Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Agha ndi Mazuŵa gha ku Umariro!

Agha ndi Mazuŵa gha ku Umariro!

Cipaturo 11

Agha ndi Mazuŵa gha ku Umariro!

1. Kasi cifukwa ncici ŵanandi ŵakumara mahara usange ŵakuwona mukhaliro wa caru, kweni kasi ni nku uko tingasanga karongosorero kakugomezgeka pakunena za vyakucitika vya caru?

 KASI ndimwauli umo caru cithu camasuzgo ici cafikira pakuhenipa nteura? Kasi tikulazga nku? Kasi imwe muli kufumbapo mafumbo gha nteura agha? Ŵanandi ŵakumara mahara usange ŵakuwona mukhaliro wa caru. Vyakucitika vya nga ndi nkondo, ntenda, na ucigeŵenga vikuzizika ŵantu pakunena za ivyo viŵengeko muntazi. Ŵadangiliri ŵa maboma ŵakupereka cilindizga cicoko comene. Ndipouli, karongosolero kakugomezgeka pakunena za mazuŵa ghakuthiska lusoko agha kakusangika kufuma kwa Ciuta kwizira mu Mazgu ghake. Baibolo mwakugomezgeka likutovwira ise kuwona apo tiri mu nyengo yamazuŵa. Likutirongora ise kuti tiri mu “mazuŵa gha ku umariro” gha kaŵiro aka kavintu.—2 Timote 3:1.

2. Kasi ndi fumbo uli ilo Yesu wakafumbika na ŵasambiri ŵake, ndipo kasi wakazgora uli?

2 Aghanaghanani, mwaciyelezgero, zgoro iro Yesu wakapereka ku mafumbo ghanyake ghakufumbika na ŵasambiri ŵake. Mazuŵa ghatatu pambere Yesu wandafwe, iŵo ŵakamufumba kuti: “Ncici cimanyikwiro ca kwiza kwinu, na caumariro wa mgonezi?” a (Mateyu 24:3) Pakuzgora, Yesu wakayowoya za vyakucitika vya mu caru na mikhaliro iyo yamurongora mwapakweru kuti caru ca ucikana ciuta ici canjira mu mazuŵa ghake ghaumariro.

3. Kasi cifukwa ncici makhaliro pa caru capasi ghakamba kusinta apo Yesu wakamba kuwusa?

3 Nga ndi umo kwarongolekera mu cipaturo cajumpa, ndondomeko yanyengo ya Baibolo yikutifiska ku cigoti cakuti Ufumu wa Ciuta uli kwamba kale kuwusa. Kwene kasi ndi mwauli umo ivi vingaŵira nteura? Mikhaliro yahenipa, yiripo makora cara. Mwanadi, ici ncirongolero cikuru cakuti Ufumu wa Ciuta wambapo kuwusa. Cifukwa ncici nteura? Eya, Salmo 110:2 likutiphalira ise kuti kwa kanyengo Yesu wakenera kuwusa ‘mkati mwa ŵarwani ŵake.’ Nadi, cakudanga ico wakacita nga ndi Karonga wa kucanya ndico kuponya Satana na viŵanda vyake pasi ku caru capasi. (Civumbuzi 12:9) Cakufumapo cake cikaŵa civici? Cikaŵa ico Civumbuzi 12:12 likayowoyerathu: “Soka ku caru capasi na nyanja! cifukwa Satana wali kwikhira kwa imwe, wakuŵa na ukali ukuru, uku wakumanya kuti nyengo yake njicoko waka.” Ise sono tikukhala mu ‘nyengo yicoko waka’ yeneyiyo.

4. Kasi vimanyikwiro vinyake vya mazuŵa gha ku umariro ni vini, ndipo kasi vikurongora vici? (Wonani bokosi.)

4 Mwanteura, ncakuziziswa cara, kuti apo Yesu wakafumbika pakunena za ico cizamkuŵa cimanyikwiro cakuŵapo kwake na ca umariro wa mgonezi, zgolo lake likaŵa lakukhozga nkongono. Vyakucitika vyakupambanapambana vya cimanyikwiro vikusangika mu bokosi pa peji 102. Nga ndi umo mungawonera, Ŵapostole Ŵacikristu Paulos, Petros, na Yohane wakutipa karongosolero kakusazgikira pakunena za mazuŵa ghaku umariro. Unenesko, vyakucitika vinandi vya cimanyikwiro na vya mazuŵa ghaku umariro vikukwaska mikhaliro yakuthiska lusoko. Kweni, kukwaniriskika kwa maucimi agha kukwenera kutikhorweska ise kuti kaŵiro kaheni aka kavintu kali pafupi kumara. Tiyeni tidodoliske pa vinyake mwa vyakucitika vikuruvikuru vya mazuŵa ghaku umariro.

VYAKUCITIKA VYA MAZUŴA GHA KU UMARIRO

5, 6. Kasi ndi mwauli umo maucimi ghakunena za nkondo na njala ghakukwaniriskikira?

5 “Mtundu wamkuwukirana na mtundu, ufumu na ufumu.” (Mateyu 24:7; Civumbuzi 6:4) Mlembi Ernest Hemingway wakayicema Nkondo Yacaru 1 kuŵa ya “kukomana kwambura kukanizgika kwaucigeŵenga ukuru, kwa cikomekome uko kundacitikepo pa caru capasi.” Kwakuyana na buku lakuti The World in the Crucible—1914-1919, iyi yikaŵa “nkondo ya mtundu upya, nkondo yikuru yakudanga iyo mtundu wa ŵantu wuli kuyiwonapo. Utali wake, ukuru wake, na kuthandazgika kwake kukaruska kalikose ako kakaŵa kakumanyikwa nyengo yakumanyuma panji kakulindizgika mwacisanisani.” Yakurondezgapo yikaŵa Nkondo Yacaru II, iyo yikarongora kuŵa yakusakaza kwakuruska Nkondo Yacaru I. “Mu vilimika vya handredi la makumi ghaŵiri,” yikuyowoya nteura nkwanta ya vyamidauko Hugh Thomas, “vyawusika na futi zakofya, magalimoto gha nkondo, ndege za nkondo za mtundu wa B-52, mabomba gha nyukliya ndipo, paumariro, na mamisayelo. Vyamanyikwa na nkondo zakuthiska ndopa na kusakaza kwakofya kwakuruska zinyake zose izo zili kuŵako.” Mbunenesko, vinandi vikayowoyeka pakunena za kureka virwero vya nkondo pamanyuma Nkondo ya Mazgu yati yamara. Ndipouli, lipoti limoza likusacizga kuti pamanyuma pa kucepeskako kwa vilwero kwakusacizgika, vilwero vinyake vyakukwana 10,000 kufika pa 20,000 vya nyukliya vikhalengeko—ndiko kuti kusazgirapo nyengo 900 kuruska vilwero vyose vyakugwiriskika ncito mkati mu nyengo ya Nkondo Yacaru II.

6 “Kwamkuŵa kucepa kwa vyakurya.” (Mateyu 24:7, NW; Civumbuzi 6:5, 6, 8) Kuyambira 1914 kwaŵa njala zikuru-zikuru pafupifupi 20. Vigaŵa vyakukhwaskika vikusazgamo Bangladesh, Burundi, Cambodia, China, Ethiopia, Greece, India, Nigeria, Russia, Rwanda, Somalia, na Sudan. Kweni njala kuti nyengo zose yikwiza cifukwa cakusoŵa kwa cakurya cara. “Kusazgikira kwa cakurya mu caru mu vilimika ivi vyajumpa kwakwera luŵiro comene kuruska ciŵerengero cake ca ŵantu,” ukayowoya nteura wupu wa vya sayansi ya ulimi na nkhwanta za vyacuma. “Kweni cifukwa cakuti ŵantu pafupifupi 800 miliyoni mbakavu kwakuruska, . . . ŵakutondeka kugura cakurya cakukwana kuti ŵacire ku matenda ghawo gha kusoŵa cakurya kwa nyengo yitali.” Mu vyakucitika vinyake kulimbanirana ndyale ndiko kukwiziska njala. Dr. Abdelgalil Elmekki wa pa Yunivesite ya Toronto wakuzunura viyerezgero viŵiri uko ŵantu vikwivikwi ŵakafwanga na njala apo vyaru vyakwawo vikaguriskanga cakurya cinandi comene kuwalo. Maboma agha ghakazirwiskanga comene kusanga ndrama zakuwalo kwekha kuti ŵalipirire nkondo zawo kwakuruska kuryeska ŵantu ŵawo. Pakumarizga Dr. Elmekki wakuti uli? Njala kanandi ncifukwa ca “kagaŵiro kacakurya ka boma na kendeskero kake ka vintu.”

7. Kasi unenesko ngwakuti uli pakunena za vilengo lero?

7 “Vilengo.” (Luka 21:11; Civumbuzi 6:8) Fuluwenza ya ku Spain ya mu 1918-19 yikakoma ŵantu pafupifupi 21 miliyoni. “Palije matenda ghakukoma agho ghali kukomapo ŵantu ŵanandi nteura mu kanyengo kacoko waka mu mdauko wose wa caru,” wakulemba nteura A. A. Hoehling mu buku lakuti The Great Epidemic. Lero, vilengo vyarutirira. Cilimika ciricose, matenda gha kansa ghakukoma ŵantu mamiliyoni ghankonde, matenda ghakujura pamoyo ghakukoma ŵana na ŵalala ŵakujumpa mamiliyoni ghatatu, ndipo TB yikukoma ŵantu mamiliyoni ghatatu. Matenda gha mucifuŵa, comenecomene cilaso, pacaka ghakukoma ŵana ŵa vilimika vinkonde kwiza pasi ŵakukwana 3.5 miliyoni. Ndipo wumba ukuru wakofya wakukwanira 2.5 biliyoni—nusu ya ciŵerengero ca caru cose—ŵakurwara na matenda agho ghakwambiskika na kucepa panji kwanangika kwa maji na kureka kujipwerera. Matenda gha AIDS ghakuparara kutikumbuska kuti, kwambura kupwelererako za kuya pantazi kwa muntu mu vyamankwala, wangamazga vilengo cara.

8. Kasi ndi mwauli umo ŵantu ŵakurongolera kuti ndi “ŵakutemwa ndrama”?

8 “Ŵantu ŵati ŵaŵenge . . . ŵakutemwa ndrama.” (2 Timote 3:2) Mu vyaru vyakupambanapambana kuzingilira pacaru, ŵantu ŵakuwoneka kuŵa na njala yambura kukhorweskeka cifukwa cakukhumba usambazi unandi. “Kuya pantazi” kanandi kukupimika na unandi wa malipiro gha muntu pa mwezi, “kucita makora” kukupimika na ivyo muntu wali navyo. “Kutemwa vyakuthupi kurutirirenge kuŵa cimoza mwa vikhuŵirizgo vya ŵantu ŵa mu Amerika . . . kweniso na cikhuŵirizgo cikuru mu vyaru vinyake ivyo ŵakupanga navyo malonda,” wakayowoya nteura waciŵiri kwa purezidenti wa kampani ya kusaska vyamalonda. Kasi ici cikucitika uko imwe mukukhala?

9. Kasi cingayowoyeka ncici pakunena za kuleka kupulikira ŵapapi kwakuphalilikirathu?

9 “Ŵambura kupulikira ŵapapi.” (2 Timote 3:2) Ŵapapi ŵamazuŵa ghano, ŵasambizgi, na ŵanji ŵali na usimikizgi ukuru wakuti ŵana ŵanandi mbambura ncindi ndiposo mbambura kupulikira. Mutepanji ŵanji mwa ŵana aŵa ŵakucita kutolera nkalo yiheni kufuma ku ŵapapi ŵawo. Ciŵerengero cakusazgikira ca ŵana cikutaya cipulikano mu—nakuwukira—sukulu, dango, cisopo, na ŵapapi ŵawo. “Nga ncakufumapo cake,” wakuyowoya nteura yumoza wa ŵasambizgi ŵakale pa sukulu yapacanya, “ŵakuwoneka kuŵa na ncindi yicoko comene mu ciricose.” Nangauli vili nteura, ncakukondweska, kuti ŵana ŵanandi ŵakopa Ciuta ŵakulongora ciyelezgero ciwemi mu nkaro.

10, 11. Kasi pali usimikizgi wuli wakurongora kuti ŵantu mbakali kweniso mbambura kutemwa ŵanyawo?

10 “Ŵakali.” (2 Timote 3:3) Lizgu la Cigiriki lakung’anamurika “ŵakali” likung’anamura ‘cambura kuŵeteka, cakuthondo, cambura cisungusungu panji citima cawuntu.’ Nako nkwenelera ’mwe uko kuripo na vigeŵenga vinandi ivyo vikuwuska zawe muhanya uno! Magazini ghanyake ghakati, “Umoyo ngwakofya comene, ngwakuzura na kuthiska ndopa mwakuti muntu wakwenera kuŵa na cikanga kuti waŵerenge makani ghake.” Murara wapolisi munyake uyo wakalonderanga nyumba ya ma apu-sitezi wakayowoya kuti ŵacinyamata ŵanandi kuti ŵakughanaghanako za vyakurondezgapo vyake vya macitiro ghawo cara. Iye wakati: “Pali kaghanaghaniro kakuti, ‘Nkumanya cara vya namacero. Ine nkwenera kucita ico nkukhumba muhanya uno.’”

11 “Ŵambura kutemwa ŵanyawo.” (2 Timote 3:3) Mazgu agha ghakung’anamurika kufuma ku lizgu la Cigiriki lakung’anamura “wankaza, waucinyama” ndipo likulongora ku “kusoŵa citemwa cakuwa naco, ca mbumba.” (The New International Dictionary of New Testament Theology) Enya, citemwa cikusoŵa mu maro ghake umo cikwenelera kuwonekera—mucikaya. Malipoti ghakunena za kucitirana nkaza kwa ŵakutorana mu ntengwa, ŵana, nanga ŵangaŵa ŵakazi ŵakulu ghazara comene ndipo ghakutimbanizga. Kawupu kamoza ka vyakusandasanda kakarongosorapo kuti: “Ciwawa ca ŵantu—manyi ciŵe mpama panji nkonyo, kugwazana na vimayi panji kulasana na futi—kanandi vikucitika mukati mwambumba kwakuruska kunyake kulikose.”

12. Kasi cifukwa ncici cingayowoyeka kuti ŵantu ŵali waka na kawonekero kakusopa-Ciuta?

12 “Ŵakukora kawonekero kakusopa-Ciuta, kweni ŵakukana nkongono zake.” (2 Timote 3:5) Baibolo linankongono zakuzgora umoyo wa muntu kuŵa uwemiko. (Ŵaefeso 4:22-24) Kweni, ŵanandi lero ŵakugwiriskira ncito cisopo cawo nga ncakubisamamo ico kuseri kwake ŵakucitirako mauheni agho ghakumukwiyiska Ciuta. Ŵadangiliri ŵa visopo kanandi ŵakulekerera utesi, kwiba, na makhaliro gha uzaghali. Visopo vinandi vikupharazga za citemwa kweni vikuvikiriraso nkondo. “Mu zina la Mlengi Mukulu,” ghakuti nteura makani ghanyake mu magazini ghakucemeka India Today, “ŵantu ŵacita nkaza zambura kuyowoyeka kwa ŵantu ŵanyawo.” Nakwene nako, nkondo ziŵiri zakuthiska ndopa kwakuruska—Nkondo Yacaru I na II—zikambikira mu Caru ca Cikristu.

13. Kasi pali usimikizgi wuli wakurongora kuti caru cikunangika?

13 “Ŵakuparanya caru.” (Civumbuzi 11:18) Ŵasayansi ŵakujumpa 1,600, kusazgapo ŵanyake 104 ŵakuwina mu njombe ya Nobel, ŵa pa caru cose ŵakazomerezga tchenjezgo, lakuperekeka na wupu wa Union of Concerned Scientists (UCS), ilo likati: “Ŵantu na caru capasi ŵali pa ntowa ya kuya kungozi. . . . Kwakhara vilimika makumi ghacoko waka kuti mwaŵi wakutcheŵa ngozi umare.” Ripoti likati kuti vyakucita vya muntu vyakuŵika umoyo pangozi “vingamanya kwananga caru mwakuti nta cingasungaso umoyo mwa ntowa iyo tikumanya.” Kumala kwa mvuci wa ozoni, kwanangika kwa maji, kwanangika kwa vipururu, kukukurwa kwa vundira na kumara mtundu kwa vinyama vinandi na makuni ndigho masuzgo ghakuzunurika kuti ghakukhumba kumazgika mwaluŵiro. “Kutimbanizga kwithu kovwira vyamoyo,” yikayowoya nteura UCS, “kungapangiska ngozi zinandi comene, zakusazgapo kwanangika kwa mikhaliro ya vyamoyo iyo makuliro ghake kuti tingaghapulikiska makora cara.”

14. Kasi ndi mwauli umo mungasimikizgira kuti Mateyu 24:14 likukwaniriskika mu zuŵa lithu?

14 “Makani ghaweme gheneagha gha Ufumu ghamkupharazgika mu vyaru vyose.” (Mateyu 24:14) Yesu wakayowoyerathu kuti makani ghaweme gha Ufumu ghamkupharazgika mu caru cose, ghaŵe cipanikizgo ku mitundu yose. Na wovwiri na thumbiko lauciuta, mamiliyoni ghanandi gha Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakupereka mabiliyoni gha maora ghawo ku ncito iyi yakupanga ŵasambiri. (Mateyu 28:19, 20) Enya, Ŵakaboni ŵakumanya kuti usange ŵakuleka kupharazga makani ghaweme ŵamkuŵa na mlandu wa ndopa. (Ezekiel 3:18, 19) Kweni iŵo mbakukondwa kuti cirimika ciricose vikwi vinandi vikupokelera uthenga wa Ufumu nakutora kimiro kawo nga Mbakristu ŵaunenesko, ndiko kuti, nga Mbakaboni ŵa Yehova. Ni mwaŵi ukuru comene wambura kuyerezgera kuteŵetera Yehova nakutandazga cimanyisko ca Ciuta. Ndipo pamanyuma pakuti makani ghaweme agha ghapharazgika mu caru cose capasi, umaliro wa kaŵiro kaheni aka wuti wizenge.

CITANIPO KANTU PA USIMIKIZGI

15. Kasi ndi mwauli umo kaŵiro aka kavintu kafikirenge pakumara?

15 Kasi kaŵiro aka kamalenge uli? Baibolo likuyowoyerathu za ‘suzgo yikuru’ iyo yizamkwamba na kuwukira kwa ŵandyale za caru ici pa “Babulone Mukuru,” ufumu wa caru wa cisopo citesi. (Mateyu 24:21; Civumbuzi 17:5, 16) Yesu wakayowoya kuti panyengo iyi ‘dazi lamkufipiskika, ndipo mwezi kuti wamkuŵalira cara, ndipo nyenyezi zamkumbotoka kucanya, ndipo nkongono za mumacanya zamkusunkunyika.’ (Mateyu 24:29) Ici cingang’anamura vyakucitika vyeneco vyakuwoneka vyakucanya. Mwantowa yiriyose, aŵo ŵali ngati ni nyali zakuŵala za visopo vya caru ŵizamkuvumburika na kufumizgikapo. Penepapo Satana, wakucemeka “Gogi, wa caru ca Magogi,” wazamkugwiriskira ncito ŵantu ŵakutimbanizgika kuwukira ŵantu ŵa Yehova na nkongono zake zose. Kweni Satana nta wazamkuruska, pakuti Ciuta wizamkuŵataska. (Ezekiel 38:1, 2, 14-23) ‘Suzgo yikuru’ yizamkufika pacinyina pa Aramagedoni, “nkondo ya zuŵa likuru la Ciuta, Mwene-nkongono-zose.” Yizamkupyera vyakukharako vyose vya gulu la Satana la pacaru capasi kujura muryango wa vitumbiko vyambura kumara kupungulikira pa mtundu wa ŵantu ŵakupona.—Civumbuzi 7:9, 14; 11:15; 16:14, 16; 21:3, 4.

16. Kasi tikumanya uli kuti vyakucitika vyakucimikirathu vya mazuŵa gha ku umariro vikunena za nyengo yithu?

16 Mwa ivyo vyekha, vyakucitika vinyake vya maucimi vyakulongosora za mazuŵa gha ku umariro vingawoneka ngati vikuyowoya za nyengo yinyake mu mudauko. Kweni usange vingaŵikika pamoza, ukaboni wa maucimi agha ukuyowoya za zuŵa lithu. Kuyowoya mwa ciyelezgero: Tumizere uto tukupanga cidindo ca minwe ya muntu munyake turi kupangika mwantowa yakuti tungayana cara na twa muntu munyakeso. Mwanteurapera, mazuŵa gha ku umariro ghali na vimanyikwiro vyawo na vyawo, panji vyakucitika. Ivi vikupanga “cidindo ca minwe ya muntu” ico kuti cingenerera nyengo yinyake yiri yose cara. Para tavighanaghanira pamoza na vilongolero vya Baibolo vyakuti Ufumu wa kucanya wa Ciuta sono ukuwusa, usimikizgi ukupereka lufura lwakukhora lwakudumulira kuti agha ndi mazuŵa gha ku umaliro nadi. Kweniso, pali usimikizgi wapakweru wamu Malemba wakuti kaŵiro aka kavintu kaheni kapalanyikenge sonosono.

17. Kasi cimanyisko cakuti agha ndi mazuŵa gha ku umariro cingatikhuŵirizga ise kucitaci?

17 Kasi imwe mucitengepo vici pa usimikizgi wakuti ghano ndi mazuŵa gha ku umaliro? Aghanaghanirani ici: Usange kukwiza cimpupuru cakofya, tikucitapo kantu mwaluŵiro kusanga ntowa zakujivikilira. Eya, ico Baibolo likuyowoyerathu pakunena za kaŵiro aka ka vintu cikwenera kutipangiska ise kucitapo kantu. (Mateyu 16:1-3) Tingawona mwapakweru kuti tikukhara mu mazuŵa gha ku umariro wa kaŵiro ka vintu ka caru ici. Ici cikwenera kutikhuŵirizga ise kupanga kusinta kulikose kwakwenelera uko kungaticitiska kusanga cizomerezgo ca Ciuta. (2 Petros 3:3, 10-12) Pakunena za iye mwene nga ndi ntowa ya ciponosko, Yesu wakupereka ncemo ya mwaluŵiro iyi: “Mujicenjerere, mzire pakunji mitima yinu yizotope na kudindiŵara, na kuroŵera, na vyenjezgo vya umoyo uno, ndipo zuŵa lira liti limwizirani na kucirukizga nga ndi nkhoka: cifukwa nteura ndimo liti lizirenge pa ŵose aŵo ŵakukhara pa cisko ca caru cose ca pasi. Kweni imwe ŵani maso nyengo zose, murombenge kuti mukhwimiskike kuphokwa ku vyose vyeneivi vyaneng’enera kucitika, na kwimirira pa maso pa Mwana wa Muntu.”—Luka 21:34-36.

[Mazgu ghamusi]

a Mabaibolo ghanyake ghakugwiriskira ncito lizgu lakuti “caru” mumaro mwa “kaŵiro kavintu.” Expository Dictionary of New Testament Words ya W. E. Vine yikuyowoya kuti lizgu la Cigiriki lakuti ai·onʹ “likurongora nyengo ya utali wambura kumanyikwa, panji nyengo yakuwoneka na vyakucitika vya pa nyengo iyo.” Greek and English Lexicon to the New Testament ya Parkhurst (pa peji 17) likusazgako kayowoyero kakuti “kaŵiro aka kavintu” pakurongosora kagwiriskiro ncito ka ai·oʹnes (vinandi) pa Ŵahebere 1:2. Nteura mang’anamuriro ghakuti “kaŵiro ka vintu” ngakukoreranako na malemba ghakudanga gha Cigiriki.

YEZGANI CIMANYISKO CINU

Kasi ncici ico Baibolo likayowoyerathu pakunena za vyakucitika vya pacaru pakwamba kwa kuwusa kwa Kristu?

Kasi ndi vyakucitika vinyake uli vya mazuŵa gha ku umariro?

Kasi ncici ico cikumukhorweskani kuti ghano ni mazuŵa gha ku umariro nadi?

[Mafumbo]

[Bokosi pa peji 102]

VYAKUCITIKA VINYAKE VYA MAZUŴA GHA KU UMARIRO

• Nkondo iyo yindacitikepo nakare.—Mateyu 24:7; Civumbuzi 6:4.

• Njala.—Mateyu 24:7; Civumbuzi 6:5, 6, 8.

• Vilengo.—Luka 21:11; Civumbuzi 6:8.

• Kwandana kwa ucikana-marango.—Mateyu 24:12.

• Kwananga caru capasi.—Civumbuzi 11:18.

• Vindindindi.—Mateyu 24:7.

• Nyengo zinonono.—2 Timote 3:1.

• Kutemweska ndrama.—2 Timote 3:2.

• Ŵambura kupulikira ŵapapi.—2 Timote 3:2.

• Ŵambura kutemwa ŵanyawo.—2 Timote 3:3.

• Ŵakutemwa vyakusekereska kwakuruska kutemwa Ciuta.—2 Timote 3:4.

• Ŵambura kujikora.—2 Timote 3:3.

• Ŵambura kutemwa uweme.—2 Timote 3:3.

• Ŵambura kumanya za ngozi iyi yikwiza.—Mateyu 24:39.

• Ŵagoski ŵakukana cimanyikwiro ca mazuŵa gha ku umariro.—2 Petros 3:3, 4.

• Kupharazgika kwa Ufumu wa Ciuta pa caru cose capasi.—Mateyu 24:14.

[Cithuzithuzi cikuru pa peji 101]