Para masamu ghakumusuzgani panji mungaghanaghana kuti mukwenera kulimbikira chomene. Para nyengo zinyake mukutondeka kuchita makora maseŵera ghanyake, mungaghanaghana kuti mukwenera kulimbikira kunozgekera. Kweni kuti vyose ivi vimwenderani makora, mukwenera kugona mwakukwana. Chifukwa wuli?

•  Chifukwa wuli mukwenera kugona mwakukwana?

•  Chifukwa wuli mukutondeka kugona mwakukwana?

•  Kasi mungachita wuli kuti mugonenge mwakukwana?

•  Ivyo ŵanyinu ŵakuyowoya

 Nkhwantha zinyake zikuyowoya kuti ŵachinyamata ŵakwenera kugona maora ghapakati pa 8 na 10. Chifukwa wuli ntchakuzirwa kugona mwakukwana?

•   Mukughanaghana makora. Ŵanyake ŵakuti kugona kuli nga “ntchakurya cha wongo.” Para mukugona mwakukwana, muchitenge makora ku sukulu, maseŵero, ndipo mughanaghanenge makora para mwasangana na masuzgo.

•   Mukuŵa ŵakukondwa. Ŵanthu awo ŵakugona mwakukwana yayi, ŵakukhazikika yayi maghanoghano, ŵakukhuŵara luŵiro, ŵakusuzgika maghanoghano, ndipo kanandi chikuŵa chakusuzga kuti ŵakolerane na ŵanyawo.

•   Mukugega ngozi. Kafukufuku uyo wakachitika ku United States wakalongora kuti madilayivara gha vyaka vya pakati pa 16 na 24, “ghakuchita ngozi chomene chifukwa ghakusiwa pakwendeska galimoto” pakuyaniska na madilayivara gha vyaka vyapakati pa 40 na 59 agho ghakugona mwakukwana.

•   Mukugega matenda. Kugona mwakukwana kukovwira kuti mukurenge, thupi linu lipangenge maselo ghaphya kweniso kuti misempha yigwirenge makora ntchito. Kukovwiraso kuti muleke kututuŵa chomene, muleke kuŵa na nthenda ya shuga panji sitiroku.

 Nangauli pakuŵa uwemi para munthu wakugona mwakukwana, kweni ŵachinyamata ŵanandi ŵakutondeka kugona mwakukwana. Mwachiyelezgero, msungwana munyake wa vyaka 16 zina lake Elaine wakati:

 “Asambizgi ŵakati ŵafumba waliyose mu kilasi kuti wayowoye nyengo iyo wakugonera, ŵanandi ŵakatenge ŵakugona 2 koloko mulenji. Ŵanyake ŵakatenge ŵakugona 5 koloko mulenji. Kweni yumoza ndiyo wakati wakugona 9:30 usiku.”

 Kasi ni vinthu wuli ivyo vingamupangiskani kuti mugonenge mwakuchedwa?

 Kuchezga. “Ntchipusu kugona mwakuchedwa, chomene para waluta kukachezga na ŵanyako usiku.”—Pamela.

 Kutangwanika. “Ine nkhutemwa chomene kugona, kweni vikunisuzga kugona luŵiro chifukwa nkhutangwanika chomene.”—Ana.

 Tekinoloje. “Ine foni ndiyo yikunipangiska kuti nigonenge mwakuchedwa. Vikunitonda kuti niyileke para nyengo yakugonera yakwana.”—Anisa.

•   Muwonenge kuti kugona nkhwakuzirwa chomene. Baibolo likuti: “Woko limoza lakuzura na chipumulo ndiwemi kuluska mawoko ghaŵiri ghakuzura na kuphyoka na kuchimbizga waka mphepo.” (Mupharazgi 4:6) Kugona nkhwakuzirwa chomene pa umoyo wa munthu. Para munthu wakuleka kugona mwakukwana, wakutondeka kuchezga na ŵanyake ndipo wakugwira makora yayi ntchito.

•   Manyani chifukwa chikuru icho chikumutondeskani kugona mwakukwana. Mwachiyelezgero, kasi mukuchezga na ŵanyinu usiku? Kasi mukuchedwa chifukwa cha homuweki panji ntchito zinyake zapanyumba? Kasi foni yinu yikumupangiskani kuti mugonenge mwakuchedwa, panji kuwuka usiku?

 Fundo yakuti mughanaghanirepo: Ntchito yikuŵapo kuti mumalane na suzgo ilo likumutondeskani kugona mwakukwana, kweni paumaliro vikuŵa makora chomene. Lemba la Zintharika 21:5 likuti “maghanoghano gha munthu wachitatata ghakovwira kuti vinthu vyende makora.”

 Unenesko ngwakuti icho chingawovwira munthu munyake kuti wagonenge mwakukwana, munyake chingamovwira yayi. Mwachiyelezgero ŵanyake ŵakuti para muhanya ŵagonapo, vikuŵawovwira kuti ŵagone makora usiku. Kweni ŵanyake ŵakuti para ŵagonapo muhanya, ŵakutondeka kugona usiku. Imwe mukuwona kuti ntchivichi chingamovwirani? Wonani usange masachizgo agha ghangamovwirani:

•   Musangenge nyengo yakupumulira. Para mukupumura dankha pambere mundalute kukagona, mwamugona luŵiro chomene para mwaluta kukagona.

   “Ntchiwemi kuti umalizgirethu ntchito zapanyumba pa nyengo yiwemi pambere undagone kuti uleke kuzighanaghanira.”—Maria.

•   Mugaŵenge makora nyengo. M’malo mwakuzomerezga kuti vyakuchitika pa umoyo winu vimulamuliraninge, nyengo zose muŵenge na ndondomeko yakuchitira vinthu kuti muŵe na nyengo yakukwana yakugonera.

   “Usiku uliwose nkhwenera kugona maora 8 panji kujumpha. Para machero nizamuwuka luŵiro, nkhuyezeska kuti nigone luŵiro.”—Vincent.

•   Lekani kusinthasintha. Thupi linu lingazgoŵera nyengo yakugonera na yakuwukira para mwalisambizga. Nkhwantha zinyake zikuti vikuŵa makora chomene para munthu wakugona na kuwuka pa nyengo yakuyana waka zuŵa lililose. Yezgani kuchita ivi kwa mwezi umoza na kuwona usange vingamovwirani.

   “Para zuŵa lililose mukuleka kusintha nyengo yakugonera, vingamovwirani kuti mughanaghanenge makora, na kuchita makora vinthu.”—Jared.

•   Muŵe na mphaka. Baibolo likuti tikwenera kuŵa “ŵakujikora mu vyakuchita,” tikweneraso kuchita nthena nanga mphanyengo iyo tikuchita vyakusanguluska.—1 Timote 3:2, 11.

   “Nkhujiŵikira mphaka pa vyakusanguluska ivyo nkhuchita usiku. Para naleka kujiŵikira mphaka, kanandi nkhugona mwakuchedwa.—Rebecca.

•   Foni nayo “yipumulengeko”! Yezeskani kuleka kunjira pa intaneti panji kuchezga na ŵanyinu para kwakhala ora limoza kuti mugone. Nkhwantha zinyake zikuyowoya kuti ungweru wa foni, TV panji tabuleti ukupangiska kuti munthu waŵavye tulo.

   “Ŵanthu ŵakukhumba kuti muchezgenge nawo nyengo yiliyose. Kweni kuti mugonenge mwakukwana, mukwenera kuzimwa foni yinu.”—Julissa.