1, 2. Kasi tikwenera kusankha vichi pa nkhani ya vyakusanguluska?

YELEZGERANI kuti muli pafupi kurya chipambi chakunowa chomene, kweni mukusanga kuti ntchakuvunda palwande. Kasi muchitengechi? Mungarya chipambi chose, na pakuvunda wuwo; mungataya chipambi chose, na pakuvunda wuwo; panji mungachekapo pakuvunda na kurya pawemi. Kasi musankhenge vichi?

² Mu nthowa yinyake, vyakusanguluska vikuyana waka na chipambi ichi. Nyengo zinyake, mukukhumba kusangulukapo, kweni mukusanga kuti vyakusanguluska vinandi mazuŵa ghano ni viheni, enya, vyakuvunda. Ntheura, kasi muchitengechi? Ŵanji ŵangazomera icho ntchiheni na kusangwa na vyakusanguluska vyose ivyo charu ichi chingapeleka. Ŵanji ŵangakana vyakusanguluska vyose mwakuti ŵaleke kuwona chilichose chiheni. Kweni ŵanji ŵangagega vyakusanguluska ivyo ni viheni ndipo nyengo na nyengo ŵangasangwa na ivyo ni viwemiko. Kasi mukwenera kusankha vichi mwakuti mujisungilire mu chitemwa cha Chiuta?

3. Kasi sono tidumbiskanenge vichi?

³ Taŵanandi tingasankha fundo yachitatu. Tikumanya kuti ntchakukhumbikwa kusangulukapo kweni tikukhumba kusangwa na vinthu ivyo ni viwemi pera. Ntheura tikwenera kumanya icho ntchiwemi na icho ntchiheni. Kweni chakwamba, tiyeni tidumbiskane umo vyakusanguluska ivyo tasankha vingakhwaskira ubwezi withu na Yehova.

4. Kasi kujipeleka kwithu kukwenera kutovwira wuli pakusankha vyakusanguluska?

⁴ Nyengo yinyake kumasinda uku, Kaboni munyake muchekuru uyo wakabatizika mu 1946, wakayowoya kuti: “Nkhuwoneseska kuti pa nkhani yiliyose ya ubatizo niŵengepo na kupulikizga mwakupwelelera, nga ni para ndine nibatizikenge.” Chifukwa wuli? Iyo wakati: “Kujikumbuska kuti nili wakujipeleka kwa Chiuta kwanovwira kuti nilutilire kuŵa wakugomezgeka.” Kwambura kukayika, mukukolerana nagho maghanoghano agha. Kujikumbuska mwaŵene kuti muli kulayizga Yehova kuti mu umoyo winu wose mumuteŵeterenge, kukumukhuŵilizgani kuti muzizipizgenge. (Ŵerengani Mupharazgi 5:4.) Nakuti para mukulanguruka pa kujipeleka kwinu vikhwaskenge umo mukuwonera uteŵeti Wachikhristu kweniso vigaŵa vinyake vya umoyo winu, kusazgapo vyakusanguluska. Mpositole Paulosi wakalongora kuti fundo iyi njaunenesko apo wakalemberanga Ŵakhristu mu nyengo yake kuti: “Kwali mukurya panji mukumwa panji mukuchita chinthu chinyake chilichose, chitani vinthu vyose kuti Chiuta wachindikike.”—1 Ŵakorinte 10:31.

5. Kasi lemba la Levitiko 22:18-20 likutovwira wuli kuwona chenjezgo ilo lili pa Ŵaroma 12:1?

⁵ Chilichose icho mukuchita mu  umoyo winu chikukolerana na kusopa Yehova. Mu kalata yake ku Ŵaroma, Paulosi wakazunura mazgu ghakukhukiska chomene kuti walongosore unenesko uwu ku ŵasopi ŵanyake. Wakaŵachiska kuti: “Mupeleke mathupi ghinu kuŵa sembe yamoyo, yituŵa, na yakuzomerezgeka kwa Chiuta, uwo mbuteŵeti wakupatulika pamoza na nkhongono yinu ya kughanaghana.” (Ŵaroma 12:1) Thupi linu likusazgapo maghanoghano, mtima, ndiposo nkhongono zinu. Vyose ivi mukuteŵetera navyo Chiuta. (Mariko 12:30) Paulosi wakuyowoya za kuteŵetera na umoyo wose kwanthena nga ni sembe. Lizgu lakuti sembe ili lili na chenjezgo. Mu Dango ilo Chiuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi, sembe iyo yikaŵa na kalema, Chiuta wakayikananga. (Levitiko 22:18-20) Mwakuyana waka, usange sembe yauzimu ya Mkhristu njakubinkha mu nthowa yinyake, Chiuta wayikanenge.Kasi ichi chingachitika wuli?

6, 7. Kasi Mkhristu wangabinkhiska wuli thupi lake, ndipo umaliro wake ungaŵa wuli?

⁶ Paulosi wakasoka Ŵakhristu mu Romu kuti ŵaleke ‘kupeleka mathupi ghawo [panji ‘viŵaro vyawo,’ mazgu ghamusi] ku kwananga.’ Paulosi wakaŵaphaliraso kuti ‘ŵakome milimo ya thupi.’ (Ŵaroma 6:12-14; 8:13) Kukwambilira kwa kalata yake, wakazunurapo yinyake mwa “milimo ya thupi” iyi. Pakuyowoya za ŵanthu ŵakwananga, tikuŵazga kuti: “Mulomo wawo ngwakuzura na mazgu ghakutemba.” “Malundi ghawo ghakuchimbilira kuthiska ndopa.” “Palije kopa Chiuta pamaso pawo.” (Ŵaroma 3:13-18) Mkhristu wangabinkhiska thupi lake para wangachita milimo yiheni iyi na “viŵaro” vyake. Mwachiyelezgero, lero usange Mkhristu wakuwonelera dala vinthu viheni nga ni vithuzithuzi vyamuziro panji kuwonelera nkhaza, ndikuti ‘wakupeleka [maso ghake] ku kwananga’ ndipo wakubinkhiska thupi lake lose. Kusopa kose uko wangachita kuŵenge sembe iyo njituŵaso yayi nesi yakuzomerezgeka kwa Chiuta. (Dotoronome 15:21; 1 Petrosi 1:14-16; 2 Petrosi 3:11) Iyi ni njombe yiheni chomene ya kusankha vyakusanguluska vyambura kwenelera.

 ⁷ Ntchakuwonekerathu kuti ivyo Mkhristu wakusankha pa nkhani ya vyakusanguluska ni vyakuzirwa. Ipo tikwenera kusankha vyakusanguluska ivyo vingatoweska sembe yithu kwa Chiuta m’malo mwa kuyibinkhiska. Sono tiyeni tidumbiskane umo tingamanyira ivyo ni viwemi ndiposo ivyo ni viheni.

8, 9. (a) Kasi vyakusanguluska vyose tingavigaŵa mu magulu ghaŵiri nga? (b) Kasi ni vyakusanguluska wuli ivyo tikukana, ndipo chifukwa wuli?

⁸ Vyakusanguluska vyose, vingagaŵika mu magulu ghaŵiri. Mu gulu lakwamba muli vyakusanguluska ivyo Ŵakhristu ŵakwenera kuvigega; mu gulu linyake muli vyakusanguluska ivyo Ŵakhristu ŵangasangwa navyo panji yayi. Tiyeni tambe dankha na gulu lakwamba, ilo muli vyakusanguluska ivyo Ŵakhristu ŵakwenera kuvigega.

⁹ Umo tikawonera mu Mutu 1, mitundu yinyake ya vyakusanguluska yikulongora vinthu ivyo Baibolo likukanizgirathu. Mwachiyelezgero, ghanaghanirani za Mawebusayiti, mafilimu, mapulogiramu gha pa TV, ndiposo sumu, ivyo vikukhuŵilizga mzimu wa uchiŵanda panji muli vithuzithuzi vyamuziro panji vikuthandazga nkharo zaukazuzi. Pakuti vinthu ivyo vikususkana na fundo panji malango gha mu Baibolo vikulongoreka nga ni viwemi mu vyakusanguluska vyanthena, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakwenera kuvigega. (Milimo 15:28, 29; 1 Ŵakorinte 6:9, 10; Chivumbuzi 21:8) Para mukugega vyakusanguluska viheni vyanthena, mukulongora Yehova kuti ‘mukunyanyara nadi icho ntchiheni’ ndipo nyengo zose ‘mukupatukako ku uheni.’ Ntheura, muli na “chipulikano chambura upusikizgi.”—Ŵaroma 12:9; Masalimo 34:14; 1 Timote 1:5.

10. Pa nkhani ya vyakusanguluska, kasi nkhaghanaghaniro wuli ako nkhakofya, ndipo chifukwa wuli?

¹⁰ Kweni ŵanji ŵangaghanaghana kuti palije uheni uliwose kuwonelera vyakusanguluska ivyo vikulongora nkharo ziheni. Ŵakuyowoya kuti, ‘Ningaviwonelera mu mafilimu  panji pa TV, kweni ningachita yayi vyanthena.’ Kughanaghana nthena nkhujipusika ndipo nkhwakofya. (Ŵerengani Yeremiya 17:9.) Usange tikusangwa kuwonelera ivyo Yehova wakukana, kasi ndikuti ‘tikunyanyara nadi icho ntchiheni’? Para tikusangwa na vinthu viheni mwakuwerezgawerezga njuŵi yithu yifwenge. (Masalimo 119:70; 1 Timote 4:1, 2) Kachitiro aka kangakhwaska ivyo tikuchita panji umo tikuwonera nkharo ziheni za ŵanji.

11. Kasi lemba la Ŵagalatiya 6:7 lalongora wuli kuti likuneneska pa nkhani ya vyakusanguluska?

¹¹ Ivi vili kuchitikapo nadi. Ŵakhristu ŵanji ŵachita vinthu viheni chifukwa cha vyakusanguluska ivyo ŵakatemwanga kuwonelera. Ŵakabenuka ku maso ŵati ŵavifyontha dankha na kumanya kuti “icho munthu wakuseŵa, ndicho wazamuvuna.” (Ŵagalatiya 6:7) Kweni mungagega vinthu ivi. Usange mu maghanoghano ghinu mukuseŵamo vinthu viwemi, muzamukondwa kuvuna vinthu viwemi mu umoyo winu.—Wonani bokosi lakuti “ Kasi Ningasankha Vyakusanguluska Wuli?”

12. Kasi lemba la Ŵagalatiya 6:5 likukolerana wuli na vyakusanguluska, ndipo ni ulongozgi wuli uwo tili nawo pakujisankhira chakuchita?

¹² Sono tiyeni tidumbiskane gulu lachiŵiri, ilo lili na vyakusanguluska ivyo vikulongora vinthu ivyo Mazgu gha Chiuta ghakukanizga mwakudunjika yayi nesi kuzomerezga. Pakusankha vyakusanguluska vyanthena, Mkhristu waliyose wakwenera kujisankhira icho wakuwona kuti ntchiwemi. (Ŵerengani Ŵagalatiya 6:5.) Ndipouli, kuti tilije ulongozgi yayi pa nkhani iyi. Baibolo lili na fundo panji unenesko uwo ungatovwira kumanya maghanoghano gha Yehova. Para tingaghanaghanira mwakupwelelera fundo izi, timanyenge “khumbo la Yehova” pa vinthu vyose, na pakusankha vyakusanguluska wuwo.—Ŵaefeso 5:17.

13. Ntchivichi chititumenge kuti tigege vyakusanguluska ivyo vingakwiyiska Yehova?

 ¹³ Unenesko ngwakuti Ŵakhristu wose ŵakupulikiska panji kumanya vinthu mwakuyana pa nyengo yimoza yayi. (Ŵafilipi 1:9) Kweniso Ŵakhristu ŵakumanya kuti pa nkhani ya vyakusanguluska waliyose wali na ivyo wakutemwa panji kutinkha. Ntheura, tikwenera kulindilira kuti Ŵakhristu wose ŵasankhenge vinthu mwakuyana yayi. Ndipouli, para  tikuzomerezga fundo zakufuma kwa Chiuta kulongozga maghanoghano na mtima withu, tiŵenge ŵakunozgeka kukana mtundu uliwose wa vyakusanguluska ivyo vingakwiyiska Yehova.—Masalimo 119:11, 129; 1 Petrosi 2:16.

14. (a) Kasi ntchinthu wuli icho tikwenera kughanaghanira para tikusankha vyakusanguluska? (b) Kasi tingachita wuli kuti vinthu vya Ufumu viŵenge pakwamba mu umoyo?

¹⁴ Para mukusankha vyakusanguluska, pali chinthu chinyake chakuzirwa icho mukwenera kuchighanaghanira, icho ni nyengo yinu. Peneapo vyakusanguluska ivyo mukuwonelera vikulongora ivyo imwe mukuwona kuti ni viwemi, nyengo iyo mukumalira pa vyakusanguluska ivi yikuphara ivyo imwe mukuwona kuŵa vyakuzirwa. Tikumanya kuti ku Ŵakhristu, vinthu vyauzimu ndivyo ni vyakuzirwa chomene. (Ŵerengani Mateyu 6:33.) Ipo kasi mukuchita wuli kuti vinthu vya Ufumu vilutilire kuŵa pakwamba mu umoyo winu? Mpositole Paulosi wakati: “Muŵe maso chomene na umo mukwendera, nga mbambura vinjeru yayi, kweni nga mbanthu ŵavinjeru. Mugwiliskirenge ntchito makora nyengo yinu.” (Ŵaefeso 5:15, 16) Nadi, kuŵika nyengo yakwenelera yakusangulukira kumovwiraninge kuti muŵe na nyengo yakuchitira “vinthu vyakuzirwa chomene,” vinthu ivyo vingakhozga umoyo winu wauzimu.—Ŵafilipi 1:10.

15. Chifukwa wuli ntchavinjeru kuchenjera pakusankha vyakusanguluska?

¹⁵ Kweniso ntchavinjeru kuŵa ŵakuchenjera para tikusankha vyakusanguluska. Kasi ichi chikung’anamurachi? Ghanaghaniraniso chiyelezgero cha chipambi. Kuti muleke kulyera kumoza na chakuvunda kwambura kumanya, mukucheka apo pavunda pera chara kweni mukujumphirako pachoko. Mwakuyana waka, ntchavinjeru kuŵa ŵakuchenjera pakusankha vyakusanguluska. Mkhristu wavinjeru wakugega vyakusanguluska ivyo vikususkana na fundo za mu Baibolo pera yayi kweniso ivyo ni vyakukayikiska panji ivyo vili na vigaŵa ivyo ni viwemi yayi mwauzimu. (Zintharika 4:25-27)  Kulondezga chomene Mazgu gha Chiuta kumovwiraninge kuchita nthena.

16. (a) Kasi tingalongora wuli kuti tili na maghanoghano gha Yehova pa nkhani ya makhaliro? (b) Kasi kulondezga fundo za mu Baibolo kungaŵa wuli umoyo winu?

¹⁶ Pakusankha vyakusanguluska, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakudankha kughanaghanira umo Yehova wakuviwonera. Baibolo likuvumbura umo Yehova wakughanaghanira ndiposo umo wakukhumbira kuti tichitirenge. Mwachiyelezgero, Themba Solomoni likazunura vinthu vinandi ivyo Yehova wakutinkha, nga ni “lulimi lwautesi, na mawoko agho ghakuthiska ndopa zambura mulandu, mtima uwo ukwata viŵembu, na malundi agho ghakuchimbilira ku uheni.” (Zintharika 6:16-19) Kasi maghanoghano gha Yehova ghakwenera kumukhwaskani wuli? Wamasalimo wakuchiska kuti: “Imwe mukutemwa Yehova, tinkhani icho ntchiheni.” (Masalimo 97:10) Ivyo mukusankha pa nkhani ya vyakusanguluska vikwenera kulongora kuti mukutinkha nadi ivyo Yehova wakutinkha. (Ŵagalatiya 5:19-21) Kweniso kumbukani kuti ivyo mukuchita kwamwekha, vikuvumbura umo muliri nadi, kuluska para muli pa ŵanthu. (Masalimo 11:4; 16:8) Ntheura usange mu umoyo winu wose mukukhumba nadi kwendera maghanoghano gha Yehova pa nkhani za makhaliro, nyengo zose musankhenge vinthu mwakuyana na fundo za mu Baibolo. Ndipo kuchita nthena ndiwo uŵenge umoyo winu.—2 Ŵakorinte 3:18.

17. Pambere tindasankhe vyakusanguluska, ni mafumbo wuli agho tikwenera kujifumba?

 ¹⁷ Kasi ni vichi vinyake ivyo mungachita kuti muchitenge vinthu mwakuyana na maghanoghano gha Yehova para mukusankha vyakusanguluska? Ghanaghanirani pa fumbo ili, ‘Kasi ichi chinikhwaskenge wuli ine ndiposo ubwezi wane na Chiuta?’ Mwachiyelezgero, pambere mundaghanaghane kuwonelera filimu, jifumbani kuti, ‘Kasi ivyo vili mu filimu iyi vikhwaskenge wuli njuŵi yane?’ Tiyeni tiwone fundo za mu Baibolo izo zingawovwira pa nkhani iyi.

18, 19. (a) Kasi fundo iyo yikusangika pa Ŵafilipi 4:8 yingatovwira wuli kumanya usange vyakusanguluska vithu ni viwemi panji yayi? (b) Kasi ni fundo wuli zinyake izo zingamovwirani kusankha vyakusanguluska viwemi? (Wonani mazgu ghamusi.)

¹⁸ Fundo yakuzirwa yikusangika pa Ŵafilipi 4:8, iyo yikuti: “Vinthu vyose vyaunenesko, vinthu vyose vyakuzirwa, vinthu vyose vyaurunji, vinthu vyose vituŵa, vinthu vyose vyakutemweka, vinthu vyose vya mbiri yiwemi, nkharo yiliyose yiwemi, na vinthu vyose vyakulumbika, lutilirani kughanaghanira vinthu ivi.” Mbunenesko kuti apa Paulosi wakuyowoya za vyakusanguluska yayi, kweni ivyo mtima ukulanguruka, ivyo vikwenera kuŵa vinthu vyakukondweska Chiuta. (Masalimo 19:14) Ndipouli, mazgu gha Paulosi ghangagwiraso ntchito pa nkhani ya vyakusanguluska. Mu nthowa wuli?

¹⁹ Jifumbani kuti, ‘Kasi mafilimu agho nkhusankha, maseŵero gha pa vidiyo, sumu, panji vyakusanguluska vinyake vikuzuzga maghanoghano ghane na “vinthu vyose vituŵa”?’ Mwachiyelezgero, para mwamara kuwonelera filimu, kasi ni vithuzithuzi wuli ivyo vikwenda mu maghanoghano ghinu? Usange ni viwemi ndiposo vyakukondweska, mukumanya kuti vyakusanguluska vinu vyanguŵa viwemi. Ndipouli, usange filimu iyo mwawoneleranga yikumupangiskani kughanaghana vinthu ivyo ni vituŵa yayi, manyani kuti vyakusanguluska vinu vyanguŵa viwemi yayi, panji vyakofya.  (Mateyu 12:33; Mariko 7:20-23) Chifukwa wuli? Chifukwa kughanaghanira vinthu ivyo ni vyambura kutowa kungatimbanizga mtende wa mu mtima, kukulungariska njuŵi yinu yakusambizgika Baibolo, ndiposo kunanga ubwezi winu na Chiuta. (Ŵaefeso 5:5; 1 Timote 1:5, 19) Pakuti vyakusanguluska vyanthena vingamupwetekani, ŵikanipo mtima kuvigega. * (Ŵaroma 12:2) Muŵe nga ngwamasalimo uyo wakalomba Yehova kuti: “Zgorani maso ghane kuti ghaleke kulaŵiska vyawaka.”—Masalimo 119:37.

20, 21. Kasi lemba la 1 Ŵakorinte 10:23, 24 likukolerana wuli na kusankha vyakusanguluska viwemi?

²⁰ Paulosi wakazunura fundo yakuzirwa ya mu Baibolo iyo tikwenera kughanaghanira pakusankha vyakuchita pa nkhani za taŵene. Iyo wakati: “Vinthu vyose ni vyakuzomerezgeka; kweni ni vinthu vyose yayi ivyo vikuzenga. Waliyose waleke kupenja icho ntchachandulo kwa iyo, kweni icho ntchachandulo kwa munthu munyake.” (1 Ŵakorinte 10:23, 24) Kasi fundo iyi yikukolerana wuli na kusankha vyakusanguluska viwemi? Mukwenera kujifumba kuti, ‘Kasi ŵanji ŵatenge wuli na vyakusanguluska ivyo nkhusankha?’

²¹ Njuŵi yinu yingamuzomerezgani kusangwa na vyakusanguluska vinyake ivyo imwe mukuwona kuti “ni vyakuzomerezgeka.” Ndipouli, usange mwawona kuti Ŵakhristu ŵanji njuŵi yawo yikuŵakanizga vyakusanguluska ivyo, mungasankha kuvileka. Chifukwa wuli? Chifukwa mukukhumba yayi ‘kwanangira ŵabali ŵinu,’ panji ‘kunangira Khristu,’ nga umo Paulosi wakayowoyera, mwa kupangiska kuŵa chakusuzga kwa Mkhristu munyinu kuŵa wakugomezgeka kwa Chiuta. Mukukumbuka mazgu ghakuti: “Muleke kukhuŵazga.” (1 Ŵakorinte 8:12; 10:32) Ŵakhristu ŵaunenesko mazuŵa  ghano, ŵakupulikira ulongozgi wa Paulosi wakupulikikwa makora uwu mwa kugega vyakusanguluska ivyo ni “vyakuzomerezgeka” kweni “vikuzenga” yayi.—Ŵaroma 14:1; 15:1.

22. Chifukwa wuli Ŵakhristu ŵakuchindika maghanoghano ghakupambanapambana pa nkhani izo waliyose wakwenera kuchita mwakuyana na njuŵi yake?

²² Kweni pali chinthu chinyake pa nkhani ya kupenja icho ntchachandulo ku ŵanji. Mkhristu uyo njuŵi yake yikumukanizga vyakusanguluska vinyake wakwenera yayi kukosera kuti wose mu mpingo ŵenderenge maghanoghano ghake pa nkhani ya vyakusanguluska ivyo ni vyakwenelera. Para wangachita nthena, wangayana waka na dilayivala uyo wakuchichizga ŵadilayivala wose pa msewu kuti ŵendeskenge galimoto zawo pa sipidi iyo wakutemwa. Ntchambura kupulikikwa kuchita nthena. Chifukwa cha kutemwa Ŵakhristu ŵanyake, uyo njuŵi yake yikumukanizga vyakusanguluska vinyake wakwenera kuchindika ŵanyake awo maghanoghano ghawo ghakupambanako na ghake kweni ghakukolerana na fundo Zachikhristu. Para wakuchita nthena wakuzomerezga kuti ‘mahara ghake ghamanyikwe ku ŵanthu wose.’—Ŵafilipi 4:5; Mupharazgi 7:16.

23. Kasi mungasimikizga wuli kuti mukusankha vyakusanguluska viwemi?

²³ Mwakudumura, kasi mungasimikizga wuli kuti mukusankha vyakusanguluska viwemi? Kanani mtundu wose wa vyakusanguluska ivyo vikulongora vinthu viheni, ivyo vikukanizgika mu Mazgu gha Chiuta. Londezgani fundo za mu Baibolo izo zingamovwirani kusankha vyakusanguluska ivyo Baibolo likuvizunurapo yayi mwakudunjika. Gegani vyakusanguluska ivyo vikunanga njuŵi yinu, ndipo muŵe ŵakunozgeka kuleka vyakusanguluska ivyo vingakhuŵazga ŵanji, chomenechomene Ŵakhristu ŵanyinu. Mphanyi maghanoghano ghinu ghakuti ndimo muchitirenge ghapeleka uchindami kwa Chiuta ndiposo kumusungilirani imwe na mbumba yinu mu chitemwa chake.