Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

Naiwe Omanyire Yahwe nk’oku Nuha, Danieri, na Yobu Bakaba Bamumanyire?Naiwe Omanyire Yahwe nk’oku Nuha, Danieri, na Yobu Bakaba Bamumanyire?

Naiwe Omanyire Yahwe nk’oku Nuha, Danieri, na Yobu Bakaba Bamumanyire?Naiwe Omanyire Yahwe nk’oku Nuha, Danieri, na Yobu Bakaba Bamumanyire?

“Abantu ababi tibetegereza ebyobulyo: baitu abo abaserra [Yahwe] nibetegereza byona.”​—ENFUMO 28:5.

EBIZINA: 126, 150

1-3. (a) Kiki ekirukwija kutukonyera kuguma tuli besigwa hali Yahwe omu biro binu ebya ha mpero? (b) Nitwija kwega ki omu kicweka kinu?

EBIRO by’empero biri haihi kuhwayo. Abantu ababi nibeyongera kukanya. Ababi “nibaaruka nkobunyansi.” (Zabuli 92:7) Nahabweki tikirukutuhuniriza kurora abantu baingi nibanga kukora ebintu ebihikire omu maiso ga Ruhanga. Paulo akatererra Abakristaayo ati: “Muikalege abana benkerembe omu bubi,” baitu “mufoke abakuru omu magezi.” (1 Abakolinso 14:20) Ekintu kinu nitusobora kukikora tuta?

2 Ekyokugarukamu nikisangwa omu kyahandiikirwe eky’ebembiire ekicweka kinu, ekirukugamba: “abo abaserra [Yahwe] nibetegereza byona.” (Enfumo 28:5) Kinu nikimanyisa ngu nibasobora kumanya ekintu kyona ekibasemeriire kukora kusobora kusemeza Yahwe. Ekyahandiikirwe eky’Enfumo 2:7, 9 nakyo nikyoleka ngu Yahwe aha amagezi boona abakora ebihikire. Kinu kibakonyera kwetegereza “okuhikirra nebyobulyo, nebyamazima, ego omuhanda gwona omurungi.”

3 Nuha, Danieri, hamu na Yobu bakaba baine amagezi agaruga hali Ruhanga. (Ezekyeri 14:14) Nikyo kimu n’abantu ba Ruhanga ab’omu kasumi kanu. Kandi iwe? Naiwe oine amagezi agaruga hali Ruhanga? Kusobora kwetegereza byona’ ebirukwetagisa kurora wasemeza Ruhanga, nikyetagisa kumumanya kurungi. Nahabweki omu kicweka kinu, nitugenda kwega (1) omulingo Nuha, Danieri, na Yobu basoboire kumanya Ruhanga, (2) omulingo kumanya Ruhanga kyabakonyire, hamu (3) n’omulingo tusobora kutunga okwikiriza nk’okwabo.

NUHA YAGENDAGA HAMU NA RUHANGA N’OBWARAABA YAIKARAGA OMU NSI EMBI MUNO

4. Kiki ekisobora kuba kyakonyire Nuha kumanya Yahwe, kandi kumanya Ruhanga kikamukonyera kita?

Kurora ebihangwa nikisobora kuba kyakonyire Nuha kumanya emiringo ya Ruhanga

4 Nuha akamanya ata Yahwe? Kuruga Adamu na Haawa batandikire kuzaara, abantu baikaire nibega hali Yahwe omu miringo enu esatu: kuraba omu byahangirwe, kuraba omu baheereza ba Ruhanga abandi abesigwa, n’okurora omulingo Yahwe yabahaga omugisa obu bamworoberaga. (Isaya 48:18) Nuha nasobora kuba yarozere ebihangwa yabyecumitirizaho kyamwoleka ngu Ruhanga aroho kandi kyamukonyera kumanya emiringo ye. Kinu kiine kuba kyakonyire Nuha kurora ngu Yahwe w’amaani kandi ngu nuwe Ruhanga omu ow’amananu. (Abarumi 1:20) Nahabweki okwikiriza kwa Nuha kutaije bwija kwonka, akakweyombekera.

5. Nuha akamanya ata ebi Ruhanga yagondezaga abantu?

5 Baibuli egamba ngu “okuikiriza nukuletwa okuhurra,” ekirukumanyisa ngu ebintu ebituhurra kuruga omu bantu abandi nibisobora kutukonyera kutunga okwikiriza. (Abarumi 10:17) Nuha nasobora kuba yahuliire ebintu ebirukukwata hali Yahwe kuruga omu banyabuzaale be. Ise Nuha arukwetwa Lameki akaba naikiririza omuli Ruhanga kandi akazarwa omu busumi Adamu obwakaba atakafiire. (Rora ekisisani ekiri ha rupapura 9) Isenkuru yayetwaga Metusera, kandi isenkuru owenyakabiri yayetwaga Yeredi, kandi akafa emyaka 366 hanyuma ya Nuha okuzaarwa. * (Rora obugambo obuli hansi.) (Luka 3:36, 37) Abasaija banu n’abakazi babo nibasobora kuba nubo bayegeseze Nuha ngu Yahwe akahanga abantu kandi ngu nagonza bazaale, baijuze ensi, kandi bamuhereze. Kandi Nuha nasobora kuba yahuliireho ngu Adamu na Hawa bakajemera Yahwe kyabarugiramu ebizibu bingi. (Okubanza 1:28; 3:16-19, 24) Nuha akagonza muno ebiyayegere, kandi bikamuletera kuheereza Yahwe.​—Okubanza 6:9.

6, 7. Okunihira kukagumya kuta okwikiriza kwa Nuha?

6 Okunihira kugumya okwikiriza kwaitu. Tekerezaho omulingo okwikiriza kwa Nuha kwayeyongiire kuguma obu yakyetegeriize ngu ibara lye, erirukumanyisa “Okuhumura” rundi “Kuhumuza” likaba lirumu amakuru agarukukwata ha kunihira. (Okubanza 5:29, obugambo obuli hansi) Yahwe akakozesa Lameki kubazaho Nuha ati: “Onu nuwe alituhumuza omu mulimo gwaitu nomukutalibana kwemikono yaitu, habwitaka [Yahwe] eriyakyenere.” Nahabweki Nuha akaba nakigumya ngu Yahwe akaba nagenda kusemeza ebintu. Nuha nauwe akaba aine okwikiriza nk’okwa Aberi na Enoka, ngu ‘oruzaro’ rukaba nirugenda kuhutaaza omutwe gw’enjoka.​—Okubanza 3:15.

7 Nuha atetegereze kurungi amakuru g’obunabbi obuli omu kitabu eky’Okubanza 3:15. Baitu akakyetegereza ngu obunabbi bunu bukaba burumu okunihira kw’obusumi bw’omu maiso. Enoka nauwe akaba atebizeho ha butumwa bwa mulingo gunu nagamba ngu Yahwe alihwerekereza ababi. (Yuda 14, 15) Obutumwa bwa Enoka oburukwija kuhikirizibwa omu bwijwire ha kiro kya Haramagedoni bwine kuba bwagumize okwikiriza n’okunihira kwa Nuha!

Okwikiriza n’amagezi kuruga hali Ruhanga nibiija kutulinda hali emitego ya Setani n’okutahugurwa ensi enu embi

8. Kumanya kurungi Ruhanga kikakonyera kita Nuha?

8 Kumanya amananu agarukukwata hali Ruhanga kikakonyera kita Nuha? Habwa Nuha kwega hali Yahwe, akatunga okwikiriza n’amagezi kuruga hali Ruhanga. Kinu kikamukonyera kwetantara kukora ebintu ebirukubihiza Yahwe. Omu mulingo ki? Nuha akaba nagonza kuba munywani wa Ruhanga, nahabweki atanywane abantu abataikiririzaga omuli Yahwe kandi abamwangaga. Nuha akaba atali nk’abantu banu habwokuba uwe atabihabihibwe abadaimoni abakaba baizire omu nsi. Abantu omu kasumi ako obu baroraga ebikorwa by’abadaimoni, basemererwaga kandi nibasobora kuba balengereho kubaramya. (Okubanza 6:1-4, 9) Ekintu ekindi, Nuha akamanya ngu Yahwe akaba nagonza abantu bazaale abaana baijuze ensi. (Okubanza 1:27, 28) Nahabweki abadaimoni obu batungire abakazi babazaramu abaana, Nuha akaba amanyire ngu eki kintu kibi. Obuzibu bunu bukeyoleka hanyuma y’abaana kukura bafooka b’amaani kukira abaana abandi boona. Obwire bukahika Yahwe yagambira Nuha ngu akaba nagenda kuleeta okusandaara kw’amaizi kuhwerekereza abantu boona ababi. Habwa Nuha kwikiririza omu bigambo bya Ruhanga, akombeka elyato yajuna obwomeezi bwe n’obw’abantu b’omu ka ye.​—Abaheburaniya 11:7.

9, 10. Nitusobora kutunga tuta okwikiriza nk’okwa Nuha?

9 Nitusobora kukora ki kurora twatunga okwikiriza nk’okwa Nuha? Kikuru tusome Ekigambo kya Ruhanga tukyetegereze, tugonze ebiturukwega, kandi tubikozese kukora empindahinduka n’encwamu enungi omu bwomeezi bwaitu. (1 Petero 1:13-15) Obu nubwo okwikiriza n’amagezi kuruga hali Ruhanga biratulinda hali emitego ya Setani n’okutatwalirizibwa eby’ensi. (2 Abakolinso 2:11) Abantu baingi bagonza eby’okurwana n’obusihani, kandi bahondera okwegomba kwabo okutahikire. (1 Yohana 2:15, 16) Tibagonza kumanya ngu ensi enu embi eri haihi kuhwerekerezebwa. Kakuba tuba tutaine okwikiriza okugumire, nitusobora kutandika kutekereza nk’abantu banu. Otebwa ngu Yesu obu yalengesaniize obusumi bwaitu hali obwa Nuha, atabazeho ebikorwa by’okurwana n’obusihani baitu akabazaho akabi k’okutwalirizibwa tukaruga hali Yahwe.​—Soma Matayo 24:36-39.

10 Wekaguze: ‘Obwomeezi bwange mali nibwoleka ngu manyire Yahwe kurungi? Okwikiriza kwange kunyekambisa kukora Yahwe eby’agonza n’okwegesa abantu ebi arukubetagisa?’ Eby’okugarukamu byawe nibiija kukukonyera kumanya naiwe obworaaba nogenda hamu na Ruhanga nk’oku Nuha yakozere.

DANIERI AKOLEKA AMAGEZI KURUGA HALI RUHANGA N’OBWARAABA YALI OMU BAKAFIIRI BA BABURONI

11. (a) Okugonza kwa Danieri hali Ruhanga obwakaba akyali muto nikwoleka ngu abazaire be bakaba bantu ba mulingo ki? (b) Miringo ki eya Danieri ei wakugondeze kuba nayo?

11 Danieri akamanya ata Ruhanga? Abazaire ba Danieri nubo basobora kuba bamwegeseze kugonza Ruhanga n’Ekigambo kye. Kandi mali Danieri akagonza Ruhanga obwomeezi bwe bwona. N’obuyagurusire, ataleke kwesomesa Ekigambo kya Ruhanga. (Danieri 9:1, 2) Danieri akaba amanyire kurungi Yahwe. Kandi akaba amanyire ebintu byona ebi Yahwe yakoliire Abaisareri. Esaara ye erukusangwa omu Danieri 9:3-19 neyoleka ekintu kinu. Soma ha saara enu kandi ogyecumitirizeho muno. Wekaguze, ‘Esaara enu nenyegesa ki hali Danieri?’

12-14. (a) Danieri akoleka ata ngu akaba aine amagezi kuruga hali Ruhanga? (b) Yahwe akaha Danieri migisa ki habw’okuba omuntu omumanzi kandi omwesigwa?

12 Kumanya kurungi Ruhanga kikakonyera kita Danieri? Kikaba kitanguhire Omuyudaaya omwesigwa kuheereza Yahwe ali omu Baburoni. Ekyokurorraho, Yahwe akagambira Abayudaaya ngu: “Muserre obusinge obworubuga oru nambere nabasenguliize.” (Yeremiya 29:7) Akaire nuko kamu, akabaragira kuramya uwe wenka n’omutima gwabo gwona. (Okuruga 34:14) Danieri akusoboire ata kworobera ebiragiro binu byona? Amagezi kuruga hali Ruhanga gakakonyera Danieri kumanya ngu akaba aine kubanza kworobera Yahwe nukwo hanyuma ayorobere abantu abalemi. Hanyuma y’emyaka nyingi muno kurabaho, Yesu akegesa abantu omusingi nugwo gumu.​—Luka 20:25.

13 Banza otekerezeho eki Danieri yakozere obu yahuliire hatairweho ekiragiro ekirukugamba ngu habw’ebiro 30, busaho omuntu wena arukwikirizibwa kuramya ruhanga rundi omuntu ondi wena oihireho omukama wa Baburoni. (Soma Danieri 6:7-10.) Danieri yakubaire ayekwasize ngu ‘kasita bagambire ebiro 30 byonka.’ Baitu Danieri ataikirize ekiragiro ky’omuntu kufooka kikuru kukira kuramya Ruhanga. Danieri akubaire asabire Yahwe omu nsita. Baitu akaba amanyire ngu abantu baingi bamuroraga nasaba buli kiro. Nahabweki nobukiraaba ngu kikaba nikisobora kumurugiramu akabi, Danieri akagumizamu kusabira omu kiikaro nambere abantu bamuroraga, habwokuba akaba atarukugonza abantu batekereze ngu nauwe alekereho kuheereza Yahwe.

14 Yahwe akaha Danieri omugisa habw’encwamu enu eyayolekere obumanzi n’obwesigwa hali Yahwe. Danieri obu yanagirwe omu kiina ky’entale, Yahwe akakora ekyamahano yatanga entale kumulya. Kinu kikarugiramu abantu omu bukama bwa Bumede na Buperesi bwona kumanya hali Yahwe!​—Danieri 6:25-27.

15. Tusemeriire kukora ki obu turaaba nitugonza kutunga okwikiriza nk’okwa Danieri?

15 Nitusobora kukora ki kurora twatunga okwikiriza nk’okwa Danieri? Kusobora kutunga okwikiriza okugumire, kusoma busoma Ekigambo kya Ruhanga tikirukumara. Tusemeriire kukyetegereza. (Matayo 13:23) Nitugonza kumanya omulingo Yahwe arora ensonga. Nahabweki tusemeriire kwecumitiriza muno ha bintu ebi tusoma. Kandi kikuru kwikara nitusaba, kukira muno obu turukuba twine obulemeezi. Tukigumye ngu Yahwe naija kutuha amagezi n’amaani agaturamusaba.​—Yakobo 1:5.

YOBU AKAHONDERA EMISINGI YA BAIBULI OMU BWIRE OBUBI N’OBURUNGI

16, 17. Yobu akamanya ata ebirukukwata hali Yahwe?

16 Yobu akamanya ata Yahwe? Yobu atabe Munyaisareri. Baitu akaba aineho Iburahimu, Isaaka, hamu na Yakobo obuzaale, kandi Yahwe akaba abegeseze ebirukumukwataho n’ekigendererwa kye hali abantu. Nikisoboka kuba ngu haroho omulingo Yobu nauwe yayegere amananu. (Yobu 23:12) Akagambira Yahwe ati: “Nkahurra habwokuhurra okwamatu.” (Yobu 42:5) Kandi Yahwe wenka akagamba ngu Yobu akagambiraho abantu abandi ebigambo by’amananu ebirukukwata hali Yahwe.​—Yobu 42:7, 8.

Okwikiriza kwaitu kweyongera kuguma obu turora ebyahangirwe, n’obu twega ha miringo ya Ruhanga (Rora akacweka 17)

17 Ekintu ekindi ekyakonyire Yobu kumanya emiringo ya Yahwe nukwo kurora ebyahangirwe. (Yobu 12:7-9, 13) Erihu hamu na Yahwe bakakozesa ebihangwa kwoleka Yobu nk’oku abantu bali ba hansi muno olengesaniize na Yahwe. (Yobu 37:14; 38:1-4) Ebigambo bya Yahwe bikakwataho muno Yobu byamubundaaza yahika n’okugambira Yahwe ati: “Manyire nosobora okukora byona, kandi busaho kigambo ekyomaliriire ekisobora okutangwa.” Akongera yagamba: “Ninyegarukamu omu cucu nomu iju.”—Yobu 42:2, 6.

18, 19. Yobu akoleka ata ngu mali akaba amanyire kurungi Yahwe?

18 Kumanya kurungi Ruhanga kikakonyera kita Yobu? Yobu akaba amanyire kurungi emisingi ya Yahwe. Mali akaba amanyire Yahwe kandi kikamuletera kukora ebintu ebihikire. Yobu akaba akimanyire ngu kikaba kitahikire kugamba ngu nagonza Ruhanga kandi kunu atarukwoleka abantu embabazi. (Yobu 6:14) Aterole nk’omuntu owa haiguru kukira abandi, baitu abantu yabatwazaga kurungi nk’ab’eka ye, babe baguuda rundi banaku. Yobu akagamba: “Ogu ayankozire omu nda tinuwe yakozire oli?” (Yobu 31:13-22) Yobu nobwakaba ali muguuda kandi w’amaani, atafooke w’emyehembo kandi atatwale abandi kuba ba hansi nk’abataine omugaso. Mali akaba nayahukanira kimu hali abaguuda kandi abantu ab’amaani ab’ebiro binu.

19 Yobu akaba atarukugonza ekintu kyona, otwaliremu n’itungo kufooka kikuru kukira Yahwe. Akaba akimanyire ngu eki kakuba kibaho, kyakumuletiire kwanga “Ruhanga anyakuli haiguru muno.” (Soma Yobu 31:24-28.) Ekintu ekindi, Yobu yatwaraga obuswere kuba murago ogurukwera ogukozerwe nyineka na nyinabwenge. Akahika n’okweraganiza ngu tiyakuroleriire omukazi habw’ebigendererwa eby’obusihani. (Yobu 31:1) Kinu nikihuniriza muno habwokuba omu busumi bwa Yobu, Yahwe yalekaga abasaija kuswera abakazi baingi. Nahabweki Yobu akaba nasobora kutunga omukazi wakabiri kakuba yakigondeze. Baitu aine kuba yali amanyire ngu obuswere bw’okubanza obu Yahwe yatandikireho bukaba burumu omusingi ogurukwoleka ngu obuswere busemeriire kuba hagati y’omusaija omu n’omukazi omu, kandi akacwamu kuhondera omusingi ogu. * (Rora obugambo obuli hansi.) (Okubanza 2:18, 24) Ekintu ekirukuhuniriza kiri ngu, hakarabaho emyaka 1,600 Yesu yayegesa omusingi nugwo gumu ngu okuterana n’obuswere bisemeriire kuba hagati y’omusaija n’omukazi we wenka.​—Matayo 5:28; 19:4, 5.

20. Kumanya kurungi Yahwe n’endengo ze kitukonyera kita kukomamu abanywani n’eby’okwesemeza ebihikire?

20 Nitusobora kukora ki kurora twatunga okwikiriza nk’okwa Yobu? Ekintu nikyo kimu. Tusemeriire kumanya kurungi ebintu ebirukukwata hali Yahwe n’okubihondera omu bwomeezi bwaitu bwona. Ekyokurorraho, Baibuli egamba ngu Yahwe anoba omuntu wena “anyakugonza ireme” kandi eyongera egamba ngu titusemeriire kuba hamu n’abantu abagobya. (Soma Zabuli 5:6; 11:5.) Hati nosobora kwekaguza: ‘Ebyahandikirwe binu bibiri nibinyoleka ngu Yahwe aine entekereza ya mulingo ki? Ekintu kinu kisemeriire kukwataho kita ebintu ebinyebembeza omu bwomeezi bwange? Kisemeriire kukwataho kita ebintu ebindora ha mikura, abanywani abantunga, n’eby’okwesemeza ebinkomamu?’ Ebyokugarukamu byawe nibisobora kukukonyera kurora obworaaba omanyire kurungi Yahwe. Titwakugondeze kutwalirizibwa ensi enu embi. Nahabweki tusemeriire kutendeka “amagezi,” gaitu, ekirukumanyisa ngu tusemeriire kumanya kubaganizamu ebirungi hali ebibi n’okwahukanizaho eby’amagezi n’ebitali by’amagezi.​—Abaheburaniya 5:14; Abefeso 5:15.

21. Kiki ekirukwija kutukonyera ‘kwetegereza byona’ ebitusemeriire kumanya, kusobora kusemeza Yahwe?

21 Habwa Nuha, Danieri, na Yobu kukora kyona ekirukusoboka kumanya kurungi Yahwe, akabakonyera ‘kwetegereza byona’ ebi bakaba baine kumanya kusobora kumusemeza. Ebyokurorraho byabo nibigumya ngu kukora ebintu nk’oku Yahwe agonza kituha ekigendererwa omu obwomeezi. (Zabuli 1:1-3) Nahabweki wekaguze: ‘Yahwe nimumanya kurungi nk’oku Nuha, Danieri, na Yobu bakaba bamumanyire?’ Kandi eky’omugisa, biro binu nitusobora kumanya kurungi Yahwe n’okukira abasaija abo aba kara habwokuba atumanyisize ebintu bingi ebirukumukwataho. (Enfumo 4:18) Nahabweki wesomese kurungi Baibuli, wecumitirizeho muno eby’osomere, kandi osabe Yahwe akuhe omwoyo gwe ogurukwera. Obu nubwo ensi enu embi etarukwija kukuhugura. Baitu noija kwetwaza omu mulingo ogurukwoleka ngu oine amagezi kuruga hali Ruhanga kandi noija kweyongera kwirra haihi na Isiitwe ow’omu iguru.​—Enfumo 2:4-7.

^ kac. 5 Isenkuru Nuha owenyakabiri arukwetwa Enoka nauwe “yagenderaga hamu na Ruhanga.” Baitu akafa emyaka 69 enyuma Nuha atakazairwe.​—Okubanza 5:23, 24.

^ kac. 19 Nuha nauwe akakora ekintu nikyo kimu. Akaswera omukazi omu wenka n’obukiraaba ngu hanyuma y’obwire buke kuruga Adamu na Haawa bajemiire Yahwe, abasaija bakatandika kuswera abakazi baingi.​—Okubanza 4:19.