Ivyo Baibolo likuyowoya

 Daniyeli wakaŵa Muyuda ndipo wakaŵa ntchimi yapadera iyo yikaŵako cha m’ma 600 na 500 B.C.E. Chiuta wakamovwira kuti wapatawulirenge maloto, wakamulongoranga mboniwoni za ivyo vizamuchitika kunthazi, kweniso wakamovwira na mzimu wake kuti walembe buku la mu Baibolo ilo likumanyikwa na zina lake.—Daniyeli 1:17; 2:19.

Kasi Daniyeli wakaŵa njani?

 Daniyeli wakakulira ku Yuda, ndipo msumba wa Yerusalemu na tempile la Ŵayuda vikaŵa mu chigaŵa cha ufumu wenewuwu. Mu 617 B.C.E., themba la Babuloni, Nebukadinezara, wakawukira msumba wa Yerusalemu na kukora “ŵanalume ŵakumanyikwa mu charu” na kuluta nawo ku wuzga ku Babuloni (2 Mathemba 24:15; Daniyeli 1:1). Daniyeli, uyo panyengo iyo wakwenera kuti wakaŵa wachinyamata, nayoso ŵakaluta nayo.

 Daniyeli na ŵanyamata ŵanyake (nga ni Shadireki, Misheki, na Abedinego) ŵakatolekera ku nyumba yachifumu ku Babuloni kuti ŵakasambire vyakukhwaskana na milimo ya mu charu ichi. Nangauli ŵakachichizgikanga kuti ŵachite vinthu ivyo vikasuskananga na ivyo ŵakagomezganga, kweni Daniyeli na ŵanyake ŵatatu ŵakalutilira kuŵa ŵakugomezgeka kwa Chiuta wawo, Yehova. (Daniyeli 1:3-8) Ŵati ŵasambizgika kwa vyaka vitatu, Themba Nebukadinezara wakaŵalumba chifukwa cha vinjeru na maluso ghawo, ndipo wakati “ŵakaŵa na mahara chomene kuwerezga kakhumi kuluska ŵasembe wose ŵamasalamusi na gulu lose lakuwukwa mu uthemba wake wose.” Wakimika Daniyeli na ŵanyake ŵatatu kuti ŵateŵeterenge mu luŵaza lwa themba.—Daniyeli 1:18-20.

 Pamanyuma pa vyaka vinandi, apo Daniyeli wakaŵa na vyaka vya m’ma 90, wakachemeka ku nyumba yachifumu. Mwanalume munyake zina lake Belishazara, uyo panyengo iyo wakawusanga Babuloni, wakapempha Daniyeli kuti wamuphalire ng’anamuro la mazgu agho minwe ya woko la munthu yikalemba pa chiliŵa mwamunthondwe. Mwakulongozgeka na mzimu, Daniyeli wakavumbura kuti Babuloni wazamuthereskeka na Ufumu wa Ŵamedi na Peresiya. Babuloni wakathereskeka usiku wenewuwo.—Daniyeli 5:1, 13-31.

 Apo Babuloni wakamba kuwusika na Ufumu wa Ŵamedi na Peresiya, Daniyeli wakimikika kuŵa nduna ndipo Themba Dariyasi likakhumbangaso kumukwezga pa udindo uwo wakaŵa nawo. (Daniyeli 6:1-3) Ŵamazaza ŵanyake awo ŵakamba kumuchitira sanji Daniyeli, ŵakanozga chiŵembu chakuti ŵamukome mwa kumuponya mu khululu la nkhalamu, kweni Yehova wakamuthaska. (Daniyeli 6:4-23) Apo Daniyeli wakaŵa pafupi kufwa, mungelo wakawonekera kwa iyo kaŵiri na kumusimikizgira kuti wakaŵa “munthu wakuzirwa chomene.”—Daniyeli 10:11, 19.

 Wonelerani nkhani yose ya Daniyeli mu vidiyo ya vigaŵa viŵiri iyi, ya mutu wakuti, Daniyeli: Wakaŵa na Chipulikano.