1, 2. Ntchawanangwa wuli chakufuma kwa Chiuta icho ntchakuzirwa chomene mazuŵa ghano, ndipo chifukwa wuli?

ADADA ŵithu ŵakuchanya ŵali kutipa chinthu chapachanya chomene. Ŵali kutipa chawanangwa cha umoyo nga mbanthu ŵamahara awo ŵakulongora mikhaliro yawo. (Genizesi 1:27) Chifukwa cha chawanangwa chapachanya ichi, tikulondezga fundo za mu Baibolo. Para tikulondezga fundo izi, tingaŵa ŵanthu ŵakukhwima mwauzimu, awo ŵakutemwa Yehova ndipo “ŵali kuzgoŵezga nkhongono zawo zakamanyiro kupambaniska pakati pa chiwemi na chiheni.”—Ŵahebere 5:14.

² Kughanaghanira fundo za mu Baibolo nkhwakuzirwa chomene mazuŵa ghano, chifukwa charu chatimbanizgika chomene mwakuti vingachitika yayi kuti paŵe malango ghakudunjika pa chilichose icho chingatiwira mu umoyo withu. Chiyelezgero chiwemi pa nkhani iyi ntchakukhwaskana na nthowa zakuchizgira, chomenechomene minkhwala iyo ŵakupangira ndopa ndiposo nthowa zakuchizgira zakugwiliskira ntchito ndopa. Ichi ntchigaŵa chakuzirwa chomene kwa wose awo ŵakukhumba kupulikira Yehova. Para tikupulikiska fundo ya mu Baibolo yakukhwaskana na ndopa, tisankhenge vinthu mwamahara, icho chipangiskenge kuti njuŵi yithu yileke kutisuzga ndipo tijisungilirenge mu chitemwa cha Chiuta. (Zintharika 2:6-11) Wonani zinyake mwa fundo izi.

3, 4. Mpha nyengo wuli apo Malemba ghakayowoya kakwamba za kupatulika kwa ndopa, ndipo kupatulika uku kwajintha pa fundo wuli?

³ Nyengo yakwamba iyo Yehova wakavumbulira kukolerana  pakati pa umoyo na ndopa ndiposo kuzirwa kwa vinthu ivi, pakaŵa pamanyuma pakuti Kayini wakoma munung’una wake Abelu. Chiuta wakaphalira Kayini kuti: “Wona, ndopa za munung’una wako zikulilira ine kufuma pasi.” (Genizesi 4:10) Kuyana na umo Yehova wakuwonera, ndopa za Abelu zikimiranga umoyo wake, uwo ukadumulika mwamabuchi. Mwantheura, vingayowoyeka kuti ndopa za Abelu zikaliliranga Chiuta kuti wawezgere nduzga.—Ŵahebere 12:24.

⁴ Pamanyuma pa Chiwowota cha mu nyengo ya Nowa, Chiuta wakazomerezga ŵanthu kuti ŵaryenge nyama kweni ŵangaryanga ndopa yayi. Chiuta wakayowoya kuti: “Mungaryanga nyama lumoza na umoyo wake yayi, uwo ni ndopa zake. Kweniso nizamukhumba kuti mupatawure pa ndopa za umoyo winu.” (Genizesi 9:4, 5) Dango ili likagwiranga ntchito pa ŵana wose ŵa Nowa ndipo likulutilira kugwira ntchito m’paka mu nyengo yithu. Likukhozgera mazgu agho pakwamba Chiuta wakaphalira Kayini kuti ndopa ndizo zikwimira umoyo wa vilengiwa vyose. Kweniso dango ili likulongolerathu kuti Yehova, uyo Ntchisimi cha umoyo, wazamweruzga ŵanthu wose awo ŵakuyuyura umoyo na ndopa.—Masalimo 36:9.

5, 6. Kasi dango ilo Chiuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi likalongora wuli kuti ndopa ni zakupatulika ndiposo zakuzirwa? (Wonaniso bokosi lakuti  Chindikani Umoyo wa Nyama.)

⁵ Dango ilo Chiuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi nalo likalongora fundo yakuzirwa iyi. Lemba la Levitiko 17:10, 11 likuti: “Usange munthu . . . wakurya ndopa za mtundu uliwose, chisko chane chimikanenge nayo munthu uyo wakurya ndopa, ndipo nimudumulengeko ku ŵanthu ŵakwake. Umoyo wa chamoyo chilichose uli mu ndopa, ndipo namupani izo pa jotchero kuphepiskira umoyo winu, pakuti ndopa ndizo zikuphepiska, chifukwa ndimo muli umoyo.” *—Wonani bokosi lakuti “ Nkhongono za Ndopa Zakuphepiskira.”

⁶ Para ndopa za nyama iyo yakomeka zigwiliskirikenge ntchito  yayi pa jotchero, ŵakazithiranga pasi, icho chikayimiranga kuti umoyo ukawezgekeranga kwa Mwenecho uyo wakawupeleka. (Dotoronome 12:16; Ezekiyeli 18:4) Kweni wonani kuti Ŵaisrayeli ŵakeneranga yayi kuchita mwakutalulira mwa kuwuskiramothu ndopa zose mu misipa ya nyama iyo ŵaryenge. Chikuru ŵacheka makora nyama pasingo ndipo ndopa zafuma, Ŵaisrayeli ŵakeneranga kurya na njuŵi yituŵa, chifukwa kuchinja kukachindikanga Mupi wa Umoyo.

7. Kasi Davide wakalongora wuli kuti ndopa ni zakupatulika?

 ⁷ Davide, uyo wakaŵa ‘munthu uyo wakakolerana na mtima [wa Chiuta]’ wakapulikiska fundo izo mazgu gha Chiuta ghakang’anamuranga pa nkhani ya ndopa. (Milimo 13:22) Pa nyengo yinyake apo nyota yikamukora chomene, ŵanalume ŵake ŵatatu ŵakachita chikanga ndipo ŵakaluta ku mahema gha ŵalwani ŵawo na kuteka maji mu chisimi, ndipo ŵakiza nagho kwa iyo. Kasi Davide wakachita wuli? Iyo wakafumba kuti: “Kasi nimwe ndopa za ŵanalume aŵa, awo ŵaŵika umoyo wawo pangozi?” Kuyana na umo Davide wakawoneranga, kumwa maji ghara kukayananga waka na kumwa ndopa izo mbumoyo wa ŵanalume ŵake. Mwantheura, nangauli wakaŵa na nyota, “wakaghapungulira kwa Yehova.”—2 Samuyeli 23:15-17.

8, 9. Kasi Chiuta wakasintha umo wakuwonera ndopa apo mpingo wa Chikhristu ukapangika? Longosorani.

⁸ Pakati pajumpha vilimika 2,400 kufuma apo dango lakukhwaskana na ndopa likapelekekera kwa Nowa, ndiposo vilimika 1,500 kufuma apo phangano la Dango likapelekekera, Yehova wakakhuŵilizga wupu wakulongozga wa mpingo wa Ŵakhristu ŵakwambilira kuti ulembe kuti: “Mzimu utuŵa na ise tawona kuti ntchiwemi kuleka kusazgapo vizito vinyake pa imwe, padera pa vinthu vyakwenelera ivi: kuti mulutilire kuziŵizga vinthu vyakupelekeka sembe ku vikozgo, ndopa, vyakunyongeka, na uzaghali.”—Milimo 15:28, 29.

⁹ Ntchakuwonekerathu kuti wupu wakulongozga ukawona kuti ndopa ni zakupatulika ndiposo kuti kuzigwiliskira ntchito uheni nkhwananga uko kukuyana waka na kusopa vikozgo ndiposo uzaghali. Ŵakhristu ŵaunenesko mazuŵa ghano ndimo nawo ŵakuwonera. Kweniso, pakuti ŵakughanaghanira pa fundo za mu Baibolo m’malo mwa kupenja dango lakudunjika, ŵakukondweska Yehova apo ŵakusankha chakuchita pa nkhani ya ndopa.

10, 11. (a) Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuwona wuli kuŵikika ndopa panji vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa? (b) Mpha nkhani wuli yakukhwaskana na ndopa apo Ŵakhristu ŵangasankha mwakupambana?

¹⁰ Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakumanya kuti “kuziŵizga . . .  ndopa” kukung’anamura kukana kupokera ndopa ndiposo kuleka kupeleka ndopa panji kuzisunga kuti zinjireso mu thupi. Chifukwa cha kuchindika malango gha Chiuta, ŵakukana kupokera vigaŵa vikuruvikuru vinayi vya ndopa nga ni maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa, mapulateleti, na pulazima.

¹¹ Mazuŵa ghano, vigaŵa ivi vikusujikaso na kutorako tuvigaŵa tuchokotuchoko uto ŵakutugwiliskira ntchito mu nthowa zakupambanapambana. Kasi Mkhristu wangazomera kupokera tuvigaŵa utu? Kasi wakutuwona kuŵa “ndopa”? Waliyose wakwenera kusankha yekha pa nkhani iyi. Ndimo viliriso pa nkhani ya hemodayilayisisi (hemodialysis), hemodayilushon (hemodilution), na selu saveji (cell salvage) iyo ŵakuchita mwakugwiliskira ntchito ndopa za mulwari, chikuru ŵandazisunge.—Wonani Vyakusazgirapo, pa mutu wakuti Vigaŵa Vichokovichoko vya Ndopa Ndiposo Nthowa Zakuchitira Opareshoni.

12. Kasi tikwenera kuziwona wuli nkhani zakukhwaskana na njuŵi?

¹² Kasi vinthu ivyo munthu wangasankha yekha mwakuyana  na njuŵi yake ni vyakuzirwa viŵi yayi kwa Yehova? Ni vyakuzirwa, chifukwa Chiuta ngwakunweka chomene kuwona maghanoghano ghithu ndiposo ivyo vili mu mtima withu. (Ŵerengani Zintharika 17:3; 24:12.) Mwantheura, pamanyuma pa kulomba na kupenjerezga fundo zakukhwaskana na munkhwala unyake panji nthowa yinyake yakachizgiro, tikwenera kupulikira njuŵi yithu yakusambizgika Baibolo. (Ŵaroma 14:2, 22, 23) Kweni tikwenera kwendera njuŵi za ŵanyithu yayi, ndipo tikwenera yayi kufumba ŵanyithu kuti: “Ivyo vyachitikira ine ndivyo vichitikirenge imwe, mphanyi mwanguchita wuli?” Pa nkhani izi, Mkhristu waliyose wakwenera ‘kuyegha katundu wake.’ *—Ŵagalatiya 6:5; Ŵaroma 14:12; wonani bokosi lakuti “ Kasi Nkhuwona Ndopa Kuŵa Zakupatulika?”

13. Kasi malango gha Yehova ndiposo fundo zake vikuvumburachi za iyo? Yowoyani chiyelezgero.

¹³ Malango na fundo izo zili mu Baibolo vikulongora kuti Yehova ni Mupi wa Dango wavinjeru ndiposo Dada wachitemwa uyo wakupwelelera chomene umoyo wa ŵana ŵake. (Masalimo 19:7-11) Nangauli dango la ‘kuziŵizga ndopa’ likapelekeka kuti litivikilire ku matenda yayi, kweni likutivikilira ku masuzgo agho ghakuŵapo chifukwa cha kupokera ndopa. (Milimo 15:20) Nakuti ŵanthu ŵanandi awo ŵakugwira ntchito za chipatala ŵakuti opareshoni yambura ndopa “njiwemi chomene” kuluska kumuŵika ndopa mulwari. Ku Ŵakhristu ŵaunenesko, ichi chikulongora waka vinjeru vyambura mphaka ivyo Yehova wali navyo ndiposo chitemwa chake pakuŵa Mupapi.—Ŵerengani Yesaya 55:9; Yohane 14:21, 23.

14, 15. (a) Kasi ni malango wuli agho ghakalongora kuti Chiuta wakughanaghanira ŵanthu? (b) Kasi mungalondezga wuli fundo iyo yili mu malango ghakuvikilira ku ngozi?

¹⁴ Malango ghanandi agho Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli ghakulongora kuti wakughanaghanira ŵanthu. Mwachiyelezgero, wakaŵika dango lakuti nyumba za Ŵaisrayeli ziŵenge na  kam’panda pachanya pa mtenje mwakuti ŵagege ngozi, chifukwa pa mtenje pakachitikiranga vinthu vinandi. (Dotoronome 22:8; 1 Samuyeli 9:25, 26; Nehemiya 8:16; Milimo 10:9) Chiuta wakalanguraso kuti ŵaŵenge maso na nkhaŵi (ng’ombe) zakofya. (Ekisodo 21:28, 29) Para munthu wasulako malango agha wakalongoranga kuti wakuyuyura umoyo wa ŵanji ndipo wakaŵanga na mulandu wa ndopa.

¹⁵ Kasi tingalondezga wuli fundo iyo yili mu malango agha? Ghanaghanirani za galimoto yinu, kendeskero kinu ka galimoto, viŵeto vinu, nyumba yinu, uko mukugwira ntchito, ndiposo vyakusanguluska ivyo mukutemwa. Ku vigaŵa vinyake, ngozi ndizo zikukoma ŵawukirano ŵanandi, kanandi chifukwa ŵakuchita vinthu mwambura kwenelera. Ndipouli, ŵawukirano awo ŵakukhumba kukhalilira mu chitemwa cha Chiuta ŵakuzirwiska umoyo, ndipo ŵakuchita yayi vyakusanguluska ivyo vingaŵapweteka. Ŵalije maghanoghano ghawakawaka ghakuti muwukirano wakujipweteka bweka yayi. M’malo mwake, ŵakusangwa na uwukirano wawo mwa kuleka kujinjizgira dala mu ngozi.—Mupharazgi 11:9, 10.

16. Ni fundo wuli ya mu Baibolo iyo njakovwira pa nkhani ya kufumya nthumbo? (Wonaniso mazgu ghamusi.)

¹⁶ Nanga ni umoyo wa mwana uyo wandababike ngwakuzirwa kwa Chiuta. Mu Israyeli, para munthu wapweteka mwanakazi wanthumbo, ndipo iyo panji mwana wa munthumbo wafwa, Chiuta wakawonanga kuti munthu uyo wali na mulandu wa kukoma munthu, ndipo wakeneranga kulipa “umoyo pa umoyo.” * (Ŵerengani Ekisodo 21:22, 23.) Ipo ghanaghanirani waka umo Yehova wakwenera kuti wakukwiyira para wakuwona ŵana ŵambura mapendeko ŵakufumiskika chilimika chilichose, kanandi chifukwa chakuti ŵanyinawo ŵakujighanaghanira ŵekha ndiposo mbaleŵi.

17. Kasi mungapembuzga wuli munthu uyo wakafumya nthumbo pambere wandamanye malango gha Chiuta?

 ¹⁷ Kweni wuli pakuyowoya za mwanakazi uyo wakafumya nthumbo pambere wandasambire unenesko wa mu Baibolo?  Kasi Chiuta wangamuchitira lusungu yayi? Wangamuchitira lusungu. Nakuti munthu uyo ngwakupera nadi wangalindizga chigowokero kwa Chiuta chifukwa cha ndopa izo Yesu wakathiska. (Masalimo 103:8-14; Ŵaefeso 1:7) Enya, Yesu iyomwene wakati: “Nkhizira kuzakachema ŵanthu ŵarunji yayi, kweni ŵakwananga kuti ŵang’anamuke mtima.”—Luka 5:32.

18. Kasi Baibolo likulongosora wuli chinthu chikuru icho chikupangiska kuthiska ndopa?

¹⁸ Padera pa kuleka kupweteka ŵanji, Yehova wakukhumba kuti tiwuskiremothu mu mtima withu chinthu icho chikupangiska kuthiska ndopa, icho nkhutinkhana. Mpositole Yohane wakalemba kuti: “Waliyose uyo wakutinkha mubali wake ngwakukoma ŵanthu [panji chigeŵenga].” (1 Yohane 3:15) Munthu uyu kuti wakutinkha waka mubali wake yayi, kweni wakukhumba kuti wafwe. Wakulongora thinkho lake mwa kunanga mbiri yake panji kumutetera mautesi agho para ghangaŵa ghaunenesko, Chiuta wangamweruzgirapo. (Levitiko 19:16; Dotoronome 19:18-21; Mateyu 5:22) Ipo ntchakuzirwa chomene kuti tiyezgeyezge chomene kuwuskamo maghanoghano ghaheni mu mtima withu.—Yakobe 1:14, 15; 4:1-3.

19. Kasi munthu uyo wakwendera fundo za mu Baibolo wakughawona wuli malemba nga ni Masalimo 11:5 na Ŵafilipi 4:8, 9?

¹⁹ Awo ŵakuzirwiska umoyo nga ni Yehova ndipo ŵakukhumba kujisungilira mu chitemwa chake ŵakugegaso nkhaza za mtundu uliwose. Lemba la Masalimo 11:5 likuti: “Wakutinkha waliyose uyo wakutemwa nkhaza.” Mazgu agha ghakuyowoya waka ukhaliro wa Chiuta yayi, kweni ni ulongozgi wa umo tikwenera kukhalira. Ghakupangiska awo ŵakutemwa Chiuta kuti ŵagege vyakusanguluska vilivyose ivyo muli nkhaza. Kweniso, mazgu ghakuti Yehova ni “Chiuta wa mtende” ghakukhuŵilizga ŵateŵeti ŵake kuti ŵazuzgenge maghanoghano na mitima yawo na vinthu vyakutemweka, viwemi, vyakulumbika, ivyo vikuwezgerapo mtende.—Ŵerengani Ŵafilipi 4:8, 9.

20-22. Kasi Ŵakhristu ŵakuchita wuli na charu, ndipo chifukwa wuli?

²⁰ Chiuta wakuwona kuti charu chose cha Satana chili na mulandu wa ndopa. Ndyali, izo mu Malemba zikuyelezgereka na vikoko vyakofya, zakomeska ŵanthu ŵambura mapendeko, kusazgapo ŵateŵeti ŵa Yehova. (Daniyeli 8:3, 4, 20-22; Chivumbuzi 13:1, 2, 7, 8) Awo ŵakuteŵetera lumoza na ŵamazaza awo ŵali nga ni vikoko, mbanthu ŵabizinesi ndiposo ŵasayansi, awo ŵapanga vilwero vyakofya chomene, ndipo ŵakusanga ndalama zinandi chomene. Ipo mbunenesko nadi kuti “charu chose chikugona mu nkhongono za muheni.”—1 Yohane 5:19.

²¹ Pakuti ŵalondezgi ŵa Yesu ŵali ku “chigaŵa cha charu chara” ndipo ŵakunjiramo yayi mu ndyali na nkhondo za charu, ŵakugega kuthiska ndopa paŵekha ndiposo nga ni gulu. * (Yohane 15:19; 17:16) Kweniso ŵakuchita nga ni Yesu, ŵakuwezgera yayi para ŵanji ŵakuŵatambuzga. M’malo mwake, ŵakutemwa  ŵalwani ŵawo, nanga nkhuŵalombera wuwo.—Mateyu 5:44; Ŵaroma 12:17-21.

²² Chakuluska vyose ntchakuti Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakujipatura ku “Babuloni Mukuru,” uyo mbufumu wa charu chose wa chisopa chautesi ndiposo uyo wali na mulandu ukuru wa ndopa. Mazgu gha Chiuta ghakuti: “Mwa iyo mukasangika ndopa za ntchimi, za ŵatuŵa, na za wose awo ŵakomeka pa charu chapasi.” Antheura tikuchenjezgeka kuti: “Fumanimo mwa iyo, mwaŵanthu ŵane.”—Chivumbuzi 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Kasi kufumamo mu Babuloni kukung’anamura vichi?

²³ Kufumamo mu Babuloni Mukuru kukung’anamura vinandi. Kukung’anamura kufufutiska zina, kutinkha vinthu viheni ivyo visopa vyautesi vikulekelera panji kukhuŵilizga, nga ni uzaghali, kunjira mu ndyali, ndiposo kupenjisiska usambazi. (Ŵerengani Masalimo 97:10; Chivumbuzi 18:7, 9, 11-17) Kanandi vinthu ivi ndivyo vikupangiska ŵanthu kuthiska ndopa.

24, 25. Kasi Chiuta wakugowokera munthu uyo wapera mu nthowa wuli? (b) Ndipo ichi chikutikumbuska ndondomeko wuli ya munyengo yakale?

²⁴ Pambere tindamanye kusopa kwaunenesko, waliyose wa ise, mu nthowa zinyake wakakhozgeranga vyakuchitika vya mu charu cha Satana ndipo wakaŵa na mulandu wa ndopa. Kweni chifukwa chakuti tikasintha nthowa zithu, kuŵa na chipulikano mu sembe yakuwombora ya Khristu, na kujipeleka kwa Chiuta, Chiuta wakamba kutilongora lusungu na kutivikilira mwauzimu. (Milimo 3:19) Mizi yakuphokwerako yikutikumbuska waka umo ŵanthu ŵakasangiranga chivikiliro mu nyengo yakale.—Maŵazgo 35:11-15; Dotoronome 21:1-9.

²⁵ Kasi vikendanga wuli? Para Muisrayeli wakoma munthu mwangozi, wakeneranga kuchimbilira ku mizi yakuphokwerako. Para mweruzgi wakumanya tunthu weruzga nkhani yake, munthu uyu wakeneranga kukhala ku muzi wakuphokwerako m’paka wasembe mukuru wafwe. Pamanyuma wakaŵanga wakufwatuka kukakhala kulikose. Chiuta wakulongora chiyelezgero chiwemi chomene pa nkhani ya lusungu ndiposo umo wakuzirwiskira umoyo wa munthu. Mizi yakuphokwerako iyo yikaŵako mu nyengo yakale yikuyana waka na ivyo Chiuta wanozga mazuŵa  ghano kwizira mu sembe yakuwombora ya Khristu. Kwizira mu sembe iyi, tikuvikilirika ku nyifwa iyo mphanyi yikuŵapo chifukwa cha kuswa mwangozi malango gha Chiuta ghakukhwaskana na kuzirwa kwa umoyo na ndopa. Kasi mukuzirwiska ivyo Chiuta wali kunozga? Kasi mungalongora wuli kuti mukuvizirwiska? Nthowa yimoza nkhuphalirako ŵanji kuti nawo ŵazomere nthowa ya Chiuta iyo wakuvikilira ŵanthu ŵake, chomene apo tikuwona kuti “suzgo yikuru” yaneng’enera chomene.—Mateyu 24:21; 2 Ŵakorinte 6:1, 2.

26-28. Kasi umo vinthu viliri sono vikuyana wuli na mu nyengo ya ntchimi Ezekiyeli, ndipo tingajisungilira wuli mu chitemwa cha Chiuta?

²⁶ Umo vinthu viliri ku ŵanthu ŵa Chiuta sono vikutikumbuska umo vikaŵira mu nyengo ya ntchimi Ezekiyeli, iyo Yehova wakayituma kuti yiŵe mulinda wauzimu wa nyumba ya Israyeli. Chiuta wakayowoya kuti: “Para wapulika mazgu kufuma mu mulomo wane, unichenjezgere ŵanthu.” Ezekiyeli wazerezgenge mulimo wake wakate waŵenge na mulandu wa ndopa za awo ŵakakomeka apo Yerusalemu wakeruzgika. (Ezekiyeli 33:7-9) Kweni Ezekiyeli wakapulikira ndipo wakaŵavya mulandu wa ndopa.

²⁷ Mazuŵa ghano, umaliro wa charu cha Satana uli pafupi. Ntheura, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuwona kuti ŵali na mulimo ndiposo mwaŵi wa kupharazga za “zuŵa la kuwezgera nduzga” la Chiuta pamoza na uthenga wa Ufumu. (Yesaya 61:2; Mateyu 24:14) Kasi mukuchitako mwakukwana mulimo wakuzirwa uwu? Mpositole Paulosi wakazirwiskanga chomene mulimo wake wa kupharazga. Ndicho chifukwa chake wakayowoya kuti: “Nilije mulandu wa ndopa za ŵanthu wose, pakuti nkhalekapo chara kumuphalirani khumbo lose la Chiuta.” (Milimo 20:26, 27) Ichi ntchiyelezgero chiwemi chomene chakuti tilondezge.

²⁸ Ndipouli, kuti Chiuta walutilire kutitemwa nga ni Dada withu, pali vinyakeso ivyo tikwenera kuchita padera pa kuwona waka umoyo na ndopa nga umo Yehova wakuviwonera. Tikweneraso kuŵa ŵakutowa, panji ŵatuŵa pamaso pake, nga umo tiwonerenge mu chipaturo chakulondezgapo.