obwire bwingi afiire? Obu kiraba kiroho, nikisobora kutuha ensonga endi habwaki tusemeriire kulindirra okuhumbuuka okw’ebiro eby’omu maiso. Baitu okuhumbuuka kulibaho di? Nitwija kubazaaho ensonga zinu omu kicweka ekirukuhonderaho.