Mwali ni msungwana uyo wandagonanepo na mwanalume.

 Ŵanthu ŵanyake ŵakujiwona kuti nawo mbamwali chifukwa ŵandagonanepo na waliyose. Kweni ŵakuchita vinthu vinyake ivyo navyo nkhugonana.

 Lizgu lakuti “kugonana” likung’anamuraso kugonana mu mulomo, kumatako, panji kuseŵereska nkhule ya munyako.

 Manya kuti: Waliyose uyo wali kugonanapo na munthu munthowa yiliyose iyo yazunulika pachanya apa ni mwali yayi.

  Baibolo likuti mwanalume na mwanakazi awo ŵali kutorana ndiwo ŵekha ŵakwenera kugonana. (Zintharika 5:18) Ntheura, waliyose uyo wakukhumba kukondweska Chiuta, wakwenera yayi kugonana na munthu pambere ŵandatorane.—1 Ŵatesalonika 4:3-5.

 Ŵanthu ŵanyake ŵakuti ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani iyi ni vyakovwira yayi mazuŵa ghano. Kweni chifukwa chakuleka kulondezga malango agha, nthengwa za ŵanthu ŵanandi zikumara, ŵanthu ŵakutora nthumbo zapathengere, na matenda ghakupilana pa kugonana. Ntheura, mu charu ichi tingasangamo ulongozgi wakovwira yayi pa nkhani ya nkharo ziwemi.—1 Yohane 2:15-17.

 Kweni fundo za mu Baibolo ni zakovwira. Tiyelezgere kuti munthu wakupa 1 miliyoni kwacha. Kasi ungapeleka kwa waliyose uyo wakujumpha munthowa?

 Vikuyana waka na nkhani ya kugonana. Sierra, wali na vyaka 14, ndipo wakati: “Ningachita yayi kutaya umwali wane chifukwa cha kugonana na mwanalume uyo panji nkhumumanyaso yayi.” Tammy, wali na vyaka 17, ndipo wakati: “Kugonana ntchawanangwa chapadera chomene. Ningaseŵereska yayi umwali wane.”

 Manya kuti: Baibolo likuti awo ŵandatore panji kutengwa, ŵakwenera yayi kugonana kweniso ŵaŵe na nkharo yiwemi.—1 Ŵakorinte 6:18; 7:8, 9.

•    Kasi ukuwona kuti ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya kugonana ni viwemi, panji vikutipoka wanangwa?

•   Kasi ukuwona kuti NTCHAKWENELERA kuti ŵanthu awo ŵandatorane kweni ŵakutemwana ŵagonanenge?

 Ŵanyamata na ŵasungwana ŵanandi ŵawona kuti ntchiheni kugonana pambere ŵandanjire mu nthengwa. Ŵakuwona kuti ntchiwemi kuŵa na nkharo yiwemi. Mbakukondwa kuti ŵandagonanepo na waliyose. Wona ivyo ŵanyake ŵakayowoya:

•  “Nkhukondwa chomene kuti nindagonanepo na mwanalume. Ŵanthu awo ŵakugonana pambere ŵandatorane, ŵakusangana na masuzgo ghanandi.”—Emily.

•  “Nkhumanya kuti nilije matenda agho ŵanthu ŵakupirana pakugonana (STD) chifukwa nindaŵepo na vibwezi ivyo nkhagonananga navyo. Ndipo nili wakukondwa chomene.”—Elaine.

•  “Ŵanyane ŵanandi ŵakudandawura chomene kuti ŵakayamba kugonana pambere ŵandatengwe. Nkhukhumba yayi suzgo lanthena.”—Vera.

•  “Nawona ŵanthu ŵanandi ŵakusuzgika maghanoghano chifukwa ŵali kutaya umwali wawo panji chifukwa ŵakaŵa na vibwezi vinandi. Nkhuwona kuti ili ni suzgo likuru.”—Deanner.

 Manya kuti: Ukwenera kumanya fundo izo wenderenge pa nkhani ya kugonana, pambere ŵanyako ŵandakuchichizge kuti ugonane nawo.—Yakobe 1:14, 15.

  Kasi ungazgora wuli para ŵanyako wangakufumba nkhani ya kugonana? Ukwenera kuzgora kuyana na umo vinthu viliri.

 “Para munthu wakunifumba kuti waniseke waka, nkhumuzgora kuti, ‘Manya twako,’ na kufumapo waka.”—Corinner.

 “Ŵanthu ŵanyake ku sukulu ŵakutemwa kunena ŵanyawo. Para namanya kuti ndicho ŵakunifumbira, nkhuŵazgora yayi.”—David.

 Kasi ukumanya? Nyengo zinyake Yesu wakakhalanga waka chete, para awo ŵakamususkanga ŵakumufumba.—Mateyu 26:62, 63.

 Kasi ungachita wuli para munthu wakukufumba kuti wamanye nadi? Para Baibolo wakuligomezga, ungamuphalira fundo ya pa 1 Ŵakorinte 6:18, iyo yikuti munthu uyo wakwamba vyakugonana pambere wandanjire mu nthengwa, wakunangira thupi lake.

 Kwali uŵerengenge Baibolo pakuzgora kwali yayi, kweni ntchiwemi kuti uzgore mwakusimikizga. Kumbuka kuti ntchakuzirwa chomene kusunga umwali kweniso kuŵa na nkharo yiwemi.—1 Petrosi 3:16.

 “Para ukuzgora mwakusimikizga, ukulongora kuti ivyo ukuyowoya ni vyaunenesko ndipo ukuvigomezga, kweniso kuti ukuyegheka waka yayi.”—Jill.

 Manya kuti: Para ukukhorwa na ivyo ukugomezga pa nkhani ya kugonana, ulongosorenge makora ku ŵanyako. Nawo ŵangakupulikiska. Melinda, wali na vyaka 21 ndipo wakati: “Awo nkhugwira nawo ntchito ŵakuniwonga kuti nindagonanepo na mwanalume. Ŵakuzizwa nane yayi. Ŵakuwona kuti ndine wakujikora na wa nkharo yiwemi.”

 Ivyo ungachita! Kuti umanye ivyo vingakovwira kuzgora mwambura kukayika pa nkhani za kugonana, kopera nkhani yakuti “Kasi Mungalosongora Wuli Ivyo Mukugomezga pa Nkhani ya Kugonana?” pa chigaŵa cha vyakulembapo. Kweniso ungawona buku la Chichewa la mutu wakuti Mayankho a Zimene Achinyamata Amafunsa. Nkhani zinyake izo ungaŵerenga ni izi:

•   “Kodi Kugonana Tili Pachibwenzi Kungachititse Kuti Tizikondana?” (Mutu 24 Buku Loyamba)

•   “N’chifukwa Chiyani Sindiyenera Kugonana ndi Aliyense Mpaka N’talowa M’banja?” (Mutu 5 Buku Lachiwiri)

 Victoria wakati: “Fundo za mu mabuku agha nkhuzitemwa chomene. Mwachiyelezgero, pa peji 187 mu Buku Loyamba, pali chithuzi icho chikulongora kuti kugonana pambere mundatorane, vikuyana waka na kupeleka nikilesi yakudura chomene kwaulere. Ndipo ukujikhozga waka soni. Pa peji 177, pali chithuzi icho chikulongora kuti kugonana pambere mundatorane vikuyana waka na kutora chithuzi chakutowa chomene na kuchizgora chakukandapo. Kweni nkhutemwa chomene chithuzi icho chili pa peji 54 mu Buku Lachiwiri. Pa chithuzi ichi pali mazgu ghakuti: ‘Kugonana pambere mundatorane vikuyana waka na kujura chawanangwa pambere ŵandakupe.’ Uwu mbwe mbunkhungu. Ukwibira uyo uzamutorana nayo.”