1. Kusigikirra ha kitabu eky’Okusuku’rwa Sitaani natwaza ata abantu ba Ruhanga?

 EKITABU eky’Okusuku’rwa nikyoleka ngu Obukama bwa Ruhanga bukatandika kulema omu iguru kandi ngu Sitaani akabingwayo. (Kus. 12:1-9) Eki kikaleetera ab’omu iguru obusinge, kandi ebizibu haliitwe ab’omu nsi. Habwaki? Habwokuba Sitaani aine ekiniga kingi kandi atahirra abo abarukuheereza Yahwe n’obwesigwa omu nsi.​—Kus. 12:12, 15, 17.

2. Kiki ekiratukonyera kwikara tuli besigwa hali Yahwe?

² Nitusobora tuta kwikara tuli besigwa hali Yahwe n’obukiraaba ngu Sitaani naturwanisa? (Kus. 13:10) Ekintu kimu ekiratukonyera nukwo kumanya ekirabaho omu kasumi ak’omu maiso. Ekyokurorraho, omu kitabu eky’Okusuku’rwa, omukwenda Yohana asoborra emu ha migisa turukwija kutunga omu kasumi akatali kahara. Gumu ha migisa egi nugwo ogw’okuhwerekereza abanyanzigwa ba Ruhanga. Leka hati turole omulingo ekitabu eky’Okusuku’rwa kisoborramu abanyanzigwa banu kandi n’ekirukwija kubahikaho.

3. Bwokurorraho ki obumu obukozesiibwe omu kitabu eky’Okusuku’rwa?

³ Orukarra orw’okubanza omu kitabu eky’Okusuku’rwa nirutugambira ngu obutumwa obuturukugenda kusomaho buli omu mulingo “gw’obwokurorraho.” (Kus. 1:1, NWT) Hanyuma tusomaho ebisoro bingi ebirukukikirra abanyanzigwa ba Ruhanga. Ekyokurorraho, haroho ‘ekisoro ekiruga omu nyanja.’  Ekiine “amahembe ikumi nemitwe musanju.” (Kus. 13:1) Ekisoro eki kihonderwaho “ekisoro ekindi [ekiruga] omunsi.” Ekisoro eki nikibaza nk’ekijoka kandi kiretera omurro kuruga omu iguru. (Kus. 13:11-13) Hanyuma turora ekisoro ekindi, “ekirukutukura,” ekirukuvugwa omukazi omusihani. Ebisoro binu bisatu nibikikirra abanyanzigwa basatu abaikaire nibarwanisa Yahwe Ruhanga hamu n’Obukama bwe kumara akasumi kaingi muno. Nahabweki kikuru muno kumanya nubo baha.​—Kus. 17:1, 3.

4-5. Ebiri omu Danieri 7:15-17 nibitukonyera bita kwetegereza amakuru g’obwokurorraho bunu?

⁴ Tutakegere abanyanzigwa banu nubo baha, nitwetaaga kubanza kwetegereza ebisoro n’omukazi omusihani nibikikirra ki. Omulingo omurungi oguratukonyera kubyetegereza nugwo ogw’okwikiriza Baibuli ekabitusoborra. Obwokurorraho obwingi oburukusangwa omu kitabu eky’Okusuku’rwa bukasobororwa ira omu bitabu ebindi ebya Baibuli. Ekyokurorraho, nabbi Danieri akatunga ekirooto nambere yarozere “ebisoro bina ebikoto [nibiruga] omu nyanja.” (Dan. 7:1-3) Danieri atugambira ekibirukukikirra. Ebisoro binu ebikooto “bakama,” rundi gavumenti. (Soma Danieri 7:15-17.) Okusoborra kunu okurungi, nikutukonyera soborra kweteregereza ngu ebisoro ebirukubazibwaho omu Okusuku’rwa, nibiteekwa kuba biine akakwate n’eby’obulemi.

⁵ Leka hati tubazeeho bumu habwokurorraho oburukubazibwaho omu Okusuku’rwa. Obuturaaba nitukora eki, nitwija kurora omulingo Baibuli eratukonyera kumanya amakuru ag‘obwokurorraho bunu. Nitwija kutandika n’ebisoro. Eky’okubanza, nitwija kurora ebisoro ebi nibikiikirra baha. Hanyuma nitwija kurora ekirahika ha bisoro binu. Ha kumalirra nitwija kurora omulingo ebintu binu birukutukwaho.

6. Ekisoro eky’emitwe musanju ekirukubazibwaho omu Okusuku’rwa 13:1-4 nikimanyisa ki?

⁶ Ekisoro eky’emitwe musanju nikyo kiha? (Soma Okusuku’rwa 13:1-4.) Nitwetegereza ngu ekisoro kinu nikisisana n’engo baitu kiine ebigere eby’edubu, omunwa gw’entale, kandi n’amahembe ikumi. Ebisoro bbina ebirukubazibwaho omu Danieri esuura 7, nabyo biine ebicweka binu. Baitu omu kitabu eky’Okusuku’rwa ebicweka binu byona biri ha kisoro kimu, hatali ha bisoro bbina ebirukwahukana. Nahabweki, ekisoro kinu ekimu, tikirukukikirra obulemi, rundi gavumenti emu yonka. Nikibazibwaho nk’ekirukulema “enganda zona, nabantu, nendimi, namahanga.” Nahabweki, nikiteekwa kuba nikikira gavumenti ezindi zoona. (Kus. 13:7) Ekisoro kinu nikiteekwa kuba nikikikirra obulemi bwona obwikaire nibulema abantu kuruga kara kuhika omu kasumi kanu. *​—Mug. 8:9.

7. Buli mutwe oguli ha kisoro eky’emitwe musanju nigukikirra ki?

⁷ Buli mutwe ha mitwe musanju nigukiikirra ki? Okusuku’rwa esuura 17, n’etukonyera kutunga eky’okugarukamu, habwokuba n’esoborra ekisisani eky’ekisoro ekirukubazibwaho omu Okusuku’rwa esuura 13. Okusuku’rwa 17:10, nirutugambira ngu: “Nibo bakama musanju; batano bakagwa, omu aloho, ondi takaizire; obwaliija aliikaraho akacu kake.” Omu bulemi bwona Sitaani obuyakakozesa, musanju nubwo burukulengesanizibwa ‘n’emitwe’ habwokuba nubwo bubaire bw’amaani muno. Bunu nubwo obulemi kirimaani obulemere abantu ba Ruhanga rundi obubakwasireho muno. Omukwenda Yohana obwakaba akyali  mwomeezi, obulemi obw’emiringo etaano bukaba bumazire ira kulema, kandi bunu nubwo: Misiri, Asura, Baburoni, Abamedi n’Abaperesi, hamu na Buyonaani. Obulemi obwa mukaaga kirimaani, Rooma, bukaba nibukyalema nambere Yohana yatungiire okusuku’rwa. Bulemi ki kirimaani rundi omutwe, obwakubaire obwa musanju kandi obw’okumalirra?

8. Omutwe ogwa musanju ogw’ekisoro nigukikirra bulemi ki?

⁸ Hati nitugenda kwetegereza nk’oku obunabbi obuli omu kitabu kya Danieri buratukonyera kumanya omutwe gw’ekisoro ogwa musanju kandi ogw’okumalirra. Bulemi ki kirimaani obwikaire nibulema omu busumi bunu obwa ha mpero rundi omu kasumi ‘k’ekiro kya Mukama waitu’? (Kus. 1:10) Obulemi bunu kirimaani mahanga abiri ag’amaani agarukukwataniza hamu, ago nugo Bungereza n’Amerika. Nahabweki obulemi bunu nitusobora kugamba ngu nugwo omutwe ogwa musanju ogw’ekisoro ekirukubazibwaho omu Okusuku’rwa 13:1-4.

9. Ekisoro ‘eky’amahembe abiri agarukusisana nk’ag’omwana gw’entaama’ nikikikirra ki?

⁹ Okusukurwa esuura 13 egumizaamu kutugambira ngu, omutwe gwa musanju obu nubwo bulemi kirimaani obwa Bungereza n’Amerika, nibukikirra n’ekisoro ‘ekinyina amahembe abiri agarukusisana nk’ag’omwana gw’entaama, nikigamba nk’ekijoka.’ Kandi ekisoro kinu “kikora obwokurorraho [obw’amaani], nomurro kiguiha haiguru, kiguleta hansi omu maiso gabantu.” (Kus. 13:11-15) Okusuku’rwa esuura 16 hamu n’eya 19 zeeta ekisoro kinu “nabi webisuba.” (Kus. 16:13; 19:20) Kandi na Danieri ak’abazaaho ekintu ekirukusisana n’eki, akagamba ngu obulemi kirimaani obwa Bungereza n’Amerika nibwija kuleetaho okuhwerekereza okwamahano. (Dan. 8:19, 23, 24.) Kandi eki nikyo kyonyini ekyabaireho omu Bulemu obw’Ensi Yoona Obwakabiri. Bbomu ibiri ez’amaani ezatiirwe omu Japan kandi ezaletiire obulemu obu kuhwa zikaba zikozerwe abanyasayansi ba Bungereza n’Amerika. Kurabira omu kukora bbomu zinu obulemi kirimaani obwa Bungereza n’Amerika bukaleeta ‘omurro kugwiha haiguru kuguleeta hansi.’

10. “Ekisisani kyekisoro” nikikikirra ki? (Okusuku’rwa 13:14, 15; 17:3, 8)

¹⁰ Leka tubazeeho ekisoro ekindi. Kinu nakyo nikigonza kusisanira kimu ekisoro eky’emitwe musanju oihireho kyo kiine erangi erukutukura. Nikyetwa “ekisisani kyekisoro” kandi omu Okusuku’rwa 17:11, nikyetwa “omukama owomunana.” * (Soma Okusuku’rwa 13:14, 15; 17:3, 8.) Omukwenda Yohana akakyetegereza ngu “omukama” onu akabaho, hanyuma yabura, kandi hanyuma y’akasumi akongera yazooka. Mali kinu nikisoborra kurungi ekitongole ky’Amahanga Ageteraine, ekikurakuraniza ensonga ez’eby’obulemi omu nsi yoona! Ha kubanza kikaba nikyetwa League of Nations. Hanyuma kyahwaho omu kasumi ak’Obulemu obw’Ensi Yoona Obwakabiri. Kandi hanyuma y’akasumi kikongera kyaimuka nk’ekitongole eky’Amahanga Ageteraine.

11. Ebisoro nibikora ki, kandi habwaki tutasemeriire kubitiina?

¹¹ Kurabira omu bisuba byabyo, ebisoro rundi gavumenti niziija kwekambisa abantu kahakaniza Yahwe hamu n’abantu be. Omu mulingo ogwakokurorraho nibiija kubasorooza hamu “abakama abensi zona” hali obulemu obwa Haramagedoni, ‘ekiro ekikuru ekya Ruhanga Owobusozi bwona.’ (Kus. 16:13, 14, 16) Baitu titurukwija kutiina ekintu kyona. Ruhanga waitu ow’amaani naija kurahuka kujuna  abantu be abasagika obulemi bwe.​—Ez. 38:21-23.

12. Kiki ekirahika ha bisoro byona?

¹² Kiki ekirahika ha bisoro byona? Okusuku’rwa 19:20 rutuha eky’okugarukamu: “Ekisoro bakakihamba, na nabi webisuba hamu nakyo, ayakoraga obwokurorraho omu maiso gakyo obuyabihisize abo abahairwe enkojo yekisoro, nabo abaramyaga ekisisani kyakyo: nabo bombi banagwa bomiire omu nyanja yomurro ogurukwaka nekiberiti.” Nahabweki gavumenti zinu ezihakaniza Ruhanga obuziraaba nizikyalema, naija kuzihwerekereza habw’ebiro n’ebiro.

13. Abakristaayo batangatangana kizibu ki habwa gavumenti z’ensi?

¹³ Kinu nikimanyisa ki haliitwe? Habwokuba tuli Bakristaayo, tusemeriire kuba besigwa hali Ruhanga hamu n’Obukama bwe. (Yoh. 18:36) Kusobora kukora eki, titusemeriire kugwera orubaju omu nsonga ez’eby’obulemi. Nikisobora kutugumira muno kwikara tutagweriire rubaju omu by’obulemi habwokuba gavumenti ez’ensi nizigonza tuzisagike omu bigambo hamu n’omu bikorwa. Abo abaikiriza kusindiikirizibwa kusagika eby’obulemi, batunga enkojo rundi elaama ey’ekisoro. (Kus. 13:16, 17) Omuntu wena ow’aratunga enkojo egi, tarukwija kusiimwa Yahwe kandi naija kufeerwa ekisembo eky’obwomeezi obutahwaho. (Kus. 14:9, 10; 20:4) Nahabweki, gavumenti n’obuziratuhambiriza kwingana nkaha kuzisagika, kikuru muno kwikara tutagweriire rubaju omu by’obulemi!

14. Kusigikirra ha Okusuku’rwa 17:3-5 kintu ki ekindi ekirukuhuniiriza omukwenda Yohana ekiyarozere?

¹⁴ Omukwenda Yohana agamba ngu ‘akatangaara n’okutangaara okwingi’ habw’ekintu ekindi ekiyarozere. Kintu ki eki? Akarora omukazi navuga kimu ha bisoro ebi ebikaali muno. (Kus. 17:1, 2, 6) Ali “Nyina Abasihani” kandi ibaralye nuwe “Baburoni Orukuru.” Nasihana ‘n’abakama b’ensi.’​—Soma Okusuku’rwa 17:3-5.

15-16. “Baburoni Orukuru” nuwe oha, kandi eki nitukimanya tuta?

¹⁵ “Baburoni Orukuru” noha? Omukazi onu tasobora kukikirra ekitongole kyona eky’eby’obulemi habwokuba n’abazibwaho nk’ow’arukusihana n’abebembezi ab’omu nsi ab’eby’obulemi. (Kus. 18:9) Kandi habwokuba navuga ekisoro, nikyoleka ngu alengaho kulema abalemi abo. Ekindi, tasobora kukikirra eby’obusubuzi eby’omururu eby’omu nsi ya Sitaani. Banu nibabazibwaho ahandi omu Okusuku’rwa kandi nibeetwa ‘abaguzi ab’omu nsi.’​—Kus. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Omu Byahandiikirwe, ekigambo “omusihani” nikisobora kumanyisa abo abetwara kuba nibaheereza Ruhanga baitu nibejumbira omu bikorwa eby’okuramya ebisisani rundi banywana ensi omu miringo endi. (Ez. 16:2, 35,36; Yak. 4:4) Baibuli egamba ngu abo abaramya Ruhanga n’obwesigwa ‘bahikiriire’ kandi ebeeta ‘abatakamanyaga abakazi.’ (2 Kol. 11:2; Kus. 14:4) Baburoni eya kara niyo ekaba eri kitebe ekikuru eky’okuramya okw’ebisuba. Nahabweki, Baburoni orukuru nirukikirra okuramya kwona okw’ebisuba. Amananu gali, omukazi onu nuwe mukuru w’amadiini goona ag’ebisuba omu nsi yoona.​—Kus. 17:5, 18; rora ekicweka ekiri ha jw.org ekiine omutwe “Baburoni Orukuru Nirumanyisa Ki?”

17. Kiki ekirukwija kuhikaho Baburoni Orukuru?

¹⁷ Kiki ekirukwija kuhikaho Baburoni Orukuru? Okusuku’rwa 17:16, 17 nizigarukamu ziti: “Namahembe ikumi agoboine nekisoro, abo bali noba omusihani, balimulekesa ali kwonka, balirya enyamaye, balimwokeza kimu nomurro. Baitu Ruhanga akakita omu mitima  yabu okukora ebiyahanuire.” Ego, Yahwe naija kuletera amahanga kukozesa ekisoro ekirukutukura, eki nikyo ekitongole eky’Amahanga Ageteraine, kutahirra amadiini goona ag’ebisuba ag’omu nsi kandi n’okugahwerekerereza kimu.​—Kus. 18:21-24.

18. Nitusobora tuta kukigumya ngu titwasagika Baburoni Orukuru omu mulingo gwona?

¹⁸ Kinu nikimanyisa ki haliitwe? Tusemeriire kwikara twine ‘okuramya okusemiire okutaroho okusiisikara omu maiso ga Ruhanga waitu.’ (Yak. 1:27) Tutalikiriza kuhabisibwa enyegesa ez’ebisuba, ebijaguzo eby’ekikafiiri, endengo z’ensi ezirukukwata ha ngeso, hamu n’ebikorwa eby’oburaguzi ebya Baburoni Orukuru! Kandi tugumizeemu kuhabura abantu ‘kumuturukamu,’ nukwo Ruhanga atabacwera omusango ogw’ebibi bye.​—Kus. 18:4.

19. “Ekijoka ekikoto ekirukutukura” noha?

¹⁹ Ekitabu eky’Okusuku’rwa kyongera kibazaaho “ekijoka ekikoto ekirukutukura.” (Kus. 12:3) Ekijoka kinu kirwanisa Yesu hamu n’abamalaika be. (Kus. 12:7-9) Kitahirra abantu ba Ruhanga, kandi kiha gavumenti z’abantu obusobozi. (Kus. 12:17; 13:4) Ekijoka kinu nikyo kiha? Nikyo “enjoka eyaira, enyakwetwa Diabolo kandi Setani.” (Kus. 12:9; 20:2) Nuwe arukusagika abanyanzigwa ba Yahwe abandi boona.

20. Kiki ekirukwija kuhika ha kijoka?

²⁰ Kiki ekirahika ha kijoka? Okusuku’rwa 20:1-3 nizisoborra ngu malaika alinaga Sitaani omu kiina ekitaine bugarukiro, ekirasisana nk’enkomo haluwe. Obwaliba atairwe omu kiina eki, aliba atakyasobora “okubihabiha amahanga okuhikya emyaka rukumi obwerikahwaho.” Ha kumalirra, Sitaani hamu n’abadaimoni be nibaija kunagwa “omu nyanja yomurro nekiberiti” kinu nikimanyisa ngu nibaija kuhwerekerezebwa ebiro n’ebiro. (Kus. 20:10) Teramu akasisani orole ensi etarumu Sitaani hamu n’abadaimoni be. Ako mali nikaija kuba akasumi akarungi!

21. Habwaki tusemeriire kusemererwa habw’ebintu ebitwegere omu kitabu eky’Okusuku’rwa?

²¹ Nikigarramu muno amaani kwetegereza amakuru ag’obwokurorraho obuli omu kitabu eky’Okusuku’rwa! Twegere abanyanzigwa ba Ruhanga nibaha kandi n’ekirukwija kubahikaho. Ego, ‘banyina omugisa abanyakusomamu, nabo abanyakuhurra ebigambo eby’okuragura kunu’! (Kus. 1:3) Baitu migisa ki abantu abesigwa eibarayegondezaamu, hanyuma y’abanyanzigwa ba Ruhanga kuhwerekerezebwa? Nitwija kubazaaho ensonga enu omu kicweka ekirukuhonderaho.