1. Kasi ninjani wakalenga vyamoyo vyose?

NTCHIMI Yeremiya yikati: “Yehova ndiyo Chiuta waunenesko. Ni Chiuta wamoyo.” (Yeremiya 10:10) Kweniso Yehova ni Mlengi wa vyamoyo vyose. Pakuyowoya za iyo, ŵangelo ŵakati: “Mukalenga vinthu vyose, ndipo chifukwa cha khumbo linu vikaŵako ndipo vikalengeka.” (Chivumbuzi 4:11) Pakwimba sumu yakulumba Chiuta, Fumu Davide yikati: “Chisimi cha umoyo chili na imwe.” (Salimo 36:9) Ipo umoyo ntchawanangwa chakufuma kwa Chiuta.

2. Kasi Chiuta wakutipa vichi kuti tilutilire kuŵa na umoyo?

² Kweniso Yehova ndiyo wakutisungilira. (Milimo 17:28) Wakutipa chakurya, maji agho tikumwa, mphepo iyo tikuthuta, na charu icho tikukhalapo. (Ŵerengani Milimo 14:15-17.) Ivyo Yehova wakutipa vikovwira kuti umoyo unozgenge. Kweni kuti umoyo unozge chomene, tikwenera kusambira malango gha Chiuta na kughalondezga.—Yesaya 48:17, 18.

3. Kasi Chiuta wakachita nayo wuli Kayini apo wakakoma Abelu?

³ Chiuta wakukhumba kuti tizirwiskenge umoyo withu na wa ŵanyithu. Mwachiyelezgero, mu nyengo ya Adamu na Eva, mwana wawo Kayini wakakwiyira munung’una wake Abelu. Yehova wakachenjezga Kayini kuti para walutilira kuŵa  na ukali, wangachita chinthu chiheni chomene. Kweni Kayini wakapulikira yayi. “Wakawukira munung’una wake Abelu na kumukoma.” (Genizesi 4:3-8) Yehova wakamulanga Kayini chifukwa cha kukoma munung’una wake.—Genizesi 4:9-11.

4. Kasi malango agho Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli ghakulongora kuti tikwenera kuwuwona wuli umoyo?

⁴ Pakati pajumpha vyaka 2,400, Yehova wakapeleka malango ku Ŵaisrayeli kuti ghaŵawovwire kuti ŵamuteŵeterenge makora. Nyengo zinyake malango agha ghakuchemeka Dango la Mozesi chifukwa Chiuta wakaghapeleka kwizira mwa ntchimi Mozesi. Limoza mwa malango agha likaŵa lakuti: “Ungakomanga munthu chara.” (Dotoronome 5:17) Dango ili likasambizganga Ŵaisrayeli kuti Chiuta wakuwona umoyo wa munthu kuti ngwakuzirwa, ndipo ŵanthu nawo ŵakwenera kuwona umoyo wawo na wa ŵanyawo kuti ngwakuzirwa.

5. Kasi ntchakwenelera kufumiska nthumbo?

⁵ Wuli pakuyowoya za umoyo wa bonda uyo wali mu nthumbo? Kuyana na malango agho Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli kwizira mwa Mozesi, kukaŵa kwananga kukoma bonda uyo wachali mu nthumbo ya mama. Nanga uŵe umoyo wa bonda uyo wachali mu nthumbo ngwakuzirwa kwa Yehova. (Ŵerengani Ekisodo 21:22, 23; Salimo 127:3.) Ichi chikung’anamura kuti kufumiska nthumbo nkhwananga.

6. Chifukwa wuli tikwenera yayi kutinkha ŵanyithu?

⁶ Para tikuwona umoyo kuti ngwakuzirwa, titinkhenge yayi ŵanyithu. Baibolo likuti: “Waliyose uyo wakutinkha mubali wake ngwakukoma ŵanthu, ndipo mukumanya kuti uyo wakukoma ŵanthu wazamupokera yayi umoyo wamuyirayira.” (1 Yohane 3:15) Para tikukhumba umoyo wamuyirayira, tikwenera kuwuskamo kamtima ka kutinkha ŵanyithu, chifukwa mbembe zinandi zikwamba chifukwa cha kutinkhana. (1 Yohane 3:11, 12) Ntchakuzirwa kuti tisambire kutemwana.

7. Kasi munthu wangalongora wuli kuti wakuzirwiska yayi umoyo?

⁷ Kasi umoyo withu nawo tikwenera kuwuwona kuti ngwakuzirwa? Mwakawiro, ŵanthu ŵakukhumba yayi kufwa. Kweni ŵanyake kuti ŵasanguluke ŵakuchita vinthu ivyo  vingaŵakoma. Mwachiyelezgero, ŵanyake ŵakukhweŵa panji kubema hona, chamba, panji kumwa munkhwala wakutimbanizga wongo. Vinthu ivi ni viheni ku thupi la munthu ndipo ŵanandi vikuŵakoma. Uyo wakuchita ivi wakuzirwiska yayi umoyo. Vinthu ivi ni vyaukazuzi pamaso pa Chiuta. (Ŵerengani Ŵaroma 6:19; 12:1; 2 Ŵakorinte 7:1.) Kuti Chiuta wakondwe na uteŵeti withu, tikwenera kuleka vinthu ivi, nangauli chingaŵa chakusuzga. Yehova wangatovwira ndipo wakuwonga chomene para tikuyezgayezga kuwona umoyo kuti ngwakuzirwa. Umoyo uwu ntchawanangwa chapadera icho Chiuta wali kutipa.

8. Chifukwa wuli nyengo zose tikwenera kujivikilira ku ngozi?

⁸ Para tikuwona umoyo kuŵa wakuzirwa, nyengo zose tijivikilirenge ku ngozi. Tichitirenge dala yayi vinthu ivyo vingatipweteka, panji kuchita vinthu ivyo vingatikoma chifukwa cha kukhumba kusanguluka waka. Tilekenge kwendeska uheni galimoto panji njinga. Kweniso tichitengeko yayi maseŵero gha mbembe panji maseŵero ghalighose agho ghangatikoma. (Salimo 11:5) Dango ilo Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli likati: “Usange wazenga nyumba yiphya, uŵikeposo kachiliŵa pachanya pa mtenje, kuti uleke kuŵa na mulandu wa ndopa para munthu wawapo.” (Dotoronome 22:8) Kuti tilondezge fundo ya mu lemba ili, tikwenera kuwoneseska kuti masitepe ghakunjilira mu nyumba yithu ngawemi kuti munthu waleke kuwa, na kupwetekeka. Para muli na galimoto panji njinga, woneseskani kuti vyose vyakukhumbikwira vili makora. Lekani kuzomerezga kuti nyumba panji galimoto yinu yimukomani panji kukoma ŵanyinu.

9. Kasi tichitenge wuli na vinyama usange tikuwona umoyo kuti ngwakuzirwa?

⁹ Wuli pakuyowoya za umoyo wa vinyama? Umoyo wa vinyama nawo ngwakuzirwa kwa Mlengi. Chiuta wakuzomerezga kukoma nyama para tiryenge, kutorako chakuvwara, panji usange tikukhumba kujivikilira. (Genizesi 3:21; 9:3; Ekisodo 21:28) Kweni nkhwananga kuchitira nkhaza vinyama panji kukoma mwamaseŵera waka. Kuchita nthena kukulongora kuti tikuzirwiska yayi umoyo.—Zintharika 12:10.

10. Kasi Chiuta wakalongora wuli kuti pali kukolerana pakati pa umoyo na ndopa?

¹⁰ Kayini wakati wakoma munung’una wake Abelu, Yehova wakamuphalira kuti: “Ndopa za munung’una wako zikulilira ine kufuma pasi.” (Genizesi 4:10) Apo Yehova wakayowoya za ndopa za Abelu, wakang’anamuranga umoyo wa Abelu. Kayini wakakoma umoyo wa Abelu, ntheura wakeneranga kulangika. Vikaŵa nga ni para ndopa za Abelu, panji kuti umoyo wake, ukaliranga kwa Yehova kuti wachitepo kanthu kuti urunji uwoneke. Pamanyuma pa Chigumula cha mu nyengo ya Nowa, Chiuta wakalongoraso kuti pali kukolerana pakati pa umoyo na ndopa. Pambere Chigumula chindize, ŵanthu ŵakaryanga waka vipambi, mphangwe, na vyakumera vinyake. Pamanyuma pa Chigumula, Yehova wakaphalira Nowa na ŵana ŵake kuti: “Vyamoyo vyose ivyo vikwenda viŵenge chakurya chinu.” Kweni Chiuta wakaŵakanizga chinthu chinyake, wakati: “Kweni mungaryanga nyama lumoza na umoyo wake yayi, uwo ni ndopa zake.” (Genizesi 1:29; 9:3, 4) Fundo iyi yikulongora kuti Yehova wakuwona kuti pali kukolerana pakati pa umoyo na ndopa.

11. Kwambira mu nyengo ya Nowa, kasi Yehova wakukanizga kuchita nazo vichi ndopa?

¹¹ Tikulongora kuti tikuzirwiska ndopa para tikuleka kurya ndopa. Mu Dango ilo Yehova wakapa Ŵaisrayeli, wakati: “Usange Muisrayeli . . . wazengera na kukora nyama panji chiyuni, ivyo ni vyakuzomerezgeka kurya, wathire pasi ndopa na kuwundapo fuvu. . . . Nkhaphalira Ŵaisrayeli kuti: ‘Mungaryanga yayi ndopa za chamoyo cha mtundu uliwose.’” (Levitiko 17:13, 14) Dango la kukanizga kurya ndopa za nyama, ilo Chiuta wakapeleka kwa Nowa vyaka 800 pambere malango ghandapelekeke ku Ŵaisrayeli, likaŵa lichali kugwira ntchito. Yehova wakakhumbanga kuti ŵateŵeti ŵake ŵaryenge nyama pera, ndopa yayi. Ŵakeneranga kuthira pasi ndopa, icho chikaŵa nga ŵakuwezgera umoyo wa nyama kwa Chiuta.

12. Kasi ni dango wuli lakukhwaskana na ndopa ilo Chiuta wakapeleka ku Ŵakhristu ŵakwambilira ilo lichali kugwira ntchito?

¹² Ŵakhristu nawo ŵakwenera kupulikira dango la kuleka kurya ndopa. Mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, ŵapositole  na ŵanalume ŵalara ŵakakumana kuti ŵadumbiskane malango agho mipingo yose ya Ŵakhristu yikeneranga kulondezga. Ŵakakaka fundo iyi: “Pakuti mzimu utuŵa na ise tawona kuti ntchiwemi kuleka kusazgapo vizito vinyake pa imwe, padera pa vinthu vyakwenelera ivi: kuti mulutilire kuziŵizga vinthu vyakupelekeka sembe ku vikozgo, ndopa, vyakunyongeka, na uzaghali.” (Milimo 15:28, 29; 21:25) Ntheura, tikwenera ‘kuziŵizga ndopa.’ Kuyana na umo Yehova wakuwonera, kuziŵizga ndopa vikuyana waka na kuleka kusopa vikozgo na uzaghali.

13. Yowoyani chiyelezgero icho chikulongora kuti dango la kuziŵizga ndopa likung’anamuraso kuleka kupokera panji kupeleka ndopa.

¹³ Kasi kuziŵizga ndopa kukung’anamuraso kuleka kupeleka panji kupokera ndopa? Enya. Tiyelezgere kuti dokotala wamuphalirani kuti muleke kumwa moŵa, kasi ndikuti wakung’anamura kuti muleke waka kumwera ku mulomo kweni mungaŵika mu misipa? Yayi. Mwakuyana waka, kuziŵizga ndopa kukung’anamura kuleka kuzinjizga mu thupi linu mu nthowa yiliyose. Ntheura, dango lakuti tiziŵizge ndopa likung’anamura kuti tileke kuzomerezga waliyose kuti wanjizge ndopa mu thupi lithu.

14, 15. Kasi Mkhristu wangachita wuli para ŵadokotala ŵati wapokere ndopa? Ndipo chifukwa wuli?

¹⁴ Wuli usange Mkhristu wapwetekeka chomene panji ŵamupangenge opareshoni yikuru? Tiyelezgere kuti ŵadokotala ŵakuti wapokere ndopa, chifukwa para wandapokere wafwenge. Mbunenesko kuti palije munthu uyo wangakhumba kufwa. Ntheura wangazomera nthowa zinyake zakovwilira ŵalwari kwambura ndopa, kuti wasungilire umoyo, uwo ntchawanangwa chapadera chakufuma kwa Chiuta. Wangapempha kuti ŵamovwire na nthowa izi para zilipo, m’malo mwa kumupa ndopa.

¹⁵ Kasi Mkhristu wangaswa dango la Chiuta chifukwa cha kukhumba kusazgirako umoyo mu charu chiheni ichi? Yesu wakati: “Waliyose uyo wakukhumba kuponoska umoyo wake wawutayenge, kweni waliyose uyo wakutaya umoyo wake chifukwa cha ine wawusangenge.” (Mateyu 16:25) Tikukhumba  yayi kufwa. Kweni para tingaswa dango la Chiuta chifukwa cha kukhumba kuponoska umoyo wasono, mbwenu umoyo wamuyirayira utipambenge. Ipo ntchamahara kugomezga kuti dango la Chiuta ndaurunji, ndiposo kuti para tingafwa, Yehova uyo wakupeleka umoyo, wazamutiwuska na kutipaso umoyo.—Yohane 5:28, 29; Ŵahebere 11:6.

16. Kasi ŵateŵeti ŵa Chiuta ŵasimikizga kuchita vichi pa nkhani ya ndopa?

¹⁶ Mazuŵa ghano, ŵateŵeti ŵa Chiuta ŵakugomezgeka ŵakupulikira dango lakukhwaskana na ndopa. Ŵakurya yayi ndopa munthowa yiliyose. Ndipo ŵazamupokerapo yayi ndopa para ŵalwara. * Ŵakumanya makora kuti Chiuta uyo wakalenga ndopa, ndiyo wakumanya icho ntchiwemi kwa iwo. Kasi namwe mukugomezga kuti Chiuta ndiyo wakumanya icho ntchiwemi kwa ise?

17. Mu nyengo ya Ŵaisrayeli, kasi Yehova wakaŵazomerezga kuti ŵagwiliskirenge ntchito ndopa pa vichi pera?

¹⁷ Dango ilo Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli likayowoya nthowa yimoza pera iyo ŵanthu ŵakeneranga kugwiliskira ntchito ndopa. Pakuyowoya za umo Ŵaisrayeli ŵakeneranga kusopera, Yehova wakaŵapa dango ili: “Umoyo wa chamoyo chilichose uli mu ndopa, ndipo  namupani izo pa jotchero kuphepiskira umoyo winu, pakuti ndopa ndizo zikuphepiska.” (Levitiko 17:11) Para Ŵaisrayeli ŵananga, ŵakagowokerekanga para ŵapeleka sembe ya nyama na kuŵika ndopa zake zinyake pa jotchero ilo likaŵa mu chihema chakukumanamo panji ilo pamanyuma likaŵa mu tempile. Nthowa yimoza pera iyo ndopa zikagwiranga ntchito mphakupeleka sembe.

18. Kasi tikusanga vitumbiko wuli chifukwa cha ndopa izo Yesu wakathiska?

¹⁸ Ŵakhristu ŵaunenesko ŵachali pasi pa Dango yayi. Ntheura, ŵakupeleka sembe za nyama yayi nesi kuŵika ndopa za nyama pa jotchero. (Ŵahebere 10:1) Kweni ndopa izo Ŵaisrayeli ŵakaŵikanga pa jotchero zikayimiranga sembe yapadera ya Mwana wa Chiuta, Yesu Khristu. Nga umo tikasambilira mu Mutu 5, Yesu wakapeleka umoyo wake chifukwa cha ise. Wakathiska ndopa zake kuti ziŵe sembe. Pamanyuma, wakakwera  kuchanya ndipo wakapeleka kwa Chiuta mtengo wa ndopa zake. (Ŵahebere 9:11, 12) Sembe iyi yikajura mwaŵi wakuti zakwananga zithu zigowokereke na kuti tizakasange umoyo wamuyirayira. (Mateyu 20:28; Yohane 3:16) Ndopa izo Yesu wali kuthiska ni zakuzirwa chomene. (1 Petrosi 1:18, 19) Tingazakapona pekha para tili na chipulikano mu ndopa izo Yesu wakathiska.

19. Kasi tikwenera kuchita vichi kuti tiŵe ŵambura “mulandu wa ndopa za ŵanthu wose”?

¹⁹ Tikumuwonga chomene Yehova chifukwa cha chitemwa chake pakutipa umoyo. Fundo iyi yikutichiska kuti tiphalirengeko ŵanyithu kuti para tili na chipulikano mu sembe ya Yesu, tizamusanga umoyo wamuyirayira. Para ŵanyithu tikuŵafipira mtima, tiŵikengepo mtima kuŵaphalirako za Yehova. (Ŵerengani Ezekiyeli 3:17-21.) Para tikuŵikapo mtima kuchita nthena, tiyowoyenge nga ni Paulosi, uyo wakati: “Nilije mulandu wa ndopa za ŵanthu wose. Pakuti nkhalekapo chara kumuphalirani khumbo lose la Chiuta.” (Milimo 20:26, 27) Nthowa yiwemi chomene iyo tingalongolera kuti tikuwona umoyo na ndopa kuti ni vyakuzirwa, ni para tikuphalirako ŵanthu za Chiuta na khumbo lake.