Kasi Cifukwa Ncici Ciuta Wakuzomerezga Kusuzgika?
Cipaturo 8
Kasi Cifukwa Ncici Ciuta Wakuzomerezga Kusuzgika?
1, 2. Kasi ŵantu kanandi ŵakughanaghanapoci pakuwona kusuzgika kwa ŵantu?
USANGE kwacitika masuzgo, kwananga katundu na kukoma ŵantu, ŵanandi ŵangapulikiska cara cifukwa ico vyakucitika vyakofya ivi vikucitikira. Ŵanji ŵakukweŵeka na maghanoghano pakuwona kusazgikira kwa uheni, nkaza, na ucigeŵenga waposepose na ciwawa. Mute panji namwe muli kuzizwapo kuti, ‘Kasi cifukwa ncici Ciuta wakuzomerezga kusuzgika?’
2 Pakuti ŵatondeka kusanga zgolo lakukhorweska ku fumbo ili, ŵanandi ŵataya cipulikano mwa Ciuta. Ŵakughanaghana kuti iye wakughanaghanako cara za mtundu wa ŵantu. Ŵanji awo ŵakuwona kusuzgika nga ndiwo mbumoyo ŵamukwiyira na kumupa mlandu Ciuta cifukwa ca mauheni ghose agho ghakucitikira ŵantu. Usange namwe mwanguŵa na maghanaghano ghanteura, kwambura kukayika mutemwenge kumanya ico Baibolo likuyowoya pa makani agha.
KUSUZGIKA KUTI NKWAKUCITISKIKA NA CIUTA CARA
3, 4. Kasi cifukwa ncici tingaŵa na cisimikizgo cose kuti kusuzgika na uheni kuti vikufuma kwa Yehova cara?
3 Baibolo likutisimikizgira kuti kusuzgika uko tikuwona kwatizingizga kuti nkwakucitiskika na Yehova Ciuta cara. Mwaciyerezgero, musambiri Wacikristu Yakobe wakalemba kuti: “Paŵavye muntu, para wakuyezgeka, wanene kuti, Nkuyezgeka na Ciuta: cifukwa Ciuta kuti wangayezgeka na uheni cara, ndipo Iye kuti wakuyezga muntu cara.” (Yakobe 1:13) Pakuti ici ciri nteura, Ciuta kuti mpanyi walikwiziska visuzgo vinandi ivi vikutambuzga mtundu wa ŵantu cara. Iye kuti wakupereka viyezgo pa ŵantu cara kuŵayenereskera umoyo wakucanya, nesi kupangiska ŵantu kusuzgika cifukwa ca maubendezi agho ŵakacita mu nyengo yajumpa ya umoyo wawo cara.—Ŵaroma 6:7.
4 Mwakusazgirapo, nangauli vintu vinandi vyakofya vyacitika mu zina la Ciuta panji la Kristu, mulije sacizgo nanga ndimoza mu Baibolo ilo likuti waliyose wa iwo wali kuzomerezgapo macitiro ghanteura. Ciuta na Kristu ŵalije naŵo ncito aŵo ŵakuti ŵakuŵateŵetera kweni mbatesi ndipo mbaskoghi, ŵakukoma na kukwapura, nakucita vinyake vinandi ivyo vikucitiska kusuzgika kwa ŵantu. Nakwene nako, “Ntowa ya muheni mbunyankasi kwa Yehova.” Ciuta “wali kutali na ŵaheni.”—Zintharika 15:9, 29.
5. Kasi ndi mikhaliro yinyake nji iyo Yehova wali nayo, ndipo kasi wakughanaghana uli pakunena za vilengiwa vyake?
5 Baibolo likumukonkoska Yehova kuŵa wa “ciwuravi na lusungu.” (Yakobe 5:11) Ilo likupharazga kuti “Yehova wakutemwa urunji.” (Salmo 37:28; Yesaya 61:8) Iye kuti wakutemwa kuwezgera nduzga cara. Iye mwacisungusungu wakupwelerera vilengiwa vyake nakuvipa vyose ico nciwemi kuti vikhale makora. (Milimo 14:16, 17) Yehova wacita nteura kufuma pa mtendeko wa umoyo wa muntu pacaru capasi.
JANDO LAKUFIKAPO
6. Kasi ndi mwauli umo vidokoni vinyake vikusacizgira ku mdauko wakwambirira wa muntu?
6 Ise tose tazgoŵera kuwona na kupulika vyakuŵinya na kusuzgika. Cingaŵa cakusuzga panyake kughanaghana za nyengo apo kwamkuŵavye kusuzgika, kweni umo ndimo vintu vikaŵira pakudanga mu mdauko wa muntu. Nanga viŵe vidokoni vinyake vya mitundu yinyake vikusacizga ku jando la kukondweska lanteura. Mu vintanguni vya Cigiriki, yakudanga ya “Nyengo Zinkonde za Muntu” yikacemekanga kuti “Nyengo Yakukondweska.” Mu nyengo iyi ŵantu ŵakakharanga na maumoyo ghakukondweska, ŵanangwa ku kusuzgika, kupulika vyakuŵinya, na vyakuŵinya vya ucekuru. Ŵatchayina ŵakuti mu nyengo ya kuwusa kwa Yellow Emperor (Huang-Ti) wavintanguni, ŵantu ŵakakharanga mu mtende, kuzaya nakukoleranako nanga kungaŵa naumo kukacelanga na vinyama vyakuthondo. Ŵaperesi, Ŵaegupto, Ŵatibeti, Ŵaperuviya, na Ŵameksiko, ŵose ŵana vidokoni vyakunena za nyengo yakukondweska na ya kufikapo pa jando la mdauko wa mtundu wa ŵantu.
7. Kasi cifukwa ncici Ciuta wakalenga caru capasi na mtundu wa ŵantu?
7 Vintanguni vya ŵamitundu vikuwerezgapo waka ivyo vikalembeka kale mu cakulembapo ca mdauko wakale wa muntu, Baibolo. Ilo likutiphalira kuti Ciuta wakaŵika ŵakutorana ŵaŵiri ŵawuntu ŵakudanga, Adamu na Heva, mu paradiso wakucemeka munda wa Edeni ndipo nakuŵalangura kuti: “Babanani, mwandane, muzuzge caru, mucitereske.” (Genesis 1:28) Ŵapapi ŵithu ŵakudanga ŵakazaya na kufikapo ndipo ŵakaŵa na cirindizga cakuwona caru cose capasi cikuzgoka kuŵa paradiso cakuzura na mbumba ya ŵantu ŵakufikapo nakukhala mu mtende na kukondwa. Ilo ndilo likaŵa khumbo la Ciuta pakulenga caru capasi na mtundu wa ŵantu.—Yesaya 45:18.
LWAVYO LUHENI
8. Kasi Adamu na Heva ŵakeneranga kupulikira languro uli, kweni kasi cikacitika ncici?
8 Kuti ŵalutilire kuŵa na cizomerezgo ca Ciuta, Adamu na Heva ŵakakhumbikwiranga kuleka kurya kufuma ku “khuni la kumanyiska uweme na uheni.” (Genesis 2:16, 17) Ŵapulikirenge dango la Yehova, mpanyi kulive kusuzgika uko kukusakaza umoyo wa muntu. Mwakupulikira languro la Ciuta, mpanyi ŵakalongora kutemwa kwawo kwa Yehova nakugomezgeka kwawo kwa iye. (1 Yohane 5:3) Kweni nga ndi umo tikasambilira mu Cipaturo 6, kuti vinthu vikizakaŵa nteura cara. Mwakukhuŵirizgika na Satana, Heva wakarya cipambi kufuma mu khuni ilo. Pamanyuma, Adamu nayeso wakaryako cipambi cakukanizgika ico.
9. Kasi ndi makani uli ghakukhwaska Yehova agho Satana wakawuska?
9 Kasi mukuwona kofya kwa ico cikacitika? Satana wakawukiranga malo gha Yehova nga ngwa Pacanya Nkanira. Mwakuyowoya kuti, “Mutimufwenge cara,” Diabolosi wakasuska mazgu gha Ciuta ghakuti, “Tiufwenge nadi.” Mazgu ghakusazgirapo gha Satana ghakarongora kuti Yehova wakaŵabisanga Adamu na Heva mwaŵi wakuŵa ŵakulingana na Ciuta, ndiko kuti kuleka kugomezga Iye kuŵasankira ico nciweme na ico nciheni. Kwavya kwa Satana mwanteura kukapangiska kukayikira wenerero wa malo gha Yehova nga ndi Muwusi wa Cilengiwa cose.—Genesis 2:17; 3:1-6.
10. Kasi nkukayikira uli uko Satana wakapanga pakunena za ŵantu?
10 Satana Diabolosi wakawuskasko makani ghakuti ŵantu ŵangalutilira kupulikira kwa Yehova kwekha usange kupulikira Ciuta kukaŵa kwakuti ŵakasangangapo phindu. Mu mazgu ghanyake, kugomezgeka kwa muntu kukaŵa kwakukayikiska. Satana wakakontora kuti palije muntu uyo wangalutilira kuŵa wakugomezgeka kwa Ciuta mwakujikhumbira. Khontoro liheni la Satana ili lavumburika mu cakulembela ca Baibolo cakunena za Yobe, muteŵeti wakugomezgeka wa Yehova uyo wakakumana na ciyezgo cikuru mu nyengo yakumanyuma pambere lindafike 1600 B.C.E. Usange mwaŵerenga vipaturo viŵiri vyakudanga vya buku la Yobe, mungamanya cifukwa ico cikupangiska kusuzgika kwa muntu ndiposo cifukwa ico Ciuta wacizomerezgera.
11. Kasi Yobe wakaŵa muntu wamtundu uli, kweni kasi ndi khontoro uli ilo Satana wakata?
11 Yobe, “muntu . . . wakufikapo na wakunyoroka,” wakizakawukilika na Satana. Pakudanga, Satana wakamuzunulira maghanoghano ghaheni Yobe mwakuwuska fumbo lakuti, “Kasi Yobe wakumopa Ciuta waka nteura?” Penepapo, Diabolosi mwauryarya wakayowoyera uheni Ciuta na Yobe wuwo mwakukontora kuti Yehova wakacita kugura kupulikira kwa Yobe mwakumuvikirira na kumutumbika. “Kweni,” Satana wakamwavya Yehova kuti, “nyoroskani woko linu sono, mukwaske vyose ivyo wali navyo, muwone usange tiwareke kumutukani pamaso pinu.”—Job 1:8-11.
12. (a) Kasi ndi mafumbo uli agho ghakatenge ghazgoreke kwekha usange Ciuta wazomerezgenge Satana kumuyezga Yobe? (b) Kasi ciyezgo ca Yobe cikaŵa na cakufumapo uli?
12 Kasi Yobe wakateŵeteranga Yehova waka cifukwa ca viwemi ivyo wakapika kufuma kwa Ciuta? Kasi umusuma wa Yobe ukate ulutilire wasanganenge na suzgo? Kweniso, kasi Yehova wakaŵa na cigomezgo cose mwa mteŵeti wake kuzomerezga kuti wayezgeke? Mafumbo agha ghakate ghazgoreke usange Yehova wazomerezgenge Satana kwiziska pa Yobe ciyeso cikuru comene. Kugomezgeka kwa Yobe mu nyengo ya ciyeso cakuzomerezgeka na Ciuta, nga ndi umo kwalongosorekera mu buku la Yobe, kukasimikizgira kuŵa kukhozgera kukuru kwa urunji wa Yehova na kunyoroka kwa muntu.—Job 42:1, 2, 12.
13. Kasi tikukhwaskika uli na cakucitika ca pamunda wa Edeni na ca Yobe?
13 Ndipouli, cakucitika ca pamunda wa Edeni na ca Yobe, ncakuzirwa comene. Makani agho Satana wakawuska ghakukhwaska mtundu wose wa ŵantu, kusazgapo na ise wuwo lero. Zina la Ciuta likanyozeka, ndipo muwuso wake Ciuta ukakayikirika. Urunji wa muntu, nga ncilengiwa ca Ciuta, ukaŵa wakukayikiska. Makani agha ghakakhumbanga kughamazga.
NTOWA YAKUMAZGIRA MAKANI
14. Pala wakumana na lwavyo luheni, kasi uyo wacomboleka wangacita uli?
14 Mwa ntowa ya ciyerezgero, tiyowoye kuti imwe ndimwe mupapi wakutemwa wakuŵa na ŵana ŵanandi mu mbumba yakukondwa. Tinene kuti yumoza mwa ŵazengezgani ŵinu watandazga utesi, mwakumupusikirani imwe kuŵa mupapi muheni. Wuli usange muzengezgani uyu wakuyowoya kuti ŵana ŵinu kuti ŵakumutemwani imwe cara, kuti ŵakukhara na imwe kwekha cifukwa ŵakumanya makora cara mukhaliro uwemiko, nakuti ŵangawukapo usange munyake wangaŵapa mwaŵi kuwukapo. ‘Ka nkupusa uku!’ imwe mungayowoya nteura. Enya, kweni kasi imwe mungasimikizgira uli? Ŵapapi ŵanyake ŵangacita mu ukari. Kusazgapo pakusazgirapo masuzgo, zgolo laukari langati ni ilo lingapangiska ŵanji kuzomerezga utesi uwu. Ntowa yiwemi yakucitira na utesi wangati ndi uwu ndiyo kupereka mwaŵi kwa mutesi uyu kuti wasimikizgire khontoro lake ndiposo ŵana ŵinu kuti ŵarongore kuti iwo ŵakumutemwani nadi imwe.
15. Kasi ndi mwauli umo Yehova wakasankira kucita na lwavyo lwa Satana?
15 Yehova wali ngati mupapi wakutemwa. Adamu na Heva ŵangayerezgereka na ŵana, ndipo Satana wakwenelera pa kuŵa mzengezgani mutesi. Ciuta mwamahara kuti wakaŵaparanya Satana, Adamu, na Heva nyengo yeneyiyo cara kweni wakazomerezga ŵabudi aŵa kulutilira kukhala na umoyo kwa kanyengo. Ici cikapereka mwaŵi kwa ŵapapi ŵithu ŵakudanga kubaba ŵana, ndipo capereka mwaŵi kwa Diabolosi kusimikizga usange khontoro lake likaŵa launenesko mwakuti makani ghamazgike. Ndipouli kufuma pakudanga, Ciuta wakamanya kuti ŵantu ŵanji ŵamkuŵa ŵakugomezgeka kwa iye ndipo ŵamkumusimikizgira Satana kuŵa mutesi. ’Mwe tiri ŵakuwonga uli kuti Yehova walutilira kutumbika na kovwira awo ŵakumutemwa iye!—2 Midauko 16:9; Zintharika 15:3.
KASI CASIMIKIZGIRIKA NCICI?
16. Kasi ndi mwauli umo caru cakhalira mu nkongono za Satana?
16 Pafupifupi mu mdauko wose wa muntu, Satana waŵa na mwaŵi wose wakucita viŵembu vyake kuwusa mtundu wa ŵantu. Mwakusazgapo pa vintu vinyake, iye wakhuŵirizga maboma gha vyandyale na kovwira visopo ivyo mwauryarya vikusopa iye m’malo mwa Yehova. Mwanteura Diabolosi waŵa “ciuta wacaru cino,” ndipo iye wakucemeka “Fumu ya caru cino.” (2 Ŵakorinte 4:4; Yohane 12:31) Nadi, “caru cose cikugona mu nkongono za muheni.” (1 Yohane 5:19) Kasi ici cikung’anamura kuti Satana wasimikizga khontoro lake lakuti wangaŵafumizgako ŵantu wose kufuma kwa Yehova Ciuta? Cara nadi! Uku lwande wazomerezga Satana kulutilira kukharako, Yehova walutilira kucita khumbo lake. Kweni, sono, kasi Baibolo likuvumburaci pakunena za kuzomerezgeka kwa uheni na Ciuta?
17. Kasi ncici ico tikwenera kuŵa naco mu maghanoghano pakunena za cakucitiska uheni na kusuzgika?
17 Uheni na kusuzgika kuti vikucitiskika na Yehova cara. Pakuti Satana ndiye muwusi wa caru cino na ciuta wa kaŵiro aka kavintu, iye na aŵo ŵali naye pamo kucigaŵa cake ndiwo ŵanamulandu cifukwa ca mikhaliro iyi yiripo sono mu wumba wa ŵantu na vyakumaramahara vyose ivyo mtundu wa ŵantu wavisanga. Palive nanga njumoza wangayowoya kuti Ciuta ndiye wakucitiska masuzgo ghose agha.—Ŵaroma 9:14.
18. Kasi kuzomerezga kwa Yehova uheni na kusuzgika kwasimikizgira vici pakunena za kujiyimira kwambura Ciuta?
18 Kuzomerezga kwa Yehova uheni na kusuzgika kwasimikizgira kuti kujiyimira kwambura Ciuta kwatondeka kwiziska caru ciwemiko. Mwaunenesko, mdauko walongora soka limoza pacanya pa linyake. Cifukwa ncakuti ŵantu ŵajisankira kujiyimira paŵekha ndipo ŵalive kughanaghanako za mazgu gha Ciuta na khumbo lake. Apo ŵantu ŵa Yehova ŵakale na ŵadangiliri ŵawo mwambura kugomezgeka ŵakalondora ‘mendero ghawo’ nakukana mazgu ghake, vyakufumapo vyake vikaŵa vyakofya. Kwizira mwa ncimi yake Yeremiya, Ciuta wakaŵaphalira kuti: “Ŵavinjeru ŵakhozgeke soni ŵofiwe, ŵakoreke; ehena ŵakana mazgu gha Yehova, kasi mvinjeru uli mwa iŵo?” (Yeremiya 8:5, 6, 9) ) Pakuti ŵatondeka kulondezga vipimo vya Yehova, mtundu wa ŵantu mwacisanisani waŵa ngati ni cingaraŵa cambura sigilo cakuyungwayungwa uku na uku pa nyanja yakututuka.
19. Kasi pali usimikizgi uli wakuti Satana nta wangaŵagaruska ŵantu wose kwa Ciuta?
19 Cizomerezgo ca Ciuta ca uheni na kusuzgika casimikizgiraso kuti Satana watondeka kuwufumizgako mtundu wose wa ŵantu kwa Yehova. Mdauko ukurongora kuti nyengo zose paŵa ŵantu ŵanji awo ŵalutilira kuŵa ŵakugomezgeka kwa Ciuta kwambura kupwerererako za viyezgo panji masoka agho ghaŵawira. Mu vilimika vinandi ivyo vyajumpapo, nkongono za Yehova zawonekera kwizira mu ŵateŵeti ŵake, ndipo zina lake lapharazgika mu caru cose capasi. (Exodus 9:16; 1 Samuel 12:22) Ŵahebere cipaturo 11 cikutiphalira za mzere utari wa ŵantu ŵakugomezgeka, kusazgapo Abelu, Enoki, Nowa, Abrahamu, na Moses. Ŵahebere 12:1 likuŵacema iwo “cibingu cikuru ca [ŵakaboni, NW].” Ŵakaŵa viyelezgero vya cigomezgo cambura kusunkunyika mwa Yehova. Ni nteura pera na mu nyengo ya sono, ŵanandi ŵapereka maumoyo ghawo kwambura kutaya cigomezgo cawo mwa Ciuta. Mwa cipulikano cawo na mukutemwa, ŵantu aŵa ŵasimikizgirathu kuti Satana nta wangaŵagaruska ŵantu wose kwimikana na Ciuta.
20. Kasi kuzomerezga kwa Yehova uheni na kusuzgika kuti virutilire kwapereka usimikizgi uli pakunena za Ciuta na mtundu wa ŵantu?
20 Paumaliro, Yehova pakuzomerezga uheni na kusuzgika kuti virutilire wapereka usimikizgi wakuti Yehova yekha, Mlengi, ndiye wali na nkongono na wenelero wakuwusa mtundu wa ŵantu mwakuti ŵasange thumbiko lamuyirayira na kukondwa. Mu vilimika mahandredi ghanandi, mtundu wa ŵantu wayezga mitundu yakupambanapambana ya boma. Kweni kasi vyakufumapo vyake vyaŵa vici? Masuzgo ghanandinandi na vivulupi ivi vikuwira mitundu lero ni vilongolero vicoko waka vyakuti nadi, nga ndi umo Baibolo likuyowoyera, ‘muntu wakuwusa muntu munyake ku kujipweteka iye mweneco.’ (Mupharazgi 8:9) Ndi Yehova yekha ndiye wangacitapo kantu kuti watiwombore ise nakufiska khumbo lake lakudanga. Kasi ndi mwauli umo wacitirenge ici, ndipo mpauli?
21. Kasi Satana cizakumucitikira ncici, ndipo kasi uyo wazamkugwiriskirika ncito kufiska cakucitika ici ndi njani?
21 Mwaluŵiro apo Adamu na Heva ŵakati waka ŵathera pa ciŵembu ca Satana, Ciuta wakapharazga khumbo Lake pakunena za ntowa mwa iyo ciponosko camkwiziramo. Ici ndico Yehova wakaphara pakunena za Satana: “Tindiŵike cimpindikwa pakati pa iwe na mwanakazi, na pakati pa mpapu yako na mpapu yake, tiyibwanyenge mutu wako, iwe tiurumenge citende cake.” (Genesis 3:15) Cipharazgo ico cikapereka cisimikizgo cakuti Diabolosi kuti wangazomerezgeka cara kucita mauheni ghake muyirayira. Nga ndi Karonga wa Ufumu wa Umesiya, Mbuto yalayizgano, Yesu Kristu, ‘wamkubwanya Satana kumutu.’ Enya, “mwaluŵiro,” Yesu wamkuteketa Satana wakugaruka uyu!—Ŵaroma 16:20.
KASI IMWE MUCITENGECI?
22. (a) Kasi ndi mafumbo uli agho mukwenera kukumana nagho? (b) Nangauli Satana wakulongora ukari wake pa awo ŵakurongora kugomezgeka kwa Ciuta, kweni kasi ŵangaŵa ŵakusimikizga za vici?
22 Pakuti mwamanya makani ghakunjizgikamo, kasi imwe muyimirirenge ku cigaŵa canjani? Kasi murongolenge na vyakucita vinu kuti imwe mwakugomezgeka muli ku cigaŵa ca Yehova? Pakuti Satana wakumanya kuti kamukhalira kanyengo kacoko waka, iye wayezgeyezgenge kucita ico wangacita kurongora ukali wake pa ŵala ŵakukhumba kuŵa ŵakugomezgeka kwa Ciuta. (Civumbuzi 12:12) Kweni mungalaŵiska kwa Ciuta cifukwa ca covwiro cifukwa “[Yehova wakumanya, NW] kuŵataska ku lwavyo awo ŵakusopa Ciuta.” (2 Petros 2:9) Mweneuyo kuti wati wazomere imwe cara kuti muyezgeke kwakujumpa nkongono zinu, kweni pamo na ciyezgo wati wacite ntowa yakufumiramo kuti muŵe nankongono zakuzizipizgira.—1 Ŵakorinte 10:13.
23. Kasi tingalaŵiska muntazi na cigomezgo uli?
23 Nacigomezgo cose, tiyeni tilaŵiske kuntazi mu nyengo penepapo Karonga Yesu Kristu wizamkucitapo kantu kwimikana na Satana na wose awo ŵakumurondezga iye. (Civumbuzi 20:1-3) Yesu wizamkufumizgapo wose awo ŵakutoramo cigaŵa mu masoka na vivundungweru ivyo vyasuzga ŵantu. Kufika panyengo iyo, cimoza mwa masuzgo ghakuŵinya comene ndico kutayika kwa ŵakutemweka ŵithu mu nyifwa. Ŵerengani cipaturo cakurondezgapo kuti musange ico cikuŵacitikira?
YEZGANI CIMANYISKO CINU
Kasi tikumanya uli kuti Yehova kuti ndiye wakucitiska ŵantu kusuzgika cara?
Kasi ndi makani uli agho ghakawuskika na Satana mu Edeni ndipo gharongosoreka makora mu zuŵa la Yobe?
Kasi cizomerezgo ca Ciuta ca kusuzgika casimikizgira vici?
[Mafumbo]
