Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

EKICWEKA KY’OKWEGA 1

Kigumye ngu Ekigambo kya Ruhanga Mazima

Kigumye ngu Ekigambo kya Ruhanga Mazima

EKYAHANDIIKIRWE EKY’OMWAKA 2023: “Ekigambo kyawe kyona mazima.”​—ZAB. 119:160.

EKIZINA 96 Ekitabu kya Ruhanga​—Ky’Omuhendo Mwingi

EBITURAYEGA a

1. Habwaki abantu abarukukira obwingi kasumi kanu batarukwesiga Baibuli?

 KASUMI kanu, baingi tibamanyire noha oubasobora kwesiga. Tibamanyire abantu abakira kutekwamu ekitiinisa nk’ekyokurorraho ab’eby’obulemi, banyasayansi, hamu n’ab’eby’obusubuzi obubaraaba mali babafaaho. Ekindi, tibateekamu ekitiinisa abebembezi b’amadiini abeyeta Bakristaayo. Nahabweki tikirukuhuniriza abantu abo obubagurukyagurukya Baibuli, ekitabu ababembezi b’amadiini abo ekibagamba ngu nibahondera.

2. Kusigikirra ha Zabuli 119:160, kiki ekitusemeriire kugumya?

2 Itwe nk’abaheereza ba Yahwe nitukigumya ngu Yahwe nuwe “Ruhanga owamananu” kandi ngu aikara natugondeza ebirungi. (Zab. 31:5; Is. 48:17) Tukimanyire ngu nitusobora kwesiga ebitusoma omu Baibuli habwokuba “Ekigambo [kya Ruhanga] kyona mazima.” (Soma Zabuli 119:160.) Nitwikiranganiza n’ebigambo eby’omukugu omu ayahandiikire ati: “Ruhanga takabazaga kisuba kyona kandi byona ebyagamba bihikirra. Abantu be besiga ebyagamba habwokuba nibesiga Ruhanga ow’abigambire.”

3. Biki ebiturukugenda kubazaaho omu kicweka kinu?

3 Nitusobora tuta kukonyera abandi nabo kwesiga Baibuli? Leka tubazeeho obwakaiso obw’emiringo esatu habwaki nitusobora kwesiga Baibuli. Nitwija kurora nk’oku Baibuli ebyegamba tibifurungwirwe, nk’oku obunabbi oburumu buhikiriziibwe, kandi nk’oku eine amaani ag’okuhindura obwomeezi.

OBUTUMWA OBULI OMU BAIBULI TIBUFURUNGWIRWE

4. Habwaki abantu abamu bateekereza ngu Baibuli efurungwirwe?

4 Yahwe Ruhanga akakozesa abasaija abesigwa nka 40 kuhandiika Baibuli. Kasumi kanu, busaho ebihandiiko byonyini abasaija abo abesigwa ebibahandiikireho. Baitu byona ebitwine bikakopororwa omu bihandiiko eby’okubanza. Kinu kiretera abantu kwekaguza ebitusoma omu Baibuli kasumi kanu obubiraaba bitafurungwirwe. Wakekaguzaaga nk’oku tusobora kukigumya ngu tibifurungwirwe?

Abantu abaatendekerwe kukoporra Ebyahandiikirwe eby’Oruheburaniya bakegendereza muno kukigumya ngu ebihandiiko byabo eby’Ekigambo kya Ruhanga bihikire (Rora akacweka 5)

5. Ebyahandiikirwe eby’Oruheburaniya bikakopororwa bita? (Rora ekisisani ekya ha kyesweko.)

5 Kusobora kulinda obutumwa obuli omu Baibuli, Yahwe akaragira abantu be kugikoporra. Akaragira abakama Baisaleri kwekorra ebihandiiko eby’ebiragiro kandi yakoma Abalevi kwegesa abantu ebiragiro ebi. (Bir. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Hanyuma y’Abayudaaya kulekerwa kuruga omu bunyagwa omu Baburoni, abakoporozi bakakoporra Ebyahandiikirwe eby’Oruheburaniya ha bihandiiko bingi. (Ezer. 7:6) Abakoporozi banu bayegenderezaga. Abakoporozi banu tibaabaraga ebigambo byonka baitu baabaraga n’enyuguta kukigumya ngu ebibaakoporra bihikire. N’obukiraaba nukwo kyabaire kiti, habw’obutahikirra bw’abantu, omu Baibuli hakabamu ensobi ntaito. Baitu bakakoporra ebihandiiko bingi nahabweki ensobi ezo zikaba nizisobora kwetegerezebwa hanyuma. Omu mulingo ki?

6. Abakugu bakasobora bata kuzoora ensobi ezakozerwe omu bihandiiko bya Baibuli?

6 Abakugu ab’akasumi kanu baine omulingo ogwanguhire ogw’okuzoora ensobi ezakozerwe abakoporozi. Ekyokurorraho, tekerezaaho abasaija 100 bahairwe omulimo ogw’okukoporra ebigambo nibakozesa engaro. Omu h’abasaija abo akora ensobi omu kihandiiko kye. Omulingo gumu tusobora kuzoora ensobi egi nugwo ogw’okulengesaniza ekihandiiko kye n’eby’abandi. Omu mulingo nugwo gumu, abakugu basoboire kuzoora ensobi rundi ebyaihirwemu omukoporrozi omu, kuraba omu kulengesaniza ebihandiiko ebya Baibuli bingi.

7. Abakoporoire Baibuli bakegendereza bata?

7 Abo abaakoporoire ebihandiiko bya Baibuli bakaraba omu bizibu bingi kusobora kugikoporra omu mulingo oguhikire. Leka tubazeeho ekyokurorraho ekirukugumya ensonga enu. Ekihandiiko ekirukukirayo obukuru ekihoire eky’Ebyahandiikirwe eby’Oruheburaniya kikamalirizibwa kukopororwa omu 1008 rundi omu 1009 Y.A.K. (Yesu amazire kuzaarwa). Ekihandiiko kinu kyetwa Leningrad Codex. Baitu omu bwire obw’enyumaho, ebihandiiko bya Baibuli bingi hamu n’ebicweka cweka byabyo bikazoorwa, ebirukukiza ekihandiiko kya Leningrad Codex emyaka nka 1,000. Omuntu nasobora kuteekereza ngu hanyuma y’ebihandiiko ebi kukopororwa emirundi nyingi kumara akasumi ak’emyaka erukuhingura omu 1000, ebigambo ebiri omu Leningrad codex byakubaire nibyahukanaho kake n’ebigambo ebiri omu bihandiiko ebikuru. Baitu eki tinukwo kiri. Abakugu abaalengesaniize ebihandiiko ebikuru n’ebihyaka bakakizoora ngu n’obuharaaba haroho enyahukana ntaito omu bigambo, obutumwa obuli omu Baibuli bukalindwa kurungi.

8. Mbaganiza ki enyakuli hagati y’Ebyahandiikirwe eby’Ekikristaayo eby’Oruyonaani n’ebitabu ebindi ebyakara?

8 Abakristaayo ab’omu kyasa ky’okubanza nabo bakakozesa enkora nk’ey’abo abakoporoire Ebyahandiikirwe eby’Oruheburaniya. N’obwegendereza bakakoporra ebitabu 27 eby’Ebyahandiikirwe eby’Oruyonaani ebibakozesaaga omu nsorrokano hamu n’omu mulimo ogw’okutebeza. Omukugu omu hanyuma y’okulengesaniza ebihandiiko eby’Ebyahandiikirwe eby’Oruyonaani n’ebitabu ebindi ebyahandiikirwe omu kasumi nuko kamu akagamba ati: “Kutwarra hamu, kasumi kanu, haroho ebihandiiko bingi eby’Ebyahandiikirwe eby’Oruyonaani kukira ebitabu ebindi ebyahandiikirwe omu kasumi nuko kamu.” Ekitabu ekirukwetwa Anatomy of the New Testament nikigamba kiti: “Nitusobora kwesiga ngu ebitusoma omu mpindura ey’akasumi kanu ey’Ebyahandiikirwe eby’Oruyonaani ey’erukwesigwa, n’eihirayo kimu amakuru gonyini agabahandiiki abaakara.”

9. Ekyahandiikirwe ekiri omu Isaya 40:8, kihikiriziibwe kita?

9 Kumara emyaka nyingi abakoporozi baingi bakakora n’amaani n’obwegendereza kukora Baibuli. Egi niyo ensonga habwaki twine Baibuli ey’ehikire kasumi kanu eitusobora kusoma kandi tukesomesa. b Hataroho kugurukyagurukya, Yahwe nuwe yakigumize ngu obutumwa bwe hali abantu bwalindwa kurungi. (Soma Isaya 40:8.) Ky’amananu ngu abamu nibasobora kugamba ngu habwokuba obutumwa bwa Baibuli bulinzirwe kurungi, eki tikirukumanyisa ngu ekaterekerezebwa Ruhanga. Leka turole obwakaiso oburukwoleka ngu Baibuli ekaruga hali Ruhanga.

OBUNABBI OBULI OMU BAIBULI NIBWESIGWA

Left: C. Sappa/​DeAgostini/​Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

Obunabbi bwa Baibuli bukahikirizibwa kara kandi buliyo nibuhikirizibwa n’omu kasumi kanu (Rora akacweka 10-11) d

10. Bazaaho ekyokurorraho ekirukwoleka ngu ebitusoma omu 2 Petero 1:21 bihikire. (Rora ebisisani.)

10 Baibuli erumu obunabbi bwingi obwahikiriziibwe, bumu ha bunabbi obu bukahikirra emyaka nyingi hanyuma y’okuhandiikwa. Ebyafaayo nibikigumya ngu obunabbi bunu bukahikirra. Kinu tikirukutuhuniriza habwokuba nitukimanya ngu obunabbi bwona obuli omu Baibuli bukaruga hali Yahwe. (Soma 2 Petero 1:21.) Tekerezaaho obunabbi oburukukwata ha kusingura okw’orubuga orwa Baburoni eyakara. Omu kyasa ky’amunana Y.A. (Yesu Atakazairwe), nabbi Isaya akaterekerezebwa omwoyo ogurukwera kuranga ngu orubuga rwa Baburoni orukaba ruli rw’amaani omu kasumi ako, rukaba nirwija kusingurwa. Kandi akagamba ngu omusaija arukwetwa Kuro nuwe yakurusingwire kandi yasoborra n’omulingo yakukikozeremu. (Is. 44:27–45:2) Ekindi, Isaya akaranga ngu Baburoni yakufookere matongo. (Is. 13:19, 20) Kandi eki nikyo kyonyini ekyabaireho. Omu mwaka 539 Y.A. (Yesu Atakazairwe), Abamedi na Baperesi bakasingura Baburoni kandi ekiikaro nambere orubuga rwa Baburoni rukaba ruli kasumi kanu matongo.​—Rora vidiyo ey’eine omutwe Baibuli Ekaranga Kuhwerekerra kwa Baburoni ey’erukusanga omu kitabu Wegondeze omu Bwomeezi Ebiro n’Ebiro! omu isomo 03 akacweka 5 ekiri habyoma ebyakalimagezi.

11. Soborra nk’oku obunabbi obuli omu Danieri 2:41-43 buliyo nibuhikirra kasumi kanu.

11 Obunabbi oburukusangwa omu Baibuli butahikirre omu busumi obwakara honka, baitu n’omu kasumi kanu buliyo nibuhikirra. Ekyokurorraho, tekerezaaho nk’oku obunabbi bwa Danieri oburukukwata ha Bulemi Kirimaani obwa Bungereza na Amerika buliyo nibuhikirra. (Soma Danieri 2:41-43.) Obunabbi bunu bukakyoleka kirungi ngu obulemi kirimaani obwa Bungereza na Amerika bwakubaire “bwamani ekicweka” nk’ekyoma kandi “bwokwatika ekicweka” nk’ibuumba. Kandi kinu nukwo kiri. Bungereza na Amerika baikaire b’amaani nk’ekyoma kuraba omu kusingura Obulemu obw’Ensi Yoona obw’okubanza n’obwakabiri kandi n’okugumizaamu bali b’amaani omu bulemu. Baitu boolekere obuceke omu maani gaabo obubaikiriza abaikazi baabo kwesalinga hali gavumenti n’eby’obusubuzi. Omukugu omu omu by’obulemi bw’ensi yoona akagamba ati: “Busaho ihanga omu nsi yoona kasumi kanu erinyakubaganiziibwemu omu by’obulemi nka Amerika.” Kandi Bungereza enyakuli kicweka ky’obulemi bunu kirimaani ekizire kwebaganizaamu omu myaka eyenyuma habwokuba abantu tibarukwikiranganiza ha nkoragana eibasemeriire kuba nayo n’amahanga agandi agali omu European Union. Okubaganizibwamu kunu, kuletiire obulemi kirimaani obwa Bungereza na Amerika haihi kulemererwa kukora encwamu.

12. Obunabbi obuli omu Baibuli nibutugumya ki?

12 Obunabbi bwingi obuli omu Baibuli obumazire kuhikirizibwa nibutugumya ngu emirago yoona eya Ruhanga eyiyaraganiize omu kasumi ak’omu maiso neija kuhikirra. Nitwehurra nk’omuhandiiki wa Zabuli ayasabire Yahwe ati: “Obwomezi bwange bugwire ensazi obwokujunwa kwawe: Baitu nintegereza ekigambo kyawe.” (Zab. 119:81) Omu Baibuli Yahwe atuhaire “okunihira ha mpero [yaitu] eyahanyuma.” (Yer. 29:11) Okunihira kwaitu okw’akasumi ak’omu maiso tikusigikirra h’amaani g’abantu baitu ha mirago ya Yahwe. Leka tugumizeemu nitugumya obwesige bwaitu omu Baibuli kuraba omu kwesomesa kurungi obunabbi oburumu.

OBUHABUZI OBULI OMU BAIBULI NIBUKONYERA ABANTU BAINGI

13. Kusigikirra ha Zabuli 119:66, 138, bwakaiso ki obundi oburukwoleka ngu Baibuli n’eyesigwa?

13 Ensonga endi habwaki twesiga Baibuli eri ngu, ekonyera abantu obubahondera obuhabuzi bwayo. (Soma Zabuli 119:66, 138.) Ekyokurorraho, abaswerangaine abakaba bali haihi kugaitururwa, baine okusemererwa kasumi kanu habw’okuteeka omu nkora obuhabuzi bwa Baibuli. Abaana baabo baine okusemererwa habw’okukurra omu ka ey’Ekikristaayo, n’abazaire ababafaaho kandi ababagonza.​—Bef. 5:22-29.

14. Bazaaho ekyokurorraho ekirukwoleka omulingo kuteeka omu nkora obuhabuzi bwa Baibuli kisobora kukonyera abantu kuba n’obwomeezi oburungi.

14 Habw’okuteeka omu nkora obuhabuzi bwa Baibuli, n’abantu enkozi z’ebibi abakaali muno bafookere bantu barungi. Rora omulingo obuhabuzi bwa Baibuli bwakonyire omunyankomo arukwetwa Jack. c Akaba ali mucwi w’ebiragiro omukaali muno ow’akaba ali ha rukarra orw’abo abacweriirwe omusango gw’okufa. Baitu kiro kimu, Jack akabaho yahuliriza obubakaba nibegesa omuntu ondi Baibuli. Embabazi ab’oruganda bayolekere obubakaba nibegesa Baibuli zikamukwataho muno, kandi nauwe yatandika kwega Baibuli. Obuyatandikire kuteeka omu nkora eby’akaba nayega, ebikworwa bye hamu n’engeso ze bikahinduka. Omu kaire kake, Jack akaikirizibwa kufooka omutebezi ow’atakabatiziibwe, kandi hanyuma akabatizibwa. Akekamba kutebeza abanyankomo bagenzi be hali Obukama bwa Ruhanga kandi yakonyera bbana hali bo kwega amananu. Nambere ekiro kye eky’okwitwa kyahikiire, Jack akaba ali musaija ow’ahindukire. Omu h’abatonganirizi be akagamba ati: “Jack takyali muntu ounkaba manyire emyaka 20 enyuma. Enyegesa z’Abakaiso ba Yahwe zihindwire obwomeezi bwe.” N’obukiraaba ngu Jack akamara yaitwa, ekyokurroraho kye nikyoleka ngu nitusobora kwesiga Baibuli kandi ngu eine amaani ag’okuhindura obwomeezi.​—Is. 11:6-9.

Obuhabuzi bwa Baibuli buhindwire obwomeezi bw’abantu baingi kuruga omu biikaro ebirukwahukana (Rora akacweka 15) e

15. Kuteeka omu nkora amananu kuruga omu Baibuli kifoora kita abantu ba Yahwe b’embaganiza kasumi kanu? (Rora ekisisani.)

15 Abantu ba Yahwe bali hamu omu bumu habwokuba bateeka omu nkora ebibeega kuruga omu Baibuli. (Yoh. 13:35; 1 Kol. 1:10) Obusinge n’obumu obunyakuli hagati yaitu bweyolekera kimu habwokuba abantu abarukukira obwingi kasumi kanu bebaganizeemu habw’eby’obulemi, kusoroorangana omu rangi, rundi habw’enyikara z’abantu. Omusigazi omuto arukwetwa Jean obuyarozere obumu obunyakuli hagati y’Abakaiso ba Yahwe akakwatwaho muno. Akakurra omu ihanga limu erya Afrika. Obulemu obubwacwekereho, akataaha amahe baitu hanyuma akairukira omu ihanga eriri haihi n’eryakaba arumu. Omu ihanga eri akatangatanganirayo Abakaiso ba Yahwe. Jean nagamba ati: “Nkeega ngu abahondezi b’ediini ey’amananu tibejumbira omu by’obulemi kandi tibebaganizeemu. Oihireho bagonzangana.” Agumizaamu nagamba ati: “Nkaba nyehaireyo kurwanirra ihanga lyange. Baitu obunayegere amananu kuruga omu Baibuli kikandetera kuhayo obwomeezi bwange hali Yahwe.” Obwomeezi bwa Jean bukahindukira kimu. Omu kiikaro ky’okurwanisa abantu abarukwahukana nauwe, hati atebeza buli muntu ow’atangatangana obutumwa kuruga omu Baibuli obw’obusinge. Kurora ngu obuhabuzi kuruga omu Baibuli nibukonyera abantu baingi kuruga omu mahanga agarukwahukana bwakaiso oburukwolekera kimu ngu nitusobora kwesiga Baibuli.

GUMIZAAMU N’OYESIGA EKIGAMBO KYA RUHANGA EKY’AMANANU

16. Habwaki kiri kikuru muno kugumya obwesige bwaitu omu Kigambo kya Ruhanga?

16 Nk’oku ensi enu eriyo n’eyeyongerra kimu kusisikara, nikiija kweyongera kutugumira kwesiga Baibuli. Abantu nibasobora kulengaho kutuletera kugurukyagurukya Baibuli rundi ngu Yahwe obwaraaba akomere omwiru omwesigwa kandi ow’amagezi kwebembera abaheereza be kasumi kanu. Baitu obuturaaba nitukigumya ngu Ekigambo kya Yahwe nigo mananu, nitwija kusobora kwerinda okugurukyagurukya oku kucekya okwikiriza kwaitu. Nitwija ‘kuteeka omutima gwaitu ha biragiro bya Yahwe okubikoraga ebiro byona okuhikya ha mpero.’ (Zab. 119:112) Titurukwija ‘kukwatwa ensoni’ kugambiraho abantu abandi amananu kuruga omu Baibuli kandi n’okubekambisa kuteeka omu nkora obuhabuzi bwa Baibuli omu bwomeezi bwabo. (Zab. 119:46) Kandi nitwija kusobora kugumira enyikara ezinyakugumangaine otwaliiremu n’okuhiganizibwa, “omu kugumisiriza kwona . . . hamu nokusemererwa.”​—Bak. 1:11; Zab. 119:143, 157.

17. Ekyahandiikirwe eky’omwaka nikiija kutwijukya ki?

17 Nitusiima muno Yahwe habw’okutwoleka amananu! Amananu gatukonyera kwehurra tutekaine, tugumire, kandi gatwegesa kurungi omulingo tusemeriire kwetwazaamu omu nsi ey’erukweyongerra kimu kuburanganizibwa. Kandi gatuha okunihira okw’akasumi ak’omu maiso akarungi hansi y’obulemi bw’Obukama bwa Ruhanga. Leka Ekyahandiikirwe eky’omwaka 2023 kitukonyere kugumya okwikiriza kwaitu ngu Ekigambo kya Ruhanga kyona mazima!​—Zab. 119:160.

EKIZINA 94 Nitusiima habw’Ekigambo kya Ruhanga

a Ekyahandiikirwe ekikomerwemu ekirukugumya okwikiriza eky’omwaka 2023 nikigamba ngu: “Ekigambo kyawe kyona mazima.” (Zab. 119:160) Hataroho kugurukyagurukya n’oikiranganiza n’ebigambo ebi. Baitu abantu abarukukira obwingi tibaikiriza ngu Baibuli y’amananu kandi ngu esobora kutuha obuhabuzi oburukwesigwa. Omu kicweka kinu, nitwija kubazaaho obwakaiso obw’emiringo esatu obutusobora kukozesa kwoleka abantu ab’emitima enungi, ngu nibasobora kwesiga Baibuli n’obuhabuzi bwayo.

b Kumanya ebirukukiraho ha mulingo Baibuli yalinzirwe, genda ha jw.org oteekemu ekigambo “Ebyafaayo na Baibuli.”

c Amabara agamu gahindwirwe.

d KUSOBORRA EBISISANI: Ruhanga akaranga ngu orubuga rwa Baburoni rwakuhwerekereziibwe.

e KUSOBORRA EBISISANI: Ekisisani ekirukwoleka ebyabaireho kara​—Omu kiikaro ky’okurwanisa abantu, omusigazi omuto ayegere kuruga omu Baibuli omulingo ogw’okwikara omu businge kandi nakonyera n’abandi kukora nikyo kimu.