Kasi Cikucitika Ncici kwa Ŵakutemweka Ŵithu Ŵakufwa?
Cipaturo 9
Kasi Cikucitika Ncici kwa Ŵakutemweka Ŵithu Ŵakufwa?
1. Kasi ŵantu ŵakupulika uli usange nyifwa yatora wakutemweka wawo?
“MUNTU wakusuzgika na citima usange wakutemweka wafwa cifukwa cakuti nyifwa nkutayika kwakuruta ku malo ghakupwalalikira ghambura kumanyikwa.” Ico ndico wakayowoya msepuka munyake apo ŵawiske ndipo nyengo yicoko waka pamanyuma pake ŵanyina ŵakafwa. Kuŵinya mum’tima na citima vikamucitiska kughanaghana kuti panji “wazerezeka.” Mutepanji muli kusuzgikapo mu ntowa yakuyana waka. Mute mukazizwapo kuti ni nku uko ŵakutemweka ŵinu ŵali ndipo panji muzamuŵawonaso.
2. Kasi ndi mafumbo ghakumara mahara uli agho ghakuwuka pakunena za nyifwa?
2 Ŵapapi ŵa vitima ŵanyake ŵaphalirika kuti, “Ciuta wakutora ŵantu ŵawemi kuti wakakhale nawo kucanya.” Kasi ndimo vilili nadi nteura? Kasi ŵakutemweka ŵithu ŵakufwa ŵali kuruta ku malo gha mizimu? Kasi ndiko ŵanji ŵakuti Nirvana, uko kukukonkoskeka kuti ŵati kulije vyakuŵinya na makhumbiro ghalighose? Kasi ŵakutemweka ŵithu ŵalikujumpa pa muryango wakurutira ku umoyo wambura kufwa mu paradiso? Panji nga ndi umo ŵanji ŵakuyowoyera, kasi nyifwa ni ntowa yakuyira ku ntambuzgo zamuyirayira kwa awo ŵakubudira Ciuta? Kasi ŵakufwa ŵangacita ciricose na umoyo withu? Kuti tisange mazgoro ghaunenesko ku mafumbo ghanteura, tikwenera kufumba Mazgu gha Ciuta, Baibolo.
KASI “MZIMU” MU ŴANTU NCIVICI?
3. Kasi ndi ghanaghano uli ilo Socrates na Plato ŵakaŵa nalo pakunena za ŵakufwa, ndipo kasi ici cikuŵakhwaska uli ŵantu lero?
3 Ŵakutemwa vinjeru ŵa Cigiriki Socrates na Plato ŵakaŵa na ghanaghano lakuti mwanalume na mwanakazi ŵakwenera kuŵa na cintu cinyake cambura kufwa mukati mwawo ico cikupona pa nyifwa nakuti cikufwa cara. Caru cose capasi, mamiliyoni na mamiliyoni ghakucigomezga ici lero. Cigomezgo ici kanandi cikwambiska wofi ukuru comene wa ŵakufwa pakuti cikuyowoya za uweme wawo. Baibolo likutisambizga cintu cinyake cakupambanako pakunena za ŵakufwa.
4. (a) Kasi lemba la Genesis likutiphaliraci pakunena za umo muntu wakalengekera? (b) Kasi Ciuta wakaŵikamo vici mwa Adamu kumupanga iye kuŵa wamoyo?
4 Pakughanaghanira za mukhaliro wa ŵakufwa, tikwenera kukumbukira umo dada withu wakudanga, Adamu wakalengekera. Mu ntowa yakuziziswa Ciuta wakapanga muntu kufuma ku dongo la pasi na kuthutiramo mu mpuno zake “mvuci wa umoyo.” Lemba la Genesis 2:7 likutiphalira kuti: “Penepapo Yehova Ciuta wakawumba muntu na dongo la pasi, nakuthutiramo mu mpuno zake mvuci wa umoyo; ndipo muntu wakazgoka mzimu wamoyo.” Umoyo wa Adamu ukakhozgeka na kuthuta. Kweni, apo Ciuta wakathutira mvuci wa umoyo mwa Adamu pakaŵa vinandi vyakunjizgikamo kuruska waka nakuthutiramo mvuci mu maphapu gha muntu. Baibolo likuyowoya za “mvuci wa umoyo” uwo ukugwira ncito mu vyamoyo vyose vya pa caru capasi.—Genesis 7:22.
5, 6. (a) Kasi ncici ico ndi “mvuci wa umoyo”? (b) Kasi cikucitika ncivici usange “mzimu” wakuzunurika pa Salmo 146:4 wafumamo mu thupi?
5 Kasi ncici ico ndi “mvuci wa umoyo”? Ndiyo nkongono yakovwira umoyo iyo Ciuta wakaŵika mu thupi la Adamu lambura umoyo. Nkongono iyi penepapo yikovwirika na kuthuta. Kweni kasi “mvuci [“mzimu,” NW]” wakuzunurika pa Salmo 146:4 ni vici? Vesi ili likuyowoya nteura pakunena za uyo wakufwa: “Watiwamara mvuci [“mzimu,” NW] wake wakuwerera ku dongo; mu zuŵa leneilo pera vyose ivyo waphukwanga vikumara.” Apo ŵalembi ŵa Baibolo ŵakagwiriskira ncito lizgu la “mzimu” mwanteura, kuti ŵakaghanaghananga za cintu cinyake ico cikurutilira kuŵako para muntu wafwa yayi.
6 “Mzimu” uwo ukufumamo mwa ŵantu para ŵafwa ndiwo nkongono ya umoyo iyo yikambika na Mlengi withu. (Salmo 36:9; Milimo 17:28) Nkongono ya umoyo iyi yilije mukhaliro uliwose wa cilengiwa ico wukovwira umoyo wake, nga ndi mwenemumo magesi kuti ghakuyana na cintu ico ghakupa nkongono cara. Para muntu wafwa, mzimu (nkongono ya umoyo) ukuleka kovwira maselo gha thupi, nga ndi umo kukuŵira cisi usange magesi ghazimwa. Para nkongono ya umoyo yaleka kovwira thupi la muntu, iye wakufwa.—Salmo 104:29; Mupharazgi 12:1, 7.
“KU FUVU TIUWEREREKO”
7. Kasi cikate cimucitikirenge Adamu ncici usange walekenge kupulikira Ciuta?
7 Yehova wakamulongosorera makora ico nyifwa yingang’anamura kwa muntu wakwananga Adamu. Ciuta wakayowoya kuti: “Tiuryenge kurya thukuta pa cisko cako usuke uwerere ku fuvu, cifukwa ukatoreka mwenemumo; ndiwe fuvu, ndipo ku fuvu tiuwerereko.” (Genesis 3:19) Kasi Adamu wakenera kuwerera nku? Ku dongo, ku fuvu kufuma kweneuko wakalengeka. Adamu pa nyifwa kuti wakenera nakuŵakoso wuwo cara!
8. Kasi ndi mwauli umo ŵantu kuti ŵakupambana na vinyama cara?
8 Pa fundo iyi, nyifwa ya muntu kuti yikupambana na yira ya vinyama cara. Vyose vili na mzimu panji nkongono ya umoyo yakuyana waka. (Genesis 1:24) Pa Mupharazgi 3:19, 20, muntu wa vinjeru Solomoni wakutiphalira kuti: “Umo ŵakufwira, ndimo vikufwiraso. Ŵose ŵali na mvuci umoza; nteura [panyifwa] muntu kuti wakuruska nyama cara, . . . Vyose vikuya ku malo ghamoza; vyose nvyafuvu, ndipo ku fuvu vikuwereraso vyose.” Muntu wakaziruska nyama pakuti wakalengeka mu cikozgo ca Ciuta, kurongora mikhaliro ya Yehova. (Genesis 1:26, 27) Kweni, pa nyifwa ŵantu na vinyama mwakuyana waka ŵakuwerera ku fuvu.
9. Kasi mukhaliro wa ŵakufwa ngwakuti uli, ndipo kasi ŵakuluta nku?
9 Solomoni mwakurutirira wakarongosora ico nyifwa yikung’anamura, wakati: “Cifukwa ŵamoyo ŵakumanya kuti ŵafwenge, kweni ŵakufwa kuti ŵakumanya kantu cara.” Enya, ŵakufwa kuti ŵakumanya ciricose cara. Pakughanaghana za ici, Solomoni wakati: “Cose ico woko lako lasanga kucita, cicita na nkongono zako; cifukwa kulije mlimo, panji maghanoghano, panji mahara, panji vinjeru, mu mararo [“Sheol,” NW] umo ukuya.” (Mupharazgi 9:5, 10) Kasi ŵakufwa ŵakuya nku? Ku Sheol (Cihebere, sheʼohlʹ) mararo gha mtundu wa ŵantu wose. Ŵakutemweka ŵithu ŵakufwa kuti ŵakumanya karikose cara. Iwo kuti ŵakusuzgika cara, ndipo ŵangatipweteka ise mu ntowa yiriyose cara.
10. Kasi cifukwa ncici tingayowoya kuti nyifwa kuti ndiwo mbumaliro wa vyose cara?
10 Kasi ise tose na ŵakutemweka ŵithu tikwenera kuŵa na umoyo kwa nyengo ya vilimika vicoko waka mbwenu nakufwa kulekerathu kuŵakoso? Ni ntena cara kwakuyana na Baibolo. Pa nyengo ya kugaruka kwa Adamu, Yehova Ciuta mwaluŵiro wakapanga manozgero gha kunyorolera vyakufumapo vyakofya vyakupangiskika na kwananga kwa ŵantu. Nyifwa kuti yikaŵa cigaŵa ca khumbo la Ciuta cara pa mtundu wa ŵantu. (Ezekiel 33:11; 2 Petros 3:9) Mwanteura, nyifwa kuti yingaŵa umariro withu panji wa ŵakutemweka ŵithu cara.
“WALI MU TULO”
11. Kasi ndi mwauli umo Yesu wakarongosolera za mukhaliro wa mubwezi wake wakufwa Lazaro?
11 Ndikhumbo la Yehova kutitaska ise pamoza na ŵakutemweka ŵithu ŵakufwa kufuma mu nyifwa ya Adamu. Mwanteura, Mazgu gha Ciuta ghakuyowoya pakunena za ŵakufwa kuŵa ŵagona. Mwaciyerezgero, pakupulika kuti bwezi lake Lazaro wafwa, Yesu Kristu wakaŵaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Lazaro, mubwezi withu, wali mu tulo, kweni nkuruta kuti nkamuwuske.” Pakuti ŵasambiri ŵakamanya luŵiro cing’anamuro ca mazgu agha cara, Yesu wakaŵaphalira pa kweru kuti: “Lazaro wali kufwa.” (Yohane 11:11, 14) Penepapo Yesu wakaruta ku msumba wa Betaniya, uko ŵadumbu ŵa Lazaro Marita na Mariya ŵakaliranga nyifwa ya mdumbu wawo. Apo Yesu wakaphalira Marita kuti, “Mudumbu wako wati wawukenge,” iye wakarongora cipulikano cake mu khumbo la Ciuta lakuwuskapo vyakufumapo vya nyifwa pa mbumba ya muntu. Iye wakati: “Nkumanya kuti wati wawukenge pa ciwuka pa zuŵa la kumarira.”—Yohane 11:23, 24.
12. Kasi ndi cirindizga uli ico Marita wakuferwa uyo wakaŵa naco pakunena za ŵakufwa?
12 Marita kuti wakayowoyapo ciricose cara pakunena za mzimu wambura kufwa wakurutirira kukharako ku malo ghanyake pamanyuma pa nyifwa. Iye kuti wakagomezga kuti Lazaro waluta kale ku malo gha mizimu kukalutirizga kuŵako cara. Marita wakaŵa na cipulikano cakuziziswa pakunena za kuwuka kwa ŵakufwa. Iye wakapulikiska kuti, kuti mzimu wambura kufwa wafumamo mu thupi la Lazaro cara, kweni kuti mudumbu wake wakufwa waleka kuŵako. Mankwala ghekha agho ghakenera kuŵako ndi kuwuskika kwa mudumbu wake.
13. Kasi ndi nkongono uli zakupika na Ciuta izo Yesu wali nazo, ndipo kasi wakazirongora uli nkongono izo?
13 Yesu Kristu ndiye wapika nkongono na Yehova Ciuta kuwuthaska mtundu wa ŵantu. (Hoseya 13:14) Mwanteura, pakuzgora ivyo Marita wakayowoya, Yesu wakati: “Ine ndine Ciwuka na Umoyo: uyo wakupulikana na Ine, nanga wafwe, wati waŵenge wamoyo.” (Yohane 11:25) Yesu wakarongora nkongono yake yakupika na Ciuta mu cakucitika ici apo wakaruta ku dindi la Lazaro, uyo wakaŵa wakufwa kwa mazuŵa ghanayi, ndipo wakamuwuskira iye ku umoyo. (Yohane 11:38-44) Aghanaghanani za kukondwa kwa aŵo ŵakawona kuwuskika uku panji kunyake uko kukacitika na Yesu Kristu!—Marko 5:35-42; Luka 7:12-16.
14. Kasi cifukwa ncici ciwuka na ghanoghano la mzimu wambura kufwa vikukoleranako cara?
14 Khalani danga cete mughanaghanepo kwa kanyengo pakunena za ici: Palije nanga njumoza wangakhumba ciwuka, panji kuwezgekeraso ku umoyo, usange muntu wali na mzimu wambura kufwa uwo ukupona pa nyifwa. Nakwene nako, zate ziŵe nkaza kuwuska yunji nga ni Lazaro kuwereraso ku umoyo wambura urunji wa pa caru capasi usange wakaŵa wajumpa kale kuluta ku njombe yakucanya yakuziziswa. Mwanadi, Baibolo napacoko pose kuti likugwiriskira ncito mazgu ghakuti “mzimu wambura kufwa” cara. M’malo mwake, Malemba ghakuyowoya kuti muntu wakufwa na kuleka kuŵako. (Ezekiel 18:4, 20) Nteura Baibolo likurongora ku manozgero gha ciwuka kuŵa mankwala gheneco ghakumazgira nyifwa.
“ŴOSE AŴO ŴALI MU MARARO”
15. (a) Kasi lizgu lakuti “kuwuka” likung’anamuraci? (b) Kasi cifukwa ncici kuwuska ŵantu kuti kwamkuŵa kwakusuzga kwa Yehova Ciuta cara?
15 Lizgu ilo ŵasambiri ŵa Yesu ŵakagwiriskira ncito m’malo mwa “kuwuka” likung’anamura “kuwuska” panji “kwimirira.” Uku nkuwuskika kufuma ku mukhaliro wambura umoyo wa nyifwa—ndimo tinenere, kwimirira kufuma ku mararo gha mtundu wa ŵantu wose. Ncapafupi kwa Yehova Ciuta kuwuska muntu. Cifukwa? Cifukwa ncakuti Yehova ndiye mwambiski wa umoyo. Lero, ŵantu ŵangajambura mazgu na vithuzi-thuzi vya ŵanalume na ŵanakazi pa matepi gha vidiyo ndipo ŵangapulikizga vyakujambura ivi nanga kungaŵa kwakuti ŵeneco ŵa mazgu agho ŵafwa. Mwa unenesko nadi, ipo, Mlengi withu wankongono zose wangajambura kawonekero na vyakucitika vya muntu waliyose nakuwuskaso mweneyurayura, kumupa iye thupi lasono.
16. (a) Kasi ndi layizgano uli ilo Yesu wakalipereka pakunena za ŵose aŵo ŵali mu mararo? (b) Kasi ncici cizamkusimikizgira ciwuka ca muntu kuti kwali cizamkuŵa uli?
16 Yesu Kristu wakati: “Ora likwiza mu leneilo ŵose aŵo ŵali mu mararo ŵati ŵapulike mazgu ghake, ndipo ŵati ŵafumengemo; aŵo ŵakacitanga uweme, ŵati ŵawukire ku Umoyo; kweni aŵo ŵakacitanga uheni, ŵati ŵawukire ku njeruzgo.” (Yohane 5:28, 29) Ŵose aŵo Yehova wakuŵakumbukira ŵizamkuwuskika nakusambizgika kwenda mu ntowa zake. Kwa aŵo ŵakucita kwakuyana na cimanyisko ca Ciuta, kwa iwo ici cizamkung’anamura kuwuka kwa umoyo. Ndipouli, cizamkung’anamura ciwuka ca njeruzgo kwa awo ŵakukana visambizgo na muwuso wa Ciuta.
17. Kasi mbanjani aŵo ŵizamkuwukiskika?
17 Mwakawiro, aŵo ŵatora ntowa ya urunji yakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova ŵizamkuwuskika. Nakwene nako, cirindizga ca ciwuka cikapereka nkongono kuŵanandi kutaya maumoyo ghawo, nanga kwali mungaŵa mu nyengo ya cizikizga cakofya. Ŵakamanya kuti Ciuta wizamkuŵawezgeraso ku umoyo. (Mateyu 10:28) Kweni mamiliyoni ghanandi gha ŵantu ghafwa kwambura kurongora kuti kwali ŵangalondezga vipimo vya urunji vya Ciuta panyake cara. Iwo nawoso ŵizamkuwukiskika. Pakugomezga mu khumbo la Yehova mu vyakucitika vya mtundu uwu, mpostole Paulos wakati: “Pakuŵa na cigomezgo mwa Ciuta . . . cakuti camkuŵa ciwuka ca ŵarunji na ŵambura urunji wuwo.”—Milimo 24:15.
18. (a) Kasi ndi mboniwoni uli iyo mpostole Yohane wakawona pakunena za ciwuka? (b) Kasi ncici ico camkuparanyika mu “Nyanja ya moto,” ndipo kasi “Nyanja” iyo yikuyerezgera vici?
18 Mpostole Yohane wakawona mboniwoni yakusampuska mtima ya ŵantu ŵakuwuskika ŵakwima pantazi pa cizumbe ca Ciuta. Penepapo Yohane wakalemba kuti: “Nyanja yikapereka ŵakufwa aŵo ŵakaŵa mwenemumo; ndipo Nyifwa na Hadesi vikapereka ŵakufwa aŵo ŵakaŵa mwenemumo: ndipo ŵakeruzgika muntu na muntu kwakulingana na milimo yaŵo. Ndipo Nyifwa na Hadesi vikaponyeka mu Nyanja ya moto. Yeneiyi ndi Nyifwa Yaciŵiri, Nyanja iyo yamoto.” (Civumbuzi 20:12-14) Aghanaghanani za ico! Ŵakufwa ŵose aŵo ŵakukumbukirika na Ciuta ŵamkufwatukako ku Hadesi (Cigiriki haiʹdes), panji Sheol, mararo gha ŵantu wose. (Salmo 16:10; Milimo 2:31) Ŵazamkuŵa na mwaŵi wakurongora na vyakucita vyawo usange kwali ŵizamkumuteŵetera Ciuta. Penepapo “Nyifwa na Hadesi” vyamkuponyeka mu ico cikucemeka “Nyanja ya moto,” kung’anamura pharanyiko leneco, nga ndi umo lizgu lakuti “Gehena” likung’anamulira. (Luka 12:5) Mararo gha ŵantu ŵose igho ghene ghayamkukhara mwazi ndipo kuti ghamkuŵakoso cara para ciwuka camara. Nako nkupembuzga ’mwe uko kulipo kusambira kufuma mu Baibolo kuti Ciuta kuti wakutambuzga waliyose cara!—Yeremiya 7:30, 31.
KUWUKA KUYA NKU?
19. Kasi cifukwa ncici ŵantu ŵanyake ŵizamkuwuskikira ku umoyo wakucanya, ndipo kasi ndi mathupi uli agho Ciuta wamkuŵapa?
19 Ciŵerengero cakuŵerengeka ca ŵanalume na ŵanakazi cizamkuwuskikira ku umoyo wa kucanya. Nga mba karonga na ŵasofi pamoza na Yesu, iŵo ŵizamkutoramo cigaŵa mu kufumyapo urwirwi wa nyifwa uwo mtundu wa ŵantu wukahara kufuma kwa muntu wakudanga, Adamu. (Ŵaroma 5:12; Civumbuzi 5:9, 10) Kasi mbaringa aŵo Ciuta wizamuŵatolera kucanya kukawusa na Kristu? Kwakuyana na Baibolo, ŵekha 144,000. (Civumbuzi 7:4; 14:1) Yehova wizamkuŵapa waliyose wa aŵa ŵakuwuskika thupi la mzimu mwakuti ŵakakhare kucanya.—1 Ŵakorinte 15:35, 38, 42-45; 1 Petros 3:18.
20. Kasi ncici cizamkucitikira mtundu wa ŵantu ŵakupulikira, kusazgapo ŵakuwuskika?
20 Wumba ukuru uwo wuli kufwa wizamkuwuskikira ku caru capasi ca paradiso. (Salmo 37:11, 29; Mateyu 6:10) Cigaŵa cinyake mwa cifukwa cakuwuskira ŵanji ku umoyo wa kucanya ndico kukwaniriska khumbo la Ciuta kurazga ku caru. Yesu Kristu na ŵa 144,000 kucanya pacokopacoko ŵizamkwiziska mtundu wa ŵantu ŵakupulikira ku urunji uwo ŵapapi ŵithu ŵakudanga ŵakawutaya. Ici cizamunjizgamo na ŵakuwuskika, nga ndi umo Yesu wakayowoyera pakuphalira muntu wapafupi kufwa wakupayikika pafupi naye kuti: ‘Wizamkuŵa na ine mu Paradiso.’—Luka 23:42, 43.
21. Kwakuyana na ncimi Yesaya na mpostole Yohane, kasi ncici camkucitikira nyifwa?
21 Mu caru capasi ca Paradiso, nyifwa, iyo lero yikucitiska mukhaliro wawakawaka, yizamkufumizgikapo. (Ŵaroma 8:19-21) Ncimi Yesaya yikapharazga kuti Yehova Ciuta ‘tiwamirimitizge nyifwa kwamuyirayira.’ (Yesaya 25:8) Mpostole Yohane wakarongoreka mboniwoni ya nyengo apo mtundu wa ŵantu ŵakupulikira wamkuŵa na wanangwa wakuleka kupulikaso vyakuŵinya nesi kufwa. Enya, “Ciuta Iyo wati waŵenge pamoza naŵo, nakuŵa Ciuta waŵo: ndipo wati wafyurenge sozi lose ku maso ghawo; ndipo nyifwa kuti yiti yiŵengekoso cara; panji nesi citengero kuti citi ciŵengekoso cara, nesi kulira, panji nesi kuŵinya: cifukwa vyakudanga viri kuruta.”—Civumbuzi 21:1-4.
22. Kasi ndi mwauli umo cimanyisko cakunena za ciwuka cingamukhwaskirani imwe?
22 Visambizgo vyakupulikikwa makora vya Baibolo vikuwuskapo utimbanizgi pakunena za ico cikucitikira ŵakufwa. Malemba ghakurongosora makora kuti nyifwa ni “mulwani wakumarira” uyo wafumiskikengepo. (1 Ŵakorinte 15:26) ’Mwe nazo ndi nkongono na cipembuzgo ivyo tingatoramo mu cimanyisko ca cirindizga ca ciwuka! Ndipo nako nkukondwa ’mwe uko tingaŵa nako kuti ŵakufwa ŵithu aŵo Ciuta wakuŵakumbukira ŵizamkuŵuskika kufuma ku turo twawo twa nyifwa na kwizakazaya na viwemi vyose ivyo waŵasungira aŵo ŵakumutemwa iye! (Salmo 145:16) Vitumbiko vyanteura vyamkukwaniriskika kwizira mu Ufumu wa Ciuta. Kweni kasi mpauli apo muwuso wake ukenera kwamba? Tiyeni tiwone.
YEZGANI CIMANYISKO CINU
Kasi mzimu uwo uli mwa ŵantu ni vici?
Kasi mungalongosora uli mukhaliro wa ŵakufwa?
Kasi mbanjani aŵo ŵizamkuwukiskika?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 85]
Nga ndi umo Yesu wakacemera Lazaro kufuma mu dindi, nteurapera mamiliyoni ghizamkuwuskika
[Cithuzithuzi pa peji 86]
Kukondwa kwamkuŵa posepose para ‘Ciuta wakumirimitizga nyifwa kwamuyirayira’
