Wachinyamata munyake zina lake Elaine wakuti: “Nkhati nawona kuti ŵanyane ŵa ku sukulu ŵali na ŵabwezi ŵanandi pa Intaneti, mu mtima nkhati, ‘Vichi—ŵanyane mbakumanyikwa kweni!’ Kuyowoya unenesko, tusanji nato tukaŵamo.”

 Kasi namwe muli kujipulikapo mwakuyana waka? Para ni nthena, nkhani iyi yimovwiraninge kuti muleke kusuzgika maghanoghano chifukwa cha nkhani ya kukhumba kuŵa na ŵabwezi ŵanandi pa Intaneti.

•  Kasi uheni wake ni vichi?

•  “Kupusikizgira kuti ndiwe wakumanyikwa”

•  Kasi pali phindu lililose para uli na ŵabwezi ŵanandi pa Intaneti?

•  Muŵe maso na “kujiyuyura kwautesi”

 Pa Zintharika 22:1, Baibolo likuti “zina liwemi ndakukhumbikwa kuluska usambazi unandi.” Ntheura ntchiheni yayi kukhumba kumanyikwa na mbiri yiwemi panji kuti ŵanthu ŵakutemwenge.

 Kweni nyengo zinyake khumbo lakuti ŵanthu ŵakutemwenge lingakunjizga mu chipingo cha kukhumba kuŵa wakumanyikwa. Kasi pali uheni uliwose? Onya uyo wali na vyaka 16, wakuti enya:

 “Nawonapo ŵanthu ŵakuchita vinthu vyakujiwoneska—nga kuduka kufuma pachanya pa nyumba yakudikanya na chilato chakuti ŵamanyikwe waka mbwenu.”

 Ŵachinyamata ŵanyake ŵakujambura mavidiyo gha vinthu vyambura kulongosoka ivyo ŵakuchita na kuŵika pa Intaneti na chilato chakuti ŵajiwoneske ku ŵanyawo. Mwachiyelezgero, ŵachinyamata ŵanandi ŵakuŵika pa Intaneti mavidiyo ghakulongora ŵakurya vinthu vinyake ivyo ŵakugwiliskira ntchito pa kuchapa malaya mu mashini—tumapaketi tuchokotuchoko uto tukuŵa na vinthu vyakuti vingakoma munthu—ŵakuchita vinthu ivyo munthu wamahara ghake wangachita yayi!

 Baibolo likuti: “[Muleke] kuchita kanthu chifukwa cha. . . kujiwona.”—Ŵafilipi 2:3, Tumbuka bi7.

 Ghanaghanirani fundo izi:

•   Kasi imwe mukuwona kuti ntchakuzirwa kuŵa wakumanyikwa pa Intaneti?

•   Kasi mungalolera kuŵika umoyo winu pa ngozi na chilato chakuti ŵanyinu ŵamutemwaninge panji kuti mumanyikwe?

 Ni nyengo zose yayi apo ŵanthu ŵakuchita vinthu vyakuŵika umoyo wawo pangozi kuti ŵaŵe ŵakumanyikwa. Erica uyo wali na vyaka 22, wakulongosora umo ŵanthu ŵanyake ŵakuchitira nthena:

 “Ŵanthu ŵangaŵika vithuzi vyakukopa vinandi vya ivyo ŵachita pa umoyo wawo, ndipo wamunthu ungawona nga kuti ŵali na ŵabwezi ŵa pamtima ŵanandi awo kanandi ŵakuŵira lumoza. Ivi vingapangiska ŵanji kughanaghana kuti mbakumanyikwa nadi.”

 Cara uyo wali na vyaka 15, wakuti ŵanthu ŵanyake ŵakuchita ukhuluku kuti ŵawoneke nga mbakumanyikwa:

 “Nawonapo ŵanthu ŵakuŵika vithuzi pa Intaneti vyakulongora nga kuti ŵanguŵa ku pate, kweni apo ŵanguŵa waka pa nyumba pawo.”

 Matthew uyo wali na vyaka 22, wakuzomerezga kuti nayo wali kuchitapo vyanthena ivi:

 “Nkhaŵika chithuzi pa Intaneti na kulembapo kuti nili ku Phiri la Everest, nangauli ku Asia nkhumanyako na kumanyako wuwo yayi!”

 Baibolo likuti: “Tikukhumba kuŵa ŵakugomezgeka mu vinthu vyose.”—Ŵahebere 13:18.

 Ghanaghanirani fundo izi:

•   Para muli pa malo gha kuchezgera pa Intaneti, kasi nyengo zinyake mukuŵikapo chinthu chinyake icho ntchautesi na chilato chakuti mumanyikwe waka?

•    Kasi vithuzi ivyo mukuŵika pa Intaneti na ivyo mukulembapo, vikulongora nadi umo imwe muliri kweniso nkharo yinu?

 Ŵanthu ŵanadi ŵakugomezga kuti para wamunthu uli na ŵabwezi ŵanandi pa malo gha kuchezgera pa Intaneti, mbwenu ndikuti ndiwe wakumanyikwa. Matthew, uyo tamuzunura kukwambilira, wakuzomerezga kuti nayo wakajipulikanga mwakuyana waka:

 “Nkhatemwanga kufumba ŵanthu kuti, ‘Kasi iwe uli na ŵabwezi ŵalinga pa Intaneti?’ panji ‘Kasi mbanthu ŵalinga awo ŵakutemwa ivyo waŵikapo pa malo gha kuchezgera gha pa Intaneti?’ Kuti niŵe na ŵabwezi ŵanandi pa Intaneti, nkhamba kupempha waka waliyose na awo nkhalekanga kuŵamanya wuwo kuti ŵaŵe ŵabwezi ŵane. Nkhamba kuŵa na mtima wa kukhumba kumanyikwa, ndipo para nili pa malo gha kuchezgera pa Intaneti ndipo khumbo ili likakuranga chomene.”

 Maria uyo wali na vyaka 25, wakuti ŵanthu ŵanyake ŵakuwona kuti mbakuzirwa panji yayi chifukwa cha unandi wa ŵabwezi awo ŵali nawo pa Intaneti:

 “Para msungwana waŵika chithuzi pa Intaneti, ndipo ŵanthu awo ŵachitemwa mbachoko waka, mbwenu wakwamba kujiwona kuti ngwambura kutowa. Unenesko ngwakuti kaghanaghaniro aka nkhakubudika, kweni ŵanthu ŵanandi ndimo ŵakujipulikira para ndivyo vyachitika. Vikuŵa nga kuti ŵakujisuzga waka ŵekha pa Intaneti.”

 Baibolo likuti: “Tingaŵanga ŵakujiwona yayi, ŵakwambiska kuphalizgana, nesi kuchitirana bina.”—Ŵagalatiya 5:26.

 Ghanaghanirani fundo izi:

•   Para muli pa malo gha kuchezgera pa Intaneti, kasi mukuyezgeka kuti mujiyaniske na ŵanyinu?

•    Kasi mukuŵika mtima pa kuŵa na ŵabwezi ŵanandi pa Intaneti m’malo mwa kupanga ŵabwezi ŵanadi awo ŵakumughanaghanirani?