Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

“Obukama Bwange Tibuli Bwomunsi Enu”

“Obukama Bwange Tibuli Bwomunsi Enu”

“Nikyo naiziire omu nsi, ndange amananu.”​—YOHANA 18:37.

EBIZINA: 15, 74

1, 2. (a) Ensi neyeyongera eta kwebaganizaamu? (b) Bikaguzo ki ebiturukugenda kugarukamu?

MUNYAANYA itwe kuruga omu Bulaaya ey’amasirimuka nabazaho obusumi bwe obwakara nagamba ngu “obunkaba nkyali muto, nkaba nindora obutali bwinganiza bwonka. Kinu kikandetera kuhakaniza gavumenti ey’omu ihanga lyange kandi nkatandika kusagika entekereza ey’okuletaho empinduka omu kiikaro. Kandi kumara emyaka nyingi, nkaba ndi mugonzebwa w’omu ha basaija abankagunaga.” Ow’oruganda kuruga omu Afirika akasoborra habwaki yagonzaga kuletaho obutabanguko. Nagamba ngu: “Nkaba ninkigumya ngu orulimi rwange nurwo rwakiraga endimi zindi zona obukuru kandi nkacwamu kweteraniza ha kitebe kimu eky’eby’obulemi. Bakatwegesa omulingo gw’okukozesamu amacumu kwita abahakaniza​—otwaliremu n’ab’omu ruganda rwaitu abasagikaga ebitebe ebindi eby’obulemi.” Munyaanya itwe ondi kuruga omu Bulaaya eya hagati nagamba ngu: “Nkaba muntu arukusoroora kandi arukunoba abantu ab’amahanga agandi n’endiini ezindi.”

2 Omu kasumi kanu, abantu nibeyongera kuba n’entekereza erukusisana n’ey’abantu abatubalizeho haiguru. Ebitebe eby’obulemi ebirukukira obwingi bikozesa obwimukirro kusobora kutunga obugabe obw’okwerema. Biro binu abantu nibarwana kandi nibakunganira muno eby’obulemi. Kandi omu mahanga maingi, abataka nibakira kubonabonesa muno abanyamahanga. Kandi Baibuli ekaragura ngu, abantu ab’omu biro bya ha mpero baliba ‘abataterana hamu.’ (2 Timoseo 3:1, 3) Abakristaayo nibasora kwikara bata omu bumu kandi kunu ensi eriyo neyeyongera kweyahukanizamu? Nitusora kwega bingi ha kyokurorraho kya Yesu. N’omu busumi bwa Yesu eby’obulemi byaleteraga abantu kwebaganizaamu. Omu kicweka kinu, nitwija kugarukamu ebikaguzo bisatu: Habwaki Yesu yayangire kwetahya omu bitebe by’obulemi? Yesu akoleka ata ngu abahereza ba Ruhanga tibasemeriire kuba n’orubaju rwona obu kirukihika ha nsonga ez’eby’obulemi? Kandi Yesu akatwegesa ata ngu titusemeriire kwetaba omu kurwana?

YESU AKASAGIKA ABAGONZAGA KWEREMA BONKA?

3, 4. (a) Omu busumi bwa Yesu, Abayudaaya abarukukira obwingi bakaba nibagonza ki? (b) Entekereza enu ekakwataho eta abegeswa ba Yesu?

3 Abayudaaya abarukukira obwingi aba Yesu yatebize mali bakaba nibetaaga kuruga hansi y’obulemi bw’Abaroma. Ekitebe eky’oby’obulemi eky’Abayudaaya ekirukwetwa Zealots, kikaba nikikurakuraniza muno entenkereza ey’okwerema. Baingi abakaba bali omu kitebe kya Zealots bahonderaga omusaija arukweta Yuda Owa Galiraya, ow’asobora kuba yabaireho omu busumi bwa Yesu. Yuda kaba ali Masiya ow’ebisuba kandi akahabisa abantu baingi. Omunyabyafaayo omu ayahandikire ha Bayudaaya akagamba ngu Yuda yahambirizaga Abayudaaya kurwanisa Roma kandi abo boona abasasuraga omusoro hali gavumenti ya Roma yabetaga “abatiini.” Ekyarugiremu, Abaroma bakaita Yuda. (Engeso Ezabakwenda 5:37) Abamu ha bahondezi be barwanaga kusobora kuhikiriza ebigendererwa byabu.

4 Abayudaaya abarukira obwingi baali balindiriire okwija kwa Masiya n’ekihika kingi. Bakatekereza ngu Masiya akaba nagenda kubajuna abaihe hansi y’obulemi bwa Roma kandi ayongere afoore Isareri ihanga ery’amaani. (Luka 2:38; 3:15) Baingi baali baine enyikiriza erukugamba ngu Masiya akaba nagenda kutandikaho obukama omu nsi kandi omu ihanga lya Isareri. Eki obu kyakubaireho, Abayudaaya boona abarukwikara omu biikaro eby’embaganiza kwetoroora ensi yoona bakugarukire omu ihanga lya Isareri. Yohana Omubatizi nauwe akakaguza Yesu ngu: “Niwe ogu arukwenda kuija, rundi tutegereze ondi?” (Matayo 11:2, 3) Yohana nasobora kuba yali nayekaguza obuharaaba haali haroho omuntu ondi ow’akaba nagenda kucungura Abayudaaya. Hanyuma, ebegeswa babiri obubabaire nibagenda Emau bakatangatangana Yesu amazire kuhumbuuka. Bakagamba ngu ubo baali nibanihira ngu Yesu nuwe yali nagenda kucungura Isareri. (Soma Luka 24:21.) Hanyuma y’ebi, hakarabaho obwire buke abegeswa bakaguza Yesu ngu: “Mukama waitu, omu biro binu numwo oragarurra Isareri obukama?”​—Engeso Ezabakwenda 1:6.

5. (a) Habwaki abantu ba Galiraya baali nibagonza kufoora Yesu omukama wabo? (b) Yesu akaterekereza ata entekereza yabo?

5 Abayudaaya baali nibanihira ngu Masiya akaba naija kumaraho ebizibu byabo byona. Egi nesobora kuba nsonga habwaki abantu ba Galiraaya baagondeze kufoora Yesu omukama wabo. Nibasobora kuba batekeriize ngu akaba nagenda kuba omulemi arukukirayo oburungi. Yesu akaba ali mugambi murungi, yakizaga abarwaire, kandi akaba nasobora n’okuha abantu abaine enjara eby’okulya. Obu yalisize abantu 5,000, abantu bakahunirra muno. Yesu aketegereza ekibakaba nibagenda kukora. Baibuli negamba ngu: “Kandi Yesu obuyayetegeriize ati nibenda kuija kumukwata bamufole omukama, yagaruka narugayo nagenda ha rusozi wenka.” (Yohana 6:10-15) Ha kiro ekyayongiireho, abantu bakaba bamazire kutekaana. Yesu akabasoborra ngu akaba ataizire kubahikyaho ebyetaago byabo baitu akaija kubegesa ebirukukwata ha Bukama bwa Ruhanga. Akabagambira ngu: “Mutakolerra byokulya ebihwaho, rundi mukolerre ebyokulya ebiikaraho okuhika ha bwomezi obutahwaho.”​—Yohana 6:25-27.

6. Yesu akoleka ata ngu akaba atarukugonza kuba mulemi omu nsi? (Rora ekisisani ekiri ha rupapura 3.)

6 Yesu obwakaba ali haihi kufa, akakyetegereza ngu abamu ha bahondezi be bakaba nibatekereza ngu akaba nagenda kutandika kulema nk’omukama omu Yerusalemu. Kusobora kubakonyara, Yesu akabagambira oruganikyo orukukwata ha erateri. Omu ruganikyo oru, Yesu akebazaho nk’omusaija “omukuru,” habwokuba akaba naija kugenda kumara akasumi. (Luka 19:11-13, 15) Yesu akagambira Pontio Pirato omulemi w’Abaroma ngu akaba atakugwera rubaju omu by’obulemi bw’ensi. Pirato akakaguza Yesu ati: “Niwe Omukama Wabayudaya?” (Yohana 18:33) Pirato nasobora kuba yatinire ngu Yesu akaba naija kuletera abantu kujemera obulemi bwa Roma. Baitu Yesu akamugarukamu ati: “Obukama bwange tibuli bwomunsi enu.” (Yohana 18:36) Yesu akanga kwetaba omu by’obulemi, habwokuba Obukama bwe bukaba buli bw’omu iguru. Akagamba ngu omulimo ogwamulesere nukwo ‘kuranga amananu.’​—Soma Yohana 18:37.

Omutima gwawe ogutaire ha bizibu ebiri omu nsi rundi ha Bukama bwa Ruhanga? (Rora akacweka 7)

7. Habwaki nikisobora kutugumira kwetantara kusagika ebitebe eby’obulemi n’obukwakuba kubisagika omu mitima yaitu?

7 Yesu akaba amanyire omulimo gwe. Kakuba tumanya omulimo gwaitu, nitwija kwetantara kusagika ebitebe eby’obulemi bwensi, n’obukwakuba kubisagika omu mitima yaitu. Ekintu kinu tikyanguhire. Omurolerezi w’ekicweka omu nagamba ngu abantu ab’omu kicweka kye bahinguraniize obukirukuhika ha nsonga enu. Nibepankisa ihanga lyabo kandi bagira enyikiriza ngu bakubaire kurungi kakuba abantu babo baba nibo barukubalema. Akongera yagamba: “Ekirungi, ab’oruganda balinzire obumu obu nibateka omutima ha kutebeza amakuru amarungi ag’Obukama. Balindiriire Ruhanga kumaraho obutali bwinganiza n’ebizibu ebiroho.”

YESU AKETANTARA ATA KUGWERA ORUBAJU OMU BY’OBULEMI?

8. Omu busumi bwa Yesu, Abayudaaya abarukukira obwingi bakaba nibahikwaho obutali bwinganiza bwa mulingo ki?

8 Abantu obubarora obutali bwinganiza nibubaho, kibaletera kweyongera kwetaba omu by’obulemi. Omu busumi bwa Yesu, kusasura emisoro ekaba nsonga eyaletiire abantu baingi kugwera orubaju omu by’obulemi. Amananu gali ngu, Yuda owa Galiraya akajemera obulemi bwa Roma habw’okuba Abaroma bakaba batarukugonza omuntu wena kunyaga omusoro. Kandi hakaba haroho emisoro nyingi ey’okusasura, ekyokurorraho basasuraga habw’ebintu ebibaine, itaka lyabo hamu n’amaju gabo. Kandi ekindi, abasoroza b’omusoro bagonzaga muno enguzi, ekyaletiire ebintu kwongera kusisikaara. Obumu bahayoga sente hali abebembezi ba gavumenti kusobora kutunga ebikaro eby’amaani, nukwo bakozese obusobozo bahairwe kwekorra sente nyingi muno kurabira omu kusoroza emisoro omu bantu. Zakayo, omuhoza omukuru omu rubuga rwa Yeriko, akafooka muguuda habwokuba yasasuzaaga abantu sente nyingi.​—Luka 19:2, 8.

9, 10. (a) Abanyanzigwa ba Yesu bakalengaho bata kumutahya omu nsonga ez’obulemi? (b) Eky’okugarukamu Yesu yabahaire nikitwegesa ki? (Rora ekisisani ekiri ha rupapura 3.)

9 Abanyanzigwa ba Yesu bakalengaho kumutahya omu nsonga ezirukukwata ha kusasura omusoro. Bakamukaguza ha kusasura “ehoza,” ogu gukaba guli musoro ogurukwingana edinari emu kandi gwasasurwaga buli Muyudaaya. (Soma Matayo 22:16-18.) Abayudaaya banoberaga kimu omusoro ogw’omulingo gunu habwokuba kyabaijukyaga ngu bali hansi y’obulemi bwa Roma. Abo abasagikaga endema ya Herode bakaba nibanihira ngu kakuba Yesu agambira abantu ngu tibasemeriire kusasura omusoro, bakaba nibaija kumujunana ogw’okujemera obulemi bwa Roma. Baitu kakuba Yesu yagambire abantu ngu basemeriire kusasura emisoro, abantu bakaba nibasobora kulekeraho kumuhondera. Hati Yesu akakora ki?

10 Yesu akegendereza muno kurora ngu yaikara ataine rubaju orwarukusagika ha nsonga enu. Akagamba: “Nukwo mumuhe Kaisali ebya Kaisali; na hali Ruhanga ebya Ruhanga.” (Matayo 22:21) Yesu akaba namanya ngu abasoroza ab’emisoro abarukukira obwingi bakaba nibalya enguzi, baitu eki atakiteho omutima. Baitu omutima akaguta ha kintu kyonyine ekikaba nikigenda kumaraho ebizibu by’abantu, kandi eki nikyo Obukama bwa Ruhanga. Yesu akatuteraho ekyokurorraho. Titusemeriire kugwera orubaju rwona omu by’obulemi, n’obukiraaba ngu orubaju orumu nirusobora kuzooka nk’oruhikire rundi rw’obwinganiza baitu orundi niruzooka nk’orutahikire kandi orutali rw’obwinganiza. Abakristaayo bata omutima gwabo ha Bukama bwa Ruhanga hamu na ha bintu Ruhanga arukugamba ngu bihikire. Nahabweki, titujumirra obutali bwinganiza obuturora, kandi ha kaire nuko kamu, titubusagika.​—Matayo 6:33.

11. Nitusobora tuta kukonyera abantu abandi kuzoora obwinganiza bwonyini?

11 Baingi ha Bakaiso ba Yahwe basoboire kweyihamu entekereza ezibakaba baine ha by’obulemi. Ekyokurorraho, munyaanya itwe omu kuruga omu ihanga lya Bungereza obwakaba atakegere amananu, akagenda kusomera ha yunivasite kandi yasomayo ebirukukwata ha bantu n’enyikara yabo kandi ekyarugiremu akatunga omutima gw’okugwera orubaju. Nagamba ngu: “Nkagonza kwebembera omu kurwanirra obugabe bw’abantu ab’erangi erukwiragura, kusigikirra nk’oku tukaba nitubonabona habw’obutali bwinganiza. N’obundaaba nali murungi obu kirukuhika ha kuhakana, namalirraga nyena bintabwire. Nkaba ntamanyire ngu kukonyera omuntu kutasoroora omu rangi oine kutandikira ha mutima gwe kusobora kumaraho ekizibu eki. Obu natandikire kwega Baibuli, nubwo nakyetegeriize ngu nkaba nyine kutandika n’omutima gwange.” Kandi munyaanya itwe ow’erangi erukwera nuwe yamukonyiire kuhindura ha mulingo akaba nayehurra omu mutima. Kandi ayongera agamba ngu: “Hati nimpereza nka payoniya ow’akasumi koona omu kitebe ekyabafu b’amatu, kandi ninyega kuhikirra abantu aba buli mulingo.”

“EMPIRIMA YAWE OGIGARRE OMU KIIKARO KYAYO”

12. Yesu akatererra abegeswa be kwetantara “ekitumbisa” kya mulingo ki?

12 Omu busumi bwa Yesu, Abebembezi b’amadiini basagikaga ebitebe eby’obulemi. Ekyokurorraho, ekitabu ekirukwetwa Daily Life in Palestine at the Time of Christ nikigamba ngu, Abayudaaya bakaba becwirecwiremu omu madiini kandi amadiini ganu gakaba nigasisana nk’ebitebe eby’obulemi. Nahabweki Yesu akatererra abegeswa be ati: “Murole, mwerinde ekitumbisa kya Bafalisayo nekitumbisa kya Herode.” (Marako 8:15) Yesu obuyabalizeeho Herode, nasobora kuba yali nabazaaho abahondezi b’ekitebe kya Herode. Ekitebe ekindi eky’Abafalisaayo, kikaba nikigonza Abayudaaya batunge okwerema kuruga omu bulemi bwa Roma. Kusigikirra hali Matayo, Yesu akatererra abahondezi be kwerinda Abasadukaayo. Abasadukaayo bakaba nibagonza Roma ikale nerema habw’okuba ekabaikiriza kuba n’ebikaro eby’amaani. Yesu akatererra abegeswa be kwetantara “ekitumbisa” rundi enyegesa ez’ebitebe binu bisatu. (Matayo 16:6, 12) Kandi ekirukuhuniriza kiri ngu Yesu akaha okutererra kunu obwire buke hanyuma y’abantu kwenda kumufoora omukama.

Yesu akegesa abegeswa be kutagwera orubaju omu by’obulemi

13, 14. (a) Eby’obulemi n’amadiini bikaletaho bita obutabanguko n’obutali bwinganiza? (b) Habwaki kitali kirungi kulengaho kurwana nobu baratutwaza omu mulingo ogutali gw’obwinganiza? (Rora ekisisani ekiri ha rupapura 3.)

13 Amadiini obu gagwera orubaju omu nsonga ezirukukwata ha by’obulemi, hakira kurugamu obutabanguko. Yesu akegesa abegeswa be kwikara bataine orubaju rwona omu by’obulemi. Enu niyo emu ha nsonga hahwaki banyakatagara hamu n’Abafalisayo bagondeze kwita Yesu. Bakaba nibatiina ngu abantu nibasobora kutandika kuhuliriza Yesu omu kiikaro ky’okubahondera. Eki kakuba kyabaireho, bakaba nibagenda kuferwa obusobozi bwabo obubakaba baine omu diini hamu n’omu by’obulemi. Bakagamba ngu: “Obuturamulekaho tuti, bona baramuikiriza: Abarumi baliija, balituihaho ensi yaitu nihanga lyaitu.” (Yohana 11:48) Nahabweki, Kayafa nyakatagara omukuru akasara amagezi g’okwita Yesu.​—Yohana 11:49-53; 18:14.

14 Kayafa akabanza kulinda obwire busweke nubwo yasindika abaserikale kukwata Yesu. Baitu Yesu uwe akaba akimanyire nk’oku baali nibagonza kumwita. Nahabweki obwakaba nalya ekihuro ky’okumalirra na begeswa be, akabagambira ngu batunge empirima. Empirima ibiri zonka zikaba nizimara kubegesa isomo erikuru muno. (Luka 22:36-38) Hanyuma ha kiro eki kyonyini omu bwire bwekiro, ekitebe ky’abantu kikaija kukwata Yesu, kandi Petero obuyaboine obutali bwinganiza bunu akakwatwa ekiniga yaihayo empirima yarwanisa omu ha basaija. (Yohana 18:10) Baitu Yesu akagambira Petero ati: “Empirima yawe ogigarre omu kiikaro kyayo; baitu bona abakwata empirima balifa empirima.” (Matayo 26:52, 53) Isomo ki erikuru eri Yesu akaba nayegesa abegeswa be? Akaba naboleka ngu tibasemeriire kuba kicweka ky’ensi. Kinu nikyo ekintu akaba asabiire enyumaho kake omu kiro eki kyonyini. (Soma Yohana 17:16.) Ruhanga wenka nuwe asobora kumaraho obutali bwinganiza.

15, 16. (a) Ekigambo kya Ruhanga kikonyiire kita Abakristaayo kwetantara obutabanguko? (b) Yahwe obwarora omu nsi, mbaganiza ki eyarora?

15 Munyaanya itwe kuruga omu Bulaaya ey’amasirimuka ou tusangirwe tubalizeho nauwe akega isomo nilyo limu. Nagamba: “Ndozere ngu kwetaba omu butabanguko tikisobora kuleta obwinganiza. Kandi ndozere ngu abo abatandikaho obutabanguko bamalirra bafire. N’abandi baingi bamalirra bakwasirwe ekiniga. Nkasemererwa muno kwega kuruga omu Baibuli ngu Ruhanga wenka nuwe asobora kuletaho obwinganiza omu nsi. Emyaka 25 enyakurabireho, ngimazire nintebeza obutumwa bunu.” Ow’oruganda kuruga omu Afirika akanaga icumu lye yakwata ‘empirima ey’omwoyo’ eki nikyo Ekigambo kya Ruhanga. (Abefeso 6:17) Hati natebeza obutumwa bw’obusinge ha bantu boona, kuruga omu nganda zoona. Munyaanya itwe owa Bulaaya eya hagati obu yafookere omu ha Bakaiso ba Yahwe, akaswerwa ow’oruganda kuruga omu ruganda oru yali anobere muno. Abantu banu abasatu bakakora empindukahinduka habwokuba bakaba nibagonza kuba n’entekereza nk’eya Kristo.

16 Kintu kikuru muno kukora empindukahinduka zinu! Baibuli egamba ngu abantu nibasisana nk’enyanja erukusikuuka etasobora kutekaana. (Isaya 17:12; 57:20, 21; Okusuku’rwa 13:1) Ensonga ez’eby’obulemi ziretera abantu kutabuka, kwebaganizamu kandi zirugamu obutabanguko. Baitu itwe tulinda obusinge kandi tuli omu bumu. Yahwe obwarora omulingo abantu omu nsi becwiremucwiremu, kimusemeza muno kurora omulingo abantu be bali omu bumu.​—Soma Zefaniya 3:17.

17. (a) Miringo ki esatu eyesobora kutukonyera kukurakuraniza obumu? (b) Nitwija kwegaho ki omu kicweka ekirukwongeraho?

17 Omu kicweka kinu, twegere ngu nitusobora kukurakuraniza obumu omu miringo esatu: (1) Nitukigumya ngu Obukama bwa Ruhanga nibwija kumaraho obutali bwinganiza, (2) titugwera rubaju omu by’obulemi, kandi (3) twangira kimu kuletaho obutabanguko. Baitu ekintu ekindi ekisobora kutulemesa kuba omu bumu nikyo kusorora omu bantu. Omu kicweka ekirukwongeraho, nitwija kwega omulingo tusobora kusingura okusorora omu bantu nk’oku Abakristaayo aba kara bakurwanisize.