1, 2. Kasi ŵanthu ŵakusangana na masuzgo wuli, ndipo ŵanandi ŵakufumba mafumbo wuli?

PAMANYUMA pa nkhondo yakofya iyo yikachitika mu charu chinyake, ŵanakazi na ŵana ŵanandi ŵambura mulandu ŵakakomeka, ndipo wose ŵakasungika mu dindi limoza. Pachanya pa dindi ili ŵakaŵikapo tumphinjika tunandi. Pa kamphinjika kalikose ŵakalembapo mazgu ghakuti: “Chifukwa wuli?” Nyengo zinyake ŵanthu ŵakufumba fumbo ili para pachitika chinthu icho chaŵaŵinya chomene mtima, nga ni nkhondo, masoka, panji muliri uwo wakoma ŵanthu ŵanandi. Ŵangafumbaso para nyumba zawo zawa panji ŵamba kusuzgika chifukwa cha masoka agha. Ŵakukhumba kumanya chifukwa icho vinthu ivi vikuŵachitikira.

² Chifukwa wuli Chiuta wakughawona waka masuzgo agho ghakuchitika? Ŵakufumbaso kuti para Chiuta Ngwankhongonozose, ngwachitemwa, ngwavinjeru, ndiposo ni murunji, chifukwa wuli mu charu mwazura kutinkhana na vinthu vyambura urunji? Kasi namwe muli kujifumbapo mafumbo agha?

3, 4. (a) Zunurani nkhani iyo yikulongora kuti ntchiheni yayi kufumba Chiuta chifukwa icho wakulekelera masuzgo. (b) Kasi Yehova wakujipulika wuli para wakuwona ŵanthu ŵakusuzgika?

³ Kasi nkhwananga kufumba chifukwa icho Chiuta wakughalekelera  waka masuzgo agho ghakuchitika? Ŵanyake ŵakughanaghana kuti para ŵangafumba nthena, ŵawonekenge nga ŵalije chipulikano kweniso ŵakumuchindika yayi Chiuta. Kweni para mungaŵerenga Baibolo, muwonenge kuti ŵanthu ŵakugomezgeka kwa Chiuta, ŵakafumbapo mafumbo ghanthena agha. Mwachiyelezgero, ntchimi Habakuku yikafumba Yehova kuti: “Chifukwa wuli mukunilongora vinthu viheni? Chifukwa wuli mukulekelera kuyuzgana? Chifukwa wuli pharanyiko na nkhaza vili pamaso pane? Ndipo chifukwa wuli kugazgana na kulimbana vyazara?”—Habakuku 1:3.

⁴ Kasi Yehova wakamukalipira Habakuku chifukwa cha kufumba mafumbo agha? Yayi. M’malo mwake, Chiuta wakazomerezga kuti mazgu gha Habakuku ghalembeke mu Baibolo. Kweniso Chiuta wakamovwira kuti wapulikiske makora vinthu vinandi kuti waŵeso na chipulikano chakukhora. Yehova wakukhumbaso kuti namwe mumanye vinandi na kuŵa na chipulikano chakukhora. Kumbukani kuti Baibolo likusambizga kuti Chiuta “wakumupwelelerani.” (1 Petrosi 5:7) Chiuta wakutinkha viheni ndipo para ŵanthu ŵakusuzgika, wakukwiya chomene kujumpha munthu waliyose. (Yesaya 55:8, 9) Chifukwa wuli pera pa charu pali masuzgo ghanandi?

5. Kasi ŵanthu ŵanyake ŵakuti chifukwa wuli tikusuzgika? Kweni Baibolo likusambizga vichi?

⁵ Ŵanthu ŵa matchalitchi ghakupambanapambana ŵakuluta ku ŵaliska na ŵasambizgi ŵawo kuti ŵakafumbe chifukwa icho pa charu paliri masuzgo ghanandi. Kanandi ŵaliska ŵakuŵazgora kuti ni khumbo la Chiuta kweniso ŵakuti wakalemberathu kuti ndimo viŵirenge. Fundo iyi yikung’anamura kuti Chiuta wali kulemberathu chilichose na viheni wuwo ivyo vikuchitika. Ŵakuŵaphaliraso kuti ivyo Chiuta wakuchita tingavipulikiska yayi. Ŵakuti Chiuta ndiyo wakutora ŵanthu, na tubonda wuwo, kuti wakakhale nawo kuchanya. Kweni kuyana na ivyo muli kusambira, ni Yehova Chiuta yayi wakupangiska viheni. Baibolo likuti: “Chiuta waunenesko wangachita uheni chara, Wankhongonozose wangachita kwananga chara!”—Yobu 34:10.

6. Chifukwa wuli ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti Chiuta ndiyo wakupangiska masuzgo?

⁶ Kasi mukumanya chifukwa icho ŵanthu ŵakumupira mulandu Chiuta para ŵakuwona masuzgo gha mu charu? Kanandi ŵakughanaghana kuti Chiuta Wankhongonozose ndiyo wakulamulira charu. Ŵakumanya yayi fundo yakuzirwa iyo Baibolo likusambizga pa nkhani iyi. Fundo iyi mukasambira mu Mutu 3 wa buku lino. Uyo wakulamulira charu ichi ni Satana Dyabulosi.

7, 8. (a) Kasi charu chikulongora wuli nkharo ya uyo wakuchilamulira? (b) Kasi kwananga ndiposo “nyengo na vyakuchitika vyamabuchi” vikupangiska wuli masuzgo?

⁷ Baibolo likuyowoya mwakupulikikwa makora kuti: “Charu chose chikugona mu nkhongono za muheni.” (1 Yohane 5:19) Kasi imwe mukuwona kuti fundo iyi njaunenesko? Charu chikulongora nkharo ya munthu munyake wauzimu uyo “wakupuluska charu chose.” (Chivumbuzi 12:9) Satana ni muheni, wakupuluska ŵanthu, ndipo ngwankhaza. Ntheura, charu icho Satana wakulamulira chazura na kutinkhana, kupusikana, na nkhaza. Ichi ntchifukwa chakwamba icho pa charu paliri masuzgo ghanandi.

⁸ Chifukwa chachiŵiri icho paliri masuzgo tikasambira mu  Mutu 3. Tikasambira kuti ŵanthu ŵakubabika na zakwananga kufumira apo Adamu na Eva ŵakagalukira Chiuta mu munda wa Edeni. Ŵanthu ŵakwananga ŵakukhumba kulongora mazaza pa ŵanyawo, ndipo ichi chapangiska nkhondo, kusuzgana, kweniso masuzgo ghanyake. (Mupharazgi 4:1; 8:9) Chifukwa chachitatu icho pa charu paliri masuzgo ni “nyengo na vyakuchitika vyamabuchi” ivyo vikutichitikira. (Ŵerengani Mupharazgi 9:11.) Pakuti ni Yehova yayi uyo wakutilamulira panji kutivikilira, ŵanthu ŵangasuzgika chifukwa chakuti ŵali waka pa malo ghaheni ndiposo pa nyengo yiheni.

9. Chifukwa wuli tingagomezga kuti Yehova wali na chifukwa chiwemi icho wakughalaŵiskira waka masuzgo?

⁹ Ntchakupembuzga chomene kumanya kuti ni Chiuta yayi wakupangiska masuzgo. Ndiyo yayi wakupangiska nkhondo, kuswa malango, nkhaza, panji masoka agho ghakuwira ŵanthu. Ndipouli, tikwenera kumanya chifukwa icho Yehova wakughalaŵiskira waka masuzgo. Pakuti Ngwankhongonozose, ipo wali na nkhongono zakumazgira masuzgo agha. Kweni chifukwa wuli pera wakuleka kuchitapo kanthu? Chiuta wachitemwa uyo tikumanya, wakwenera kuti wali na chifukwa chiwemi icho wakulekera kuchitapo kanthu.—1 Yohane 4:8.

10. Kasi Satana wakadelera vichi, ndipo wakadelera wuli?

¹⁰ Kuti timanye chifukwa icho Chiuta wakughalekera waka masuzgo, tikwenera kukumbuka icho chikachitika kuti masuzgo ghayambe. Satana wakayambiska nkhani yikuru apo wakapusika Adamu na Eva kuti ŵagalukire Yehova. Satana wakadelera nkhongono za Yehova yayi. Chifukwa Satana nayo wakumanya makora kuti Yehova wali na nkhongono zamaseŵera yayi. Kweni Satana wakasuska fundo yakuti Yehova ndiyo ngwakwenelera kulamulira. Apo wakati Chiuta ni mutesi, ndiposo wakunora ŵanthu vinthu viwemi, Satana wakalongora kuti Yehova ni Fumu yiheni. (Ŵerengani Genizesi 3:2-5.) Satana wakang’anamuranga kuti ŵanthu ŵangakhala makora para ŵangajiyimira paŵekha kwambura kulamulirika na Chiuta. Uku kukaŵa kudelera Ufumu wa Yehova, chifukwa ivyo Satana wakayowoya vikalongora kuti Chiuta ngwambura kwenelera kulamulira ŵanthu.

11. Chifukwa wuli Yehova wakakoma nyengo yeneyiyo yayi ŵakugaluka?

 ¹¹ Adamu na Eva ŵakagalukira Yehova. Apa tingati iwo ŵakatenge: ‘Tikukhumba yayi kuti Yehova waŵe Fumu yithu. Tingajisankhira tekha icho ntchiwemi na chiheni.’ Kasi Yehova wakate wamazgenge wuli nkhani iyi? Kasi wakate wasambizgenge wuli ŵangelo awo ŵakaŵa ŵakugomezgeka kuti ŵanthu ŵakugaluka aŵa ŵakabuda, ndiposo kuti iyo ngwakwenelera kulamulira? Munthu munyake wangayowoya kuti, Chiuta mphanyi wakakoma Satana, Adamu, na Eva na kulengaso waka ŵanthu ŵanyake. Kweni Yehova wakaŵa kuti wayowoya kale kuti wakukhumba kuti charu chizure na ŵana ŵa Adamu na Eva, ndipo wakakhumbanga kuti ŵakhale mu paradiso pa charu chapasi. (Genizesi 1:28) Nyengo zose Yehova wakufiska khumbo lake. (Yesaya 55:10, 11) Kweniso Chiuta wakomenge ŵakugaluka nyengo yeneyiyo, mphanyi nkhani yikuru iyo yikamba mu munda wa Edeni yikamara yayi.

12, 13. Chifukwa wuli Yehova wazomerezga Satana kuti walamulire charu? Ndipo chifukwa wuli Chiuta wazomerezgera ŵanthu kuti ŵajilamulire ŵekha?

¹² Tiyelezgere kuti msambizgi wakusambizga ŵana samuzi yinonono. Mbwenu mwana munyake uyo wakujiwona kuti ngwamahara wakwamba kususka msambizgi kuti nthowa iyo  wasangira anisara njautesi. Kuti walongore kuti msambizgi uyu wakutondeka samuzi, mwana uyu wakuyowoya mwakujitemwa kuti samuzi wakuzimanya chomene kujumpha msambizgi uyu. Ŵana ŵanyake mu kilasi ŵakughanaghana kuti mwana uyu wakuneneska, ndipo nawo ŵakugalukira msambizgi wawo. Kasi msambizgi wangachita wuli? Para msambizgi wangamufumiska mu kilasi mwana uyu, kasi ŵana ŵanyake ŵangaghanaghana vichi? Asi ŵangaghanaghana kuti mwana munyawo uyu wakuneneska nadi ndipo ŵangamba kukolerana nayo? Enya. Ŵana wose mu kilasi ŵangaghanaghana kuti msambizgi wakuwopa kuti wamanyikwenge kuti ni mujira, ndipo ŵangaleka kumuchindika. Kweni wuli para msambizgi wangamupa mwaŵi mwana wakugaluka uyu kuti wasove samuzi iyo?

¹³ Yehova nayo wachita nga umo msambizgi wangachitira. Kumbukani kuti pakaŵa ŵanyake awo ŵakawonanga panyengo iyo ŵanthu aŵa ŵakagalukanga mu Edeni. Ŵangelo mamiliyoni ghanandi ŵakugomezgeka ŵakawonanga. (Yobu 38:7; Daniyeli 7:10) Icho Yehova wakate wachitenge, chikatenge chikhwaskenge chomene ŵangelo aŵa kweniso ŵanthu wose. Kasi Yehova wachita vichi? Wamupa mwaŵi Satana kuti walongore usange iyo ndiyo wangalamulira makora ŵanthu. Kweniso, Chiuta wazomerezga ŵanthu kuti ŵajilamulire ŵekha mwakulongozgeka na Satana.

14. Kasi pali uwemi wuli chifukwa chakuti Yehova wazomerezga ŵanthu kuti ŵajilamulire ŵekha?

¹⁴ Msambizgi wa mu chiyelezgero chithu wakumanya kuti mwana uyo wagaluka, na ŵanyake awo ŵakolerana nayo, wose mbajira. Kweniso wakumanya kuti para wangaŵapa mwaŵi kuti ŵasove samuzi iyo, mbwenu kilasi lose limanyenge uyo wakuneneska. Para ŵana ŵakugaluka ŵatondeka samuzi iyi, ŵana wose ŵa mitima yiwemi ŵamanyenge kuti msambizgi ndiyo ngwakwenelera nadi kusambizga. Para kunthazi msambizgi uyu wangazakafumiska mwana munyake mu kilasi chifukwa cha kugaluka, ŵana wose ŵangazakapulikiska. Yehova nayo wakumanya kuti para ŵanthu wose ŵa mitima yiwemi na ŵangelo, ŵajiwonera ŵekha kuti Satana na awo wali nawo ŵatondeka, kweniso kuti ŵanthu ŵangajilamulira ŵekha yayi, mbwenu  ŵamanyenge uyo ngwakwenelera kulamulira. Nawo ŵangamanya fundo iyo Yeremiya wakamanya. Iyo wakati: “A Yehova, nkhumanya kuti nthowa ya munthu yili mwa iyo yekha chara. Munthu uyo wakwenda wangalongozga yayi mendero ghake.”—Yeremiya 10:23.

15, 16. (a) Chifukwa wuli Yehova walekelera masuzgo nyengo yitali? (b) Chifukwa wuli Yehova wandalekeske viheni?

¹⁵ Kweni chifukwa wuli Yehova walekelera masuzgo nyengo yitali nthena? Ndipo chifukwa wuli wakulekeska yayi vinthu viheni? Kuti tizgore mafumbo agha, tiyeni tidumbiskane dankha vinthu viŵiri ivyo msambizgi wa mu chiyelezgero chithu wachitenge yayi. Chakwamba, wamulekeskenge yayi mwana wakugaluka para wayamba kusova samuzi. Chachiŵiri, msambizgi wamovwirenge yayi. Wonaniso vinthu viŵiri ivyo Yehova wasankha kuleka kuchita. Chakwamba, walekeskenge yayi Satana na awo wali nawo kuti ŵalongore usange ŵakuneneska. Lekani wazomerezga kuti pajumphe nyengo yitali. Mu vyaka vyose ivyo vyajumpha, ŵanthu ŵayezgapo maboma ghakupambanapambana. Nangauli sayansi yaluta panthazi chomene ndiposo vinthu vinyake, kweni vinthu vyambura urunji, ukavu, kuswa malango, na nkhondo vikulutilira kuhenipa. Pa nyengo yasono, ulamuliro wa ŵanthu wawonekerathu kuti watondeka.

¹⁶ Chachiŵiri, Yehova wakumovwira yayi Satana kulamulira charu. Mwachiyelezgero, para Chiuta wangalekeska vinthu viheni, asi ndikuti wakovwira Satana na viŵanda? Para masuzgo kungaŵavya, asi mbwenu ŵanthu ŵaghanaghanenge kuti ŵangajilamulira ŵekha kwambura suzgo? Para Yehova wangakanizga masuzgo ndikuti nayo waŵenge mutesi nga ni Satana. Kweni Baibolo likuti: “Ntchambura machitiko kuti Chiuta watete.”—Ŵahebere 6:18.

17, 18. Kasi Yehova wachitenge wuli na masuzgo ghose agho ghaŵapo chifukwa cha ulamuliro wa ŵanthu?

¹⁷ Kweni wuli pakuyowoya za vinthu vyose ivyo vyanangika kufuma apo ŵanthu ŵakwamba ŵakagalukira Chiuta?  Tingaluwanga yayi kuti Yehova Ngwankhongonozose. Ntheura wangamazga masuzgo, ndipo wazamumazga nadi masuzgo ghose agho ŵanthu ŵakusuzgika nagho pasono. Nga ni umo tikasambilira kale, para Chiuta wazakazgora charu kuŵa Paradiso, charu chizamunangikaso yayi. Vinthu viheni ivyo vikuchitikira ŵanthu chifukwa cha kwananga, vizamumara para tili na chipulikano mu sembe ya Yesu, ndipo chiwuka ndicho chizamunjira mu malo gha nyifwa. Chiuta wazamutuma Yesu kuti “waparanye milimo ya Dyabulosi.” (1 Yohane 3:8) Yehova wazamuchita vyose ivi pa nyengo yakwenelera. Pakuti Chiuta wandachitepo kanthu luŵiro, ichi chatipa mwaŵi kuti tisambire unenesko na kumuteŵetera. (Ŵerengani 2 Petrosi 3:9, 10.) Pa nyengo yasono, Chiuta wakupenja ŵanthu awo ŵakukhumba nadi kumusopa ndipo wakuŵawovwira kuti ŵazizipizge masuzgo agho ŵakukumana nagho mu charu chiheni ichi.—Yohane 4:23; 1 Ŵakorinte 10:13.

¹⁸ Ŵanyake ŵangafumba kuti, ‘Chiuta walengenge Adamu na Eva mu nthowa yakuti ŵaleke kugaluka, asi mphanyi masuzgo ghose agha kulije?’ Kuti tizgore fumbo ili, tikwenera kukumbuka chawanangwa chakuzirwa icho Yehova wali kutipa.

19. Kasi Yehova watipa chawanangwa wuli, ndipo tikwenera kuchiwona wuli?

¹⁹ Tikasambira mu Mutu 5 kuti ŵanthu ŵakalengeka na wanangwa wa kusankha icho ŵakukhumba kuchita. Kasi mukumanya kuti ichi ntchawanangwa chapachanya chomene? Chiuta wali kulenga nyama zinandi, ndipo nyama izi zikwendera waka mahara agho zili kubabika nagho. (Zintharika 30:24) Munthu wakupanga mashini agho ghakuchita  ntchito yimoza pera. Kasi Chiuta watilengenge nthena, mphanyi tikukondwa? Yayi. Tikukondwa chifukwa tili na wanangwa wa kusankha vyakuchita, umoyo uwo tikukhumba kuŵa nawo, mabwezi agho tikukhumba, na vinyake. Taŵanthu tikukhumba kuŵa na wanangwa ndipo ndivyo Yehova nayo wakukhumba.

20, 21. asi tingagwiliskira wuli ntchito makora wanangwa wa kusankha, ndipo chifukwa wuli tikwenera kuchita nthena?

²⁰ Yehova wakukhumba yayi kuti ŵanthu ŵamuteŵeterenge mwakuchichizgika. (2 Ŵakorinte 9:7) Tifumbe nthe: Kasi mupapi wangakondwa chomene para mwana wakuchita vinthu kufumira pasi pa mtima panji para wakuchita vinthu mwakuchichizgika? Ipo kasi muchitenge nawo wuli wanangwa wa kusankha, uwo Yehova wali kumupani? Satana, Adamu, na Eva ŵakagwiliskira ntchito uheni wanangwa wawo. Ŵakamukana Yehova Chiuta. Kweni kasi imwe muchitenge wuli?

²¹ Muli na mwaŵi wakuti mugwiliskire ntchito makora wanangwa wa kusankha uwo Chiuta wali kumupani. Namwe mungaŵa pamoza na ŵanthu ŵanandi awo ŵali ku chigaŵa cha Yehova. Ŵakukondweska Chiuta chifukwa ŵakuchita vinthu ivyo vikulongora kuti Satana ni mutesi ndipo watondeka kulamulira charu. (Zintharika 27:11) Namwe mungakondweska Chiuta para mungasankha kuchita vinthu viwemi. Mutu 12 ulongosorenge umo mungachitira.