Yerusalemu na Tempele la Solomon

MSUMBA wa Yerusalemu ukacemekanga kuti ni “utozi wakufikapo” ndiposo “msumba wa Themba likuru.” (Sal. 48:2; 50:2; Cit. 2:15) Msumba wa Yerusalemu ukaŵa cinyina ca ŵantu ŵa Ciuta. (Sal. 76:2) Pamanyuma pakuti Davide wapoka msumba uwu ku Ŵajebusi na kuwupanga kuŵa cinyina, ukacemekanga kuti “Msumba wa Davide” panji ‘Ziyoni.’—2 Sam. 5:7.

Nangauli ukaŵa pa malo ghaweme yayi, msumba wa Yerusalemu ukaŵa ŵakumanyikwa cifukwa Ciuta wakaŵikako zina lake. (Dute. 26:2) Cikaŵa cinyina ca ŵantu ŵa Ciuta na malo gha kusoperako.

Msumba wa Yerusalemu uli pa utali wakukwera mamita 750, pakati pa mapiri gha Yudeya. Baibolo likuyowoya za “kutumpuskika” kwake ndiposo kuti ŵasopi ‘ŵakukwelera’ kwenekuko kuti ŵakafikeko. (Sal. 48:2; 122:3, 4) Msumba wakale ukazingirizgika na madambo: Dambo la Hinom kuzambwe na kumwera, na dambo la Kidron kuvuma. (2 Mathe. 23:10; Yer. 31:40) Cisimi ca Gihon * ico cikaŵa mu Dambo la Kidron na En-rogel ca kumwera, cikaŵa na maji ghaweme comene, agho ghakaŵa ghakovwira comene para ŵarwani ŵaŵawukira.—2 Sam. 17:17.

Pa  cithuzithuzi ico cili pa peji 21, Msumba wa Davide ukuwoneka uswesi. Mu nyengo ya muwuso wa Davide na Solomon, msumba uwu ukasanuzgikira kumpoto mupaka ku Ofel (apo mpha girini) na Phiri la Moria (pa bulumu). (2 Sam. 5:7-9; 24:16-25) Solomon wakazengera Yehova tempele likuru pa phiri ili. Ghanaghanirani kuti wumba ukuru wa ŵasopi ukuthirimukira ku ‘phiri la Yehova’ kukacita viphikiro ivyo vikaŵangako cirimika cilicose! (Zek. 8:3) Misewu iyo yarongoreka pa peji 17 yikapangiskanga kuti mendero ghaŵe ghambura kusuzga.

Tempele la Solomon, ilo likaŵa lakutozgeka na golide ndiposo malibwe ghakuzirwa, likaŵa lapacanya comene mwakuti palije nyumba yinyake yakuyana nalo. Cakuzirwa ncakuti Yehova ndiyo wakapereka ndondomeko ya kazengero kake. Nga ndi umo mukuwonera pa cithuzithuzi, tempele likaŵa na luŵaza lisani comene na nyumba zinyake. Ncakuzirwa comene kusanga nyengo kuti mumanye za tempele ili.—1 Mathe. 6:1–7:51; 1 Mid. 28:11-19; Heb. 9:23, 24.

[Mazgu ghamusi]

 [Bokosi pa peji 21]

Mukuruta kwa nyengo, Yerusalemu wakasanuzgikira ca kuzambwe na kumpoto. Mathemba gha mu Yuda agho ghakawusa pamanyuma pa Solomon ghakasazgirako viliŵa na vipata. Kusanda vintu vya kale uko kukucitika kukurongosora makora malo gheneco na vigaŵa vinyake vya viliŵa ivi. Msumba uwu ukabwangandurika mu 607 B.C.E. ndipo ukaŵa mapopa kwa virimika 70. Pakati pajumpa virimika 80 kufuma apo Ŵayuda ŵakaweleraso kukaya kwawo, Nehemiya wakamba ncito yikuru yakuzengaso viliŵa vya Yerusalemu.

 [Cithuzithuzi pa peji 21]

(Mu Brosha lakusindikizga ndimo vikuwoneka makora)

Yerusalemu/Tempele la Solomon

VIGAŴA VYA TEMPELE MU NYENGO YA SOLOMON

Vintu na Malo gha mu Tempele

1. Malo Ghatuŵa Comene

2. Malo Ghatuŵa

3. Khumbi (Cigugu)

4. Boaz

5. Jakin

6. Jocero la Mkuŵa

7. Nyanja ya Mkuŵa

8. Vikhaliro

9. Malo gha Ucimi

10. Vipinda Vyakuryeramo

11. Luŵaza lwa Mukati

MALO GHA TEMPELE

Phiri la Moria

Vipinda Vyakuryeramo

Vikhaliro

 

Malo gha Ucimi

Malo Ghatuŵa Boaz

Comene Malo Ghatuŵa Jocero la Luŵaza

Jakin Mkuŵa lwa Mukati

 

Vikhaliro Nyanja ya

Mkuŵa

 

Ofel

Malo gha Ŵantu Wose?

Cipata ca Maji?

MSUMBA WA DAVIDE

Phiri la Zion

Nyumba ya Davide

Cipata ca Cisimi

Ciliŵa ca Manase?

Gongwe la Hananel

Gongwe la Makhumi-khumi

Cipata ca Mberere

Cipata ca Ŵalinda

Cipata ca Hamifkad

Cipata ca Ŵakavalo

DAMBO LA KIDRON

Ciliŵa ca Kusika

Gihon

Migelo umo mukwenda maji

DAMBO LA TYROPOEON

Cipata ca Cizara (viduswa vya vimpani) (Urongwe)

En-rogel

Cipata caku Dambo

DAMBO LA HINOM

Cipata ca pa Cingodya (ca pa kona)

Gongwe la Zing’anjo

Linga Lisani

Cipata ca Efraim

Malo gha Ŵantu Wose

Cipata ca Msumba Wakale

Ciliŵa Cakwamba ca Kumpoto

CIGAŴA CACIŴIRI

Cipata ca Somba

[Cithuzithuzi]

Ofel

Nyumba ya Mwana mwanakazi wa Faro

Nyumba ya Solomon

Nyumba ya Nguyi ya ku Lebanon

Khumbi la pa Manjiriro

Khumbi la Citengo ca Uthemba

Phiri la Moria

Luŵaza Lukuru

Tempele

[Cithuzithuzi pa peji 20]

“Msumba wa Davide” ukaŵa cadera kuno. Tempele likaŵa pa malo ghakuthambalala (cakuntazi)

[Cithuzithuzi pa peji 20]

Cithuzithuzi cakujambulika pa kompyuta, kurongora “Msumba wa Davide” na tempele la Solomon