1. Wer mayse ga naa mo co’ sug jar maa de garge wo là?

 WOSELA ɓuy yoo naa de sãy kayge ti maa far ɗiggi maa de woore wo. Naa da’ kayge sen diŋ do jar maa peel tayge wo, lan see hẽẽre naa maa de ruggi ti wããre Baa wo. Naa mo hay ɗig ga á yaŋ wo go de tããrebe no, yaŋ ɓaaran kay wo naa wara ga na wa. Jeofa da ga naa mo hay da’ hadge see ɓaara. Á wo diŋ jar maaga wo go de iggi yiŋgi de re wo de daŋ naa, ko wo wer fẽẽre, lan wo de ko re de daŋ naa pa.—Job 12:12.

2. Naa had ge mayse ɓil hadgen la là?

² Jeofa joŋ joŋre de jar maa de garge wo maa jor glog jar maa ɓen wo, lan maa koɗ rage. Naa ko ba saɓlaŋ Moyis, Dafid, lan Jaŋ, jee peele Yeson ɗa. Á hay joŋ wo ti kal po sar sare, lan re maaga á hay wo nen ɓaara hay wo sar sar debaŋ pa. De maaga á kos wo húulí go mokay, saara raw baa yaŋ maa de ko re wo ne maa jõõre wo. Wosela ɓuy yoo jar se de deelen hay ngaɓ wo woore hooge sug ti Baan go. Jeofa ɗaw wããre ɓaara sen ɓil Bible maa kay naa wara. Naa hay ba go de garge noga jõõ yaw, naa da’ mbe kayge wer yaŋ ɓaaran de maaga naa yaŋ frug nen ɓaara no. (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16) Ɓil hadge sen la, naa frug nen wããre maaga jar kluuri se swa’n hay wãã wo, lan hadge maaga naa da’ see wããre maaga á hay wãã wo ne mono.

“NDO DUR GE YAŊ HÃÃ GO TI TAWGETI”

3. De ɗeŋ maa hõn ga Moyis joŋ joŋre ne Baa, lan ne jar Israyel wo là?

³ Moyis hay go de hã see ɓe ɓuy maa joŋ joŋre ne Jeofa. Á hay diŋ profede, jee caa kiida, jee koɗ jar ti durgi, lan jee yer kefder wo. Moyis hay had fẽẽre debaŋ see re maaga se hay yiŋ de ɓaara nen naw ɓen wo mono! Á hay laa jar Israyel maaga  hay wo le gebeere Egipte le go, lan se hay ko fẽẽre mbuɗgi maaga Jeofa joŋ ra nen ɓe wo mo ɓuy. Jeofa joŋ joŋre de ɓe maa yer kefder maa dwee taŋgu ɓil Bible wo no, yer Siŋ wora 90, lan maapo ga Siŋ wora 91 pa. Maapo ga hay yer kefder Job diŋ se pa.

4. Moyis hay jor diŋ glog wose wo là, day wer maylà?

⁴ Go mẽ’ taŋgu maaga á húu yaŋ go, de maaga kiŋgi ɓe hay 120 mono, Moyis tay ti jar Israyel wo ɓuy maa ferge wãã fẽn maaga se hay ko ra wo de maaga se hay yiŋ de ɓaara mono. Kiŋgi go pur taŋgu, jar Israyel maa po hay ko wo fẽẽre mbuɗgi maaga Jeofa joŋ ra, lan ɗeŋ maaga á liŋ jar Egipte wo de ɓe mono. (Laa. 7:4) Á hay ko wo Jeofa go caa ɓil bii maarog maa de sẽẽn go ɓoge, maaga á mo cegaɗ wo wo go ɓaŋla. Blam saara hay ko Jeofa go taw Farawoŋ wo go de jar durgi ɓen wo. (Laa. 14:​29-31) Ɓil puuli pa mono, á hay ko wo Jeofa ɗaw rage do, lan hã rege ne hara. (Dog. 8:​3, 4) Patala de maaga jar Israyel hay wo go de kos laage ɓil sir maaga Jeofa hay hã ne hara so mono, Moyis raw maŋ wur se glog tawn maa jor glog jar Israyel wo. a

5. Wããre Moyis maaga naa da’ ra ɓil Dogge jag liŋgi 30:​19,20 hã bawge go ne jar Israyel wo jag jiili na hãge là?

⁵ Moyis hay wãã ga hãylà? (Jaŋ Dogge jag liŋgi 30:​19, 20.) Á hay ɓo’ sug jar Israyel wo ga ngeel maa de woore de gor rage peel maaga á de hay kaŋ wo ɗiggi ti ɓe. De bosa’ maa ni Jeofan, jar Israyel hay wo de kããge maa lagge kiŋgi pur ti sir maaga Jeofa wãã ga se hãn ne hara mono. Day sir sen hay de woore debaŋ, lan hay joŋ fẽẽre debaŋ lay! Moyis hay naa wer ɓe go ne hara ga: “Ɓii leege ma kluuri wo de woore wo ga ndo bor ra gà mono, de maaga nday da’ ge tiŋ wo we go de bagge de wer fẽẽre maa de el ma honla wo ɓuy ga tay ra diŋ nday gà, de gutugri maa de terge ga ter ra diŋ nday gà, de koore tlalum wo de koore olifiye maga peɗ ra diŋ nday gà mono.”—Dog. 6:​10, 11.

6. Wer mayse ga Baa ɓo’ faage ne sir maa tigriŋ wo yãã sir Israyel là?

⁶ Moyis hay ɓo’ sug jar Israyel wo lay. Maaga á mo hay joŋ wo tum ɓi sir ɓaara maa de wooren mono, á mo hay hoo wo sug ti jag liŋgi maa ni Jeofan wo no. Moyis jor glog ɓaara maa “maŋ[ge] diŋ tenen” de yãã jag Jeofa, lan de “sa’ see [ɓaara] see ɓe.” Amaa, jar Israyel laa wo yãã jag Jeofa ga. Diŋ wersen so ga Baa ɓo’ faage ne jar Asiri wo, blam ne jar Babilon wo maaga á mo hoo wo ra wo go gebeere ti sir ɓaara mono.—2 Waŋ. 17:​6-8, 13, 14; 2 Kro. 36:​15-17, 20.

7. Wããre maaga Moyis wãã ne had mayse ne naa là? (Ko foton lay.)

⁷ Sen had mayse ne naa là? Hooge sug yãã ge tenen naa go. Doo jar Israyel maaga hay wo go de kos laage ɓi sir maaga Baa hay go de hãge ɓe ne hara no lay mono, naa go de kos laage ti sir maa defay ga Baa wãã ga se hã ge ne yaŋ ne naa lay mono. Iggi la mẽ’ sir sen kol ge yaŋ go diŋ paradisi. (Esa. 35:1; Lug 23:43) Manhúulí wo de sõõre ɓen joŋ wo ni ga so. (Naa. 20:​2, 3) Jag-Baa maaga caa wo gete’ ti Jeofa joŋ ge wo ni ga so. (Naa. 17:16) Ngomna maaga joŋ wo bon jar joŋ wo ni ga so. (Naa. 19:​19, 20) Ngeel jar maa de hãã bay wo ti paradis ni wa. (Siŋ. 37:​10, 11) Jar maaga joŋ wo wo ti paradis mo ɓuy hoo ge wo sug ti jag liŋgi maa ni Jeofa no. Diŋ wersen so ga á joŋ ge wo nen jam. Day, á da ge wo kããra, lan hã wo ɓil ti kããra lay. (Esa. 11:9) Naa go de gor wur sen debaŋ! Ni pa mono, hayga naa yaŋ hoo sug ti Jeofa no, naa joŋ ti tamsir la ti’ maa kiŋgi kis mbag  koɗ ga, amaa diŋ maa tum tu seŋ.— Siŋ. 37:29; Jaŋ 3:16.

8. De ɗeŋ maa hõn ga wããre tenen maa tumn kay misiyoner po là? (Jud 20, 21)

⁸ Hayga naa yaŋ tum ɗiggi ti sir maaga Baa wãã ga naa lag yaŋ ni tenen maa tum no, se kay naa yaŋ maa hoo sug ti ɓe, koh naa mo yiŋ ba de re maa hõnla. (Jaŋ Jud 20, 21.) Wããre sen hã ẽgre ne naa maa dur hugli naa wo. Hẽnbe po maaga joŋ misiyoner ‘Afrique’ nen kiŋgi wãã ga de ngar ngeel maa po, se joŋ de sãy joŋ fẽn maaga co jag Jeofa ga ti. Á wãã ga: “Ndi ko ga ndi joŋ ge ti paradis maa tumn ga, hayga ndi bay we hoo sug ti Jeofa wa no. Sen kay me maa ya’ wer durgi jag re sen, lan maa tos Jeofa ti ɓe de peel ni go de jiili ɓi ɓuy. Ndi joŋ de kããge maa naa blum ɓe wer kayge maa ni Jeofa no.”

“JOŊRE ƁO MAGA NDO JOŊ RA MO ƁUY MO SEE WO MO WERE”

9. Re maa hõn wo ga Dafid hay yiŋ de ɓaara nen naw ɓe là?

⁹ Dafid hay diŋ waŋ jar maa ni Jeofan wo no, se hay de deele peel ɓe lay. Á hay diŋ jee ma’ jõõ, jee yer ‘poème’, jee durgi, lan jee ndar nen wããre maa jag Baa go. Á yiŋ de re maa de gayri wo nen naw ɓe debaŋe. Nen kiŋgi puri, á hay yoŋ see ɓe go werga Waŋ Sawul hay kiɗgi ga se ‘warn go. Blam maaga á kol waŋ mono, Dafid daŋ maa yãã tenen ɓe go pa, werga weel ɓe Absalom hay kiɗgi ga se kol ti waŋ. Koh de re maaga Dafid yiŋ de ɓaara, lan ɓlagge maaga á joŋ ra mo ɓuy, á oo de deele peel Jeofa hãã go ti wur húulí ɓe. Jeofa kee Dafid doo “je maga jiili [Se] dan” nono. Naa de hay laa yaŋ maa ni Dafid no!—Joŋre 13:22; 1 Waŋ. 15:5.

10. Wer mayse ga Dafid baa yaŋ ne weel ɓe Salomoŋ, taŋgu maaga á kol ti waŋ mo là?

¹⁰ Naa ko yaŋ maaga Dafid baa ne Salomoŋ, weel ɓe maaga kol ti waŋ ti tuu ɓe mo ɗa. Jeofa baa Salomoŋ maa boo tiŋ-Baa, ngeel maaga jar maa ɓen goŋ wo ne ni mono. (1 Kro. 22:5) Joŋre hay do ɓe debaŋ, lan se hay de sãy maaga Jeofa mo kay se maa seege de jar maa ɓen wo no. Dafid hay wãã ne hẽn ga hãylà? Naa kon ɗa.

11. Doo maaga 1 Waŋre wo 2:​2, 3 wãã no mono, yaŋ maa hõn ga Dafid baa ne Salomoŋ la, day mayse hres de maaga á hay hoo sug ti yaŋ sen mo là? (Ko foton lay.)

¹¹ Dafid hay wãã ga hãylà? (Jaŋ 1 Waŋre wo 2:​2, 3.) Dafid wãã ne weel ɓen ga, hayga á yãã jag Jeofa we no, á joŋ ge yaŋ diŋ waŋ maa de ele, lan Jeofa kaŋ bosa’ yaŋ ne hẽn ti. Day nen kiŋgi puri, Jeofa hã fẽẽre maa de woore wo ne Salomoŋ debaŋ, lan kay ne de ɗeŋ ngaɓa. (1 Kro. 29:​23-25) Á boo tiŋ-Baa maa de woore, lan yer kefder wo ngaɓa ɓil Bible. À hay go de koge ɓe ti ngeel ɓuy wer koge re ɓe, lan wer maaga á hay de horog debaŋ mono. (1 Waŋ. 4:34) Amaa doo maaga Dafid hay wãã ne mono,  fẽẽren de hay see ne Salomoŋ wer say diŋ ga á de hay hoo sug ti Jeofa. Ren so diŋ ga, Salomoŋ ya’ goŋ baa maa tigriŋ wo de maaga á taw tããbe go mono. Sen co jag Jeofa ga, se men hã koge re maa seege de jar maa ɓen wo de deele go ne hẽne, lan maaga á mo caa kiida ɓaara ti ɓaŋ wa go ne hẽne.—1 Waŋ. 11:​9, 10; 12:4.

12. Wããre maaga Dafid wãã had mayse ne naa là ?

¹² Sen had mayse ne naa là? Hayga naa yaŋ hoo sug ti Jeofa no, á kaŋ bosa’ ne naa ti lan kay naa. (Siŋ. 1:​1-3) Cwãy tu, Jeofa bay de wããge ne naa ga se kol naa yaŋ de ẽgre, lan de raa ɗuu doo Salomoŋ no wa. Amaa hayga naa yaŋ hoo sug ti Baa naan no, á hã koge re maa maŋ ɗiggi maa de woore yaŋ ne naa. (Jõõ. 2:​6, 7; Jag 1:5) Yaŋ ɓen kay wo naa de maaga naa le’ maŋ ɗiggi we ti ɓaŋ joŋre, lakol, suŋgu, lan ti ɓaŋ hrag wo we no. Hayga naa yaŋ joŋ joŋre de yaŋ ɓen wo no, holaŋ naa joŋ de ɓe de woore, lan naa da’ ge tenen maa tumn yaŋ pa. (Jõõ. 2:​10, 11) Barge naa joŋ de ɓe kwũy. Lan naa da’ yaŋ maaga naa de sãy ɓe ti maaga ɓil feele naan mo hay nen ti desãy.

13. Mayse kay Karmen maa coo naw ɓen là?

¹³ Karmen maaga wo ‘Mozambique’ hay ɗiggi ga joŋge lakol debaŋ diŋ fẽn maaga joŋ ga ndo mo da’ ti see ɓo. Se raw ti ‘Université’, ya’ joŋ ‘architecture’. Á wãã ga :“Ndi hay da fẽn maaga à hay had ndi de ɓe debaŋ. “Á hay yãã wur do ɓi debaŋ, lan gay me debaŋ. Ndi hay ti lakol tum de 7:30 mn hãã de 18:00. Á hay gayri see ɓi maa woge ti taygeti wo, lan barge wùr de Jeofa kol bay de woore wa so. Ndi wo da’ge ga ndi de hoo faage peel ɓi ɓoge.” (Mat. 6:24) Á tos Jeofa ti re maaga se hay nen ɓe mono, lan se kiɗ wer ɓe ɓil kefder maaga tayge maa ni Jeofan yer ra wo mono. Á wãã ni pa ga: “Blam maaga hẽnbe po maa de ruggi wo de man ɓi baa wo yaŋ me mono, ndi maŋ ɗiggi ga ndi mo men universiten go maaga ndi mo hã wur maa do ɓin go ti joŋre maa ni Jeofa no. Sen kay me maaga ndi mo joŋ naw ɓin de woore, day ndi da’ fruygi ti joŋre sen debaŋ.”

14. Wããre maaga Moyis wo de Dafid wãã wo wãã mayse ne naa là?

¹⁴ Moyis wo de Dafid hay wo da Jeofa debaŋ, lan saara ko ga hooge sug ti ɓe diŋ mopo maa de woore debaŋ. Diŋ wersen ga á jor wo glog jar lan wo maa joŋge doo  saara nono, lan maa lagge de deele peel Jeofa mono. Á wo ɓog ɓuy ɓo’ wo sug ga jar maaga men wo Jeofa go joŋ wo de cõõre jag ɓe ga, lan da’ wo bosa’ maa ɓen ga so lay. Yaŋ ɓaaran wara diŋ mopo maaga daŋgo nen naa lay. Kiŋgi go blam kis kis puri, jee joŋre ne Jeofa maa po naa nen woore de deele see Baa go pa.

“FRUYGI MA DE DAŊ SEN BAY WA SO”

15. Apotre Jaŋ hay ko mayse wo hresge de maaga á hay tenen ɗa mo là?

¹⁵ Jaŋ hay diŋ apotre maaga Yeso dan debaŋ. (Mat. 10:2; Jaŋ 19:26) Jaŋ hay kaŋ Yeso ti siigi wããre Baa. Á ko fẽẽre mbuɗgi maaga á joŋ ra mono, lan se hay tum see ɓe de maaga á hay nen re maa de gayri mo pa. Á ko Yeso de maaga à go de ɓalge ɓe ciŋ mono, lan se kon blam maaga á bir le go mono. Á hay ko maaga tayge Kretiyẽ see wo ciŋ mo pa. Á ig ko wããre maa de cõõren go “sii[gi] ne jar ma ti tamsir wo la.”—Kol. 1:23.

16. Da’ wer leder maaga Jaŋ yer ra diŋ wose wo là?

¹⁶ De maaga á taw tããbe go mono, à hã joŋre yerge kefder Naage nene ne hẽn do. (Naa. 1:1) Á yer Wããre maa de cõõre maaga de ɗuu ɓe mono. Jaŋ yer kefder maa tigriŋ wo swa’ pa. Á yer kefder ɓe maa de swa’n ne Gayus, Kretiyẽ po de deele ga á hay dage ɓe doo mbarga maa klee ne mono. (3 Jaŋ 1) De ngar ngeel sen, jar hay ngaɓa maaga Jaŋ hay ko rage doo weere ɓe maa ti nenterse wo nono. Wããre maaga blo se de gargen yer ra jor glog jar maa wer Yeson wo ɓuy, hãã go wara.

17. Doo maaga naa da’ ɓil 3 Jaŋ 4 no mono, mayse hã fruygi debaŋ là?

¹⁷ Jaŋ hay yer ga hãylà? (Jaŋ 3 Jaŋ 4.) Ɓil kefder ɓe maa de swa’n mono, Jaŋ yer ga ɓil se fruy debaŋ ti maaga se laa ga hẽẽrebe wo de seege ti cwãyn mono. De ngar ngeel sen jar maa po hay wo had gete’, lan hay wo car ɓil jar maa ti tayge no. Amaa jar maa po ya’ wo wer “seege ti jag liŋgi no.” Á hay wo hoo sug ti Jeofa, lan hay wo “seege ti ɓe doo maaga [saara] hay laan le taŋgu ti tĩĩgi wer mono.” (2 Jaŋ 4, 6) Kretiyẽ se de deelen fruy wo ɓil Jeofa wo de Jaŋ go debaŋ.—Jõõ. 27:11.

18. Naa had mayse see wããre maaga Jaŋ wãã mo là?

¹⁸ Sen had naa ga hãylà? Hayga naa lag we de deele peel Jeofa no, naa joŋ de fruygi, lan fruy ɓil jar lan wo lay. (1 Jaŋ 5:3) Ko ba ɗa, naa joŋ de fruygi de maaga naa ko we ga naa de fruy ɓil Jeofa no. Á fruy de maaga á ko naa ooge ngiŋ jag jãɗge maa ti tamsir wo, lan naa yãã cwãyn mono. (Jõõ. 23:15) Jar peele Baa wo le ciŋ fruy wo lay. (Lug 15:10) Naa joŋ de fruygi  de maaga naa ko hẽẽre naa wo lagge de deele, koh de maaga à mbe de joŋ bon ɓaara noga wo de yiŋgi de jãɗge wo mono. (2 Tes. 1:4) Day de maaga à taw tamsir maa ni Manhúulín we go no, naa joŋ yaŋ de fruygi debaŋ ti maaga naa lag de deele peel Jeofa mono.

19. Racel wãã ti hadge cwãy maaga se had ne jar ga hãylà? (Ko foton lay.)

¹⁹ Naa joŋ de fruygi debaŋ ɓe, de maaga naa had cwãy ne jar ti Jeofa mono. Racel maaga wo ɓi sir République Dominicaine ko ga á diŋ togoɗge debaŋ ti maaga naa had jar ti Jeofa Baa naan mono. Á kay jar ngaɓa debaŋ maa tĩĩ wer goŋ Jeofa. Á wãã ga: “Fruygi maaga ndi da’ de maaga ndi ko jar maaga ndi had wããre Baa ne hara, gẽẽge ciŋ da Jeofa bay maa ngaɓge wa. Debaŋ ɓe de maaga á kaŋ wo ɗiggi ɓaara ti Jeofa, lan coo wo seele ɓaara maa fruy ɓil ɓe mono. Fruygi maa sen dedaŋ fruygi maaga ndi hay da’ ti durgi maaga ndi dur maa had rage mono.”

DA’ HADGE WER WÃÃRE JAR MAA DE DEELEN WO NO

20. Mayse de tab naa de Moyis, Dafid, lan Jaŋ là?

²⁰ Kal maaga Moyis, Dafid, lan Jaŋ joŋ wo nen ɓe, lan re maaga á hay wo nen ɓe hay sara de maa ni naan wara no. Amaa naa de tabge ti fẽẽre po wo ngaɓa ane. Á hay wo goŋ Baa maa cwãy no, naa wara de goŋge ɓe lay. Doo saara no lay, Naa tos Jeofa, kaŋ ɗiggi naa ti ɓe, lan ko ne doo jee koɗ naa nono. Doo jar sen wo no lay, naa hã ɓil ga Jeofa kaŋ bosa’ ne jar maaga hoo wo sug ti ɓe mo ti.

21. Jeofa kaŋ bosa’ ne naa ti na kaŋge hayga naa hoo sug we ti yaŋ maa ni Moyis, Dafid, lan Jaŋ là?

²¹ Naa yãã wee wããre jar se de gargen wo de hoo sug ti jag liŋgi maa ni Jeofa no. Hayga naa yaŋ hoo sug ti Jeofa no, á kaŋ bosa’ yaŋ ne naa ti, lan kay naa. Naa joŋ ge yaŋ tenen ti’ maa tum! (Dog. 30:20) Naa joŋ de fruygi ti maaga naa co jag Pan naa maa ciŋ maa de dage no. Á kaŋ bosa’ ne naa ti de daŋ maaga naa hay bay ba gorge ɓe ti boŋ wa ɓuy yaw.—Efe. 3:20.