1, 2. Kasi Paulosi wakaŵa pa ulendo wa mtundu wuli, ndipo wakwenera kuti wakaghanaghananga vichi?

 PAULOSI wakaŵa kuti wachali kughanaghanira mazgu agho Fesito wakayowoya, pakuti ghakakhwaskanga ivyo vyamumuchitikira. Kazembe Fesito wakayowoya kuti: “Ulutenge kwa Kesare.” Paulosi wakaŵa kuti wakhala mu jele vyaka viŵiri, ntheura ulendo wa ku Romu ukawovwira kuti wawoneko malo ghanyake. (Mil. 25:12) Ndipouli, vinandi ivyo Paulosi wakakumbukanga vyakukhwaskana na maulendo gha pa nyanja vikaŵa vyakukondweska yayi. Kweniso pakuti pa ulendo uwu Paulosi wakalutanga kukawonekera panthazi pa Kesare, wakwenera kuti wakaghanaghaniranga ivyo vyamumuchitikira.

² Paulosi wakaŵa pa “ulwani wa mu nyanja” kanandi waka, chifukwa ngalaŵa yikamubwangasukirapo katatu, ndipo wakakhalapo pa nyanja yakunyang’amira usiku na muhanya. (2 Kor. 11:25, 26) Kweniso ulendo uwu ukaŵa wakupambana na maulendo gha umishonale, agho pakwenda wakaŵanga mwanangwa. Pa ulendo uwu, Paulosi wakaŵa kayidi ndipo wakenda mtunda utali chomene wakujumpha makilomita 3,000 kufuma ku Kesareya kuluta ku Romu. Kasi wakafika makora pa ulendo uwu kwambura kupwetekeka? Nanga wangaŵa kuti wakafika makora, kasi wakeruzgika kuti wakomeke? Kumbukani kuti wakalutanga kukeruzgika na boma lankhongono chomene mu charu cha Satana ilo likaŵapo nyengo yira.

3. Kasi Paulosi wakaŵikapo mtima kuchita vichi, ndipo tidumbiskanenge vichi mu mutu uwu?

³ Kuyana na vyose ivyo mwaŵazga vyakukhwaskana na Paulosi, kasi mukughanaghana kuti wakataya chigomezgo kweniso kwenjerwa chomene na ivyo vikaŵa pafupi kumuchitikira? Yayi. Wakamanyanga kuti wamusangana na suzgo, kweni wakamanya yayi umo suzgo yamuŵira. Pakaŵavya chifukwa cha kulekera kukondwa na uteŵeti wake chifukwa cha kwenjerwa na vinthu ivyo pakaŵavya chakuti wangachitapo. (Mat. 6:27, 34) Paulosi wakamanyanga kuti khumbo la Yehova kwa iyo likaŵa lakuti wapharazge makani ghawemi gha Ufumu pa mpata uliwose, nanga nkhu awo ŵakuwusa charu. (Mil. 9:15) Paulosi wakaŵikapo mtima kufiska mulimo wake, visuzge viti wuli. Asi ndivyo nase taŵikapo mtima kuti tichite? Ntheura tiyeni tilongozgane na Paulosi pa ulendo wakuzirwa uwu, uku tikughanaghanira umo tingalondezgera ivyo wakachita.

4. Kasi Paulosi wakakwera ngalaŵa wuli, ndipo mbanjani awo ŵakaŵa nayo?

⁴ Paulosi na ŵakayidi ŵanyake ŵakapelekeka mu mawoko gha mulara wa ŵasilikari ŵa Ŵaroma zina lake Yuliyo, uyo wakakhumbanga kukwera ngalaŵa ya malonda iyo yikiza pa Kesareya. Ngalaŵa iyi yikafuma ku Adramatiyo, dowoko ilo likaŵa kuzambwe kwa Asia Minor, sirya linyake la msumba wa Mitilene pa chirwa cha Lesbos. Ngalaŵa iyi yikalutanga kumpoto ndipo pamanyuma yikalazga kumanjiliro gha dazi. Yikayimanga mu nthowa kukhizga na kukwezga katundu. Kanandi ngalaŵa zanthena zikaŵanga zakukwezgamo ŵanthu yayi, chomenechomene ŵakayidi. (Wonani bokosi lakuti “ Maulendo gha pa Nyanja na Umo Ŵamalonda Ŵakenderanga.”) Uwemi ngwakuti pa ulendo uwu Paulosi wakaŵa na Ŵakhristu ŵanyake ŵaŵiri, Arisitariko na Luka. Nakuti Luka ndiyo wakalemba nkhani iyi. Tikumanya yayi usange ŵabwezi ŵakugomezgeka aŵa ŵakendera ndalama zawo panji ŵakaŵa nga mbateŵeti ŵa Paulosi.—Mil. 27:1, 2.

5. Kasi Paulosi wakaŵa na mwaŵi wa kuchezga na anjani pa Sidoni, ndipo ise tikusambirako vichi?

⁵ Ŵati ŵenda zuŵa limoza pa nyanja, mtunda wa makilomita pafupifupi 110 kulazga kumpoto, ngalaŵa yikayima pa Sidoni, mu chigaŵa cha Siriya. Yuliyo wakawonanga Paulosi nga ni kayidi bweka yayi, panji chifukwa chakuti Paulosi wakaŵa Muroma uyo wakaŵa kuti wandasangike na mulandu. (Mil. 22:27, 28; 26:31, 32) Yuliyo wakamuzomerezga Paulosi kuya ku mlima kukawona Ŵakhristu ŵanyake. Ŵabali na ŵadumbu ŵakwenera kuti ŵakakondwa chomene kumupwelelera mpositole uyu, pamanyuma pakuti wakhala mu jele nyengo yitali. Kasi namwe mungaghanaghanira nyengo izo mungapokelera ŵanthu ŵanthena kuti mukhozgeke?—Mil. 27:3.

6-8. Kasi ulendo wa Paulosi kufuma pa Sidoni kufika ku Kinidu ukaŵa wuli, ndipo Paulosi wakaŵa na mpata wuli pa nkhani ya kupharazga?

⁶ Ngalaŵa yikanyamuka pa Sidoni ndipo yikenda mumphepete pera na kujumphilira pa Kilikiya, kufupi na ku Taraso kwawo kwa Paulosi. Luka wandazunurepo malo ghanyake agho ŵakayimapo, nangauli wakalongosora kuti ‘mphepo yikaŵatutuzgiranga kumasinda.’ (Mil. 27:4, 5) Ndipouli, tili na chigomezgo kuti pa mpata uliwose Paulosi wakapharazganga makani ghawemi. Tikukayika yayi kuti wakapharazgiranga ŵakayidi ŵanyake na ŵanthu awo ŵakaŵa  mu ngalaŵa, nga mbantchito na ŵasilikari. Kweniso wakapharazgiranga ŵanthu awo wakakumananga nawo pa dowoko lililose apo ngalaŵa yikayimanga. Kasi nase tikusangirapo mwaŵi wa kupharazga makani ghawemi pa mpata uliwose uwo wasangika?

⁷ Nyengo yikati yajumphapo, ngalaŵa yikafika pa Mira, dowoko ilo likaŵa cha kumwera kwa Asia Minor. Kura, Paulosi na ŵanyake ŵakakwera ngalaŵa yinyake, iyo yikalazganga ku Romu, uko ŵakalutanga. (Mil. 27:6) Mu mazuŵa ghara, Romu wakaguranga tirigu munandi ku Eguputo, ndipo ngalaŵa zakunyamura tirigu kufuma ku Eguputo zikimiliranga pa Mira. Yuliyo wakasanga ngalaŵa yanthena iyi na kukwezgamo ŵasilikari na ŵakayidi. Ngalaŵa iyi yikwenera kuti yikaŵa yikuru chomene kuluska iyo ŵakakwera pakwamba. Yikanyamura tirigu munandi kweniso ŵanthu 276, kusazgapo ŵantchito ŵa mu ngalaŵa, ŵasilikari, ŵakayidi, panyake na ŵanyake awo ŵakalutanga ku Romu. Tikukayika yayi kuti Paulosi ŵati ŵakwera ngalaŵa iyi, wakaŵa na mwaŵi wa kupharazgira ŵanthu ŵanandi awo ŵakaŵamo.

⁸ Siteji yakulondezgapo yikaŵa pa Kinidu, kumwera chakumanjiliro gha zuŵa kwa Asia Minor. Para mphepo yili makora, ngalaŵa yikendanga pafupifupi zuŵa limoza mtunda uwu. Kweni Luka wakalemba kuti “tikenda pachokopachoko mazuŵa ghanandiko, tikiza pa Kinidu mwakusuzgikira.” (Mil. 27:7a) Mphepo zikendanga makora yayi pa nyanja, lekani ngalaŵa yikachedwa nthena. (Wonani bokosi lakuti “ Mphepo Zakupambanapambana pa Nyanja ya Meditereniyani.”) Ghanaghanirani umo ŵanthu ŵakajipulikiranga apo ngalaŵa yikalimbananga na mphepo yankhongono kweniso majigha.

9, 10. Kasi mu chigaŵa cha Kerete mukaŵa masuzgo wuli?

⁹ Wakwendeska ngalaŵa wakaghanaghana vya kulutilira kulazga kumanjiliro gha dazi kufuma pa Kinidu, kweni Luka, uyo wakaŵapo, wakutiphalira kuti “mphepo yikatisuzga.” (Mil. 27:7b) Ngalaŵa yati yafumapo pa malo agha, mphepo ya mumphepete mwa nyanja iyo ŵakenderanga yikaleka. Kufuma apo, mphepo yakofya yakufuma kumpoto yikatutuzgira ngalaŵa kumwera pa sipidi yikuru. Pakwamba chirwa cha Kipro chikavikilira ngalaŵa kuti yileke kusweka na mphepo, kweni pa nyengo iyi, chirwa cha Kerete ndicho chikavikilira ngalaŵa kuti yileke kusweka na mphepo. Ngalaŵa yikati yajumpha ndomu (apo charu chikunjira chomene mu nyanja) ya Salamone kumafumiro gha dazi kwa Kerete, vinthu vikaŵako makora. Chifukwa wuli? Ngalaŵa yikafika ku chigaŵa cha kumwera kwa chirwa ichi, ntheura yikavikilirika ku mphepo yankhongono. Ghanaghanirani umo mitima ya ŵanthu ŵa mu ngalaŵa yikakhalira pasi. Kweni pakuti ngalaŵa yikaŵa yichali pa nyanja, ŵanthu aŵa ŵakakumbukanga kuti nyengo ya chiwuvi yikaŵa pafupi. Ichi nacho chikaŵafipiskanga mtima chomene.

¹⁰ Luka wakalongosora umo vikaŵira, wakati: “Tikenda mwakusuzgikira mumphepete mwa nyanja [mwa Kilete] na kufika ku malo ghanyake ghakuchemeka Madowoko Ghawemi.” Nangauli chirwa ichi chikaŵavikilira ku mphepo, kweni chikaŵa chakusuzga kupetewuska ngalaŵa. Ndipouli, paumaliro pambere ŵandambe kukwelera kumpoto ŵakayima pa dowoko linyake ilo ŵanyake ŵakughanaghana kuti likaŵa ku chigaŵa ichi. Kasi ŵakakhalapo kwa utali wuli pa malo agha? Luka wakati ŵakakhalapo “nyengo yitaliko,” kweni nyengo yikaŵamalira. Ulendo wa pa  nyanja ukaŵanga wakofya chomene mu myezi ya Seputembala panji Okutobala.—Mil. 27:8, 9.

11. Kasi Paulosi wakaŵapa ulongozgi wuli ŵanyake awo wakaŵa nawo mu ngalaŵa, kweni ŵakachita wuli?

¹¹ Ŵanyake awo ŵakaŵa mu ngalaŵa ŵakwenera kuti ŵakapempha ulongozgi kwa Paulosi chifukwa iyo wakazgoŵera kwenda pa nyanja ya Meditereniyani. Wakasachizga kuti ntchiwemi kuti ngalaŵa yiyime dankha. Kweni usange yiyimenge yayi, mbwenu ‘ŵatayenge katundu,’ kweniso umoyo wawo. Ndipouli, wakwendeska na mwenecho wa ngalaŵa ŵakakhumba kulutilira, panji ŵakakhumbanga kuti ŵakafike pa malo ghawemiko. Ŵakakhorweska Yuliyo, ndipo ŵanandi ŵakawona kuti ntchiwemi kuti ŵakafike pa dowoko la Fonikisi ilo likaŵako patali. Dowoko ili likwenera kuti likaŵa na malo ghakuru ndiposo ghakuvikilirika kuti ŵakhalepo mu nyengo yakuzizima. Ntheura apo mphepo yakufuma kumwera yikaputanga pachokopachoko, ngalaŵa yikamba kwenda.—Mil. 27:10-13.

12. Kasi ngalaŵa yikakumana na masuzgo wuli yati yafuma pa Kerete, ndipo ŵantchito ŵa mu ngalaŵa ŵakachita vichi kuti ŵapone?

¹² Kufuma apo pakawuka suzgo likuru. Suzgo ili likaŵa lakuti kukaputa “chimphepo chikuru” chakufuma kumpoto chamafumiro gha dazi. Kwa nyengo yichoko, ŵakasikizgika na “chirwa chichoko chakuchemeka Kauda,” mtunda wa makilomita 65 kufuma pa Madowoko Ghawemi. Ndipouli, ngalaŵa yikaŵa pa ngozi yakuti yingayeghekera kumwera na kuganda ku vimchenga vinandi vya ku mlima wa Africa. Kuti ivi vileke kuchitika, awo ŵakendeskanga ngalaŵa iyi, ŵakaguzira mukati kaboti kachoko ako ngalaŵa yikaguzanga. Ŵakasuzgika pakukanjizga chifukwa kaboti aka kakwenera kuti kakazura na maji. Kufuma apo, ŵakamba kukaka ngalaŵa yikuru na vingwe panji matcheni kuti mathabwa ghake ghaleke kulekana. Ŵakakhizga chisalu chakuchemeka thanga mwakuti ngalaŵa yileke kuluta uko kukayanga mphepo. Ŵanthu ŵakwenera kuti ŵakawopa chomene. Ivi navyo vikawovwira yayi chifukwa ngalaŵa yikalutilira ‘kuponyeka uku na uku na chimphepo.’ Pa zuŵa lachitatu ŵakaponya vingwe mu maji kuti panji ngalaŵa yileke kubira.—Mil. 27:14-19.

13. Kasi vinthu vikwenera kuti vikaŵa wuli mu ngalaŵa iyo Paulosi wakakwera apo kukaŵa chimphepo?

¹³ Ŵanthu awo ŵakaŵa mu ngalaŵa ŵakwenera kuti ŵakawopanga chomene. Kweni Paulosi na ŵanyake ŵakaŵa na chigomezgo kuti vinthu viŵenge makora. Pambere ivi vindachitike, Fumu yikamusimikizgira Paulosi kuti wamuchitira ukaboni ku Romu, ndipo pamasinda mungelo wakakhozgera fundo iyi. (Mil. 19:21; 23:11) Ndipouli, kwa masabata ghaŵiri, usiku na muhanya, chimphepo chikalutilira kuputa. Uyo wandeskanga ngalaŵa wakamanyanga yayi uko ngalaŵa yikalutanga chifukwa kukalokwanga vula yankhongono kweniso mabingu ghakajanda dazi na nyenyezi. Vinthu vikaŵa makora yayi, nakuti ŵanthu ŵakatondekanga na kurya chakurya pa nyengo iyi. Kasi munthu wangaghanaghana wuli vya chakurya uku wapima na mphepo, vula yikulokwa, wakubokora ndiposo wali na wofi?

14, 15. (a) Chifukwa wuli Paulosi wakayowoya ivyo wakaŵachenjezga pakwamba apo wakayowoyanga na awo ŵakaŵa mu ngalaŵa? (b) Kasi tikusambirako vichi ku uthenga wa chigomezgo uwo Paulosi wakaphalira ŵanthu?

¹⁴ Paulosi wakimilira. Wakayowoya ivyo wakaŵachenjezga pakwamba, kweni wakayowoyapo yayi kuti ‘asi nangumuphalirani ine?’ M’malo mwake, iyo  wakayowoya ivi kuti walongore kuti chikaŵa chiwemi kupulikira mazgu agho wakayowoya. Kufuma apo wakayowoya kuti: “Sono nkhumuchiskani kuti mukhwime mtima, chifukwa palije yumoza wa imwe uyo wafwenge, kweni titayenge ngalaŵa pera.” (Mil. 27:21, 22) Mazgu agha ghakwenera kuti ghakaŵapembuzga awo ŵakategherezganga. Paulosi nayo wakwenera kuti wakakondwa kuti Yehova wakamuphalira uthenga wakukhozga uwu kuti waphalire ŵanthu awo ŵakaŵa mu ngalaŵa. Ntchakuzirwa kukumbuka kuti Yehova wakupwelelera umoyo wa munthu waliyose. Munthu waliyose ngwakuzirwa kwa iyo. Mpositole Petrosi wakalemba kuti: “Yehova . . . wakukhumba yayi kuti munyake waparanyike, kweni wakukhumba kuti wose ŵang’anamuke mtima.” (2 Pet. 3:9) Ipo ntchakuzirwa chomene kuti tipharazgire ŵanthu ŵanandi uthenga wa Yehova uwo ukutipa chigomezgo chiwemi cha munthazi. Umoyo wa ŵanthu uli pangozi.

¹⁵ Paulosi wakwenera kuti wakapharazgira ŵanthu ŵanandi chomene mu ngalaŵa, vinthu vyakukhwaskana na chigomezgo icho “Chiuta wakalayizga.” (Mil. 26:6; Kol. 1:5) Apo ngalaŵa yikaŵa pafupi kusweka, Paulosi wakawovwira ŵanthu kuŵa na chigomezgo kuti ŵaponenge. Iyo wakayowoya kuti: “Usiku uno, Chiuta wane uyo nkhumuchitira uteŵeti wakupatulika wangutuma mungelo wake . . . wanguti, ‘kopa chara Paulosi. Wamwimilira panthazi pa Kesare, ndipo wona! Chiuta wakupa wose awo ŵakwenda nawe pa nyanja.’” Paulosi wakayowoyaso kuti: “Ntheura, mwaŵanthu khwimani mtima, chifukwa nkhugomezga Chiuta ndipo ivyo mungelo waniphalira vichitikenge nadi. Kweni tikwenera kuponyeka pa mtunda pa chirwa chinyake.”—Mil. 27:23-26.

16, 17. (a) Kasi Paulosi wakalomba pa nyengo wuli, ndipo ntchivichi icho chikachitika wati walomba? (b) Kasi ivyo Paulosi wakachenjezga vikafiskika wuli?

¹⁶ Masabata ghaŵiri ghakuchitiska wofi ghati ghajumphapo, apo ngalaŵa yikayeghekanga waka pa mtunda wa makilomita 870, ŵakwendeska ngalaŵa ŵakaghanaghananga kuti ŵali pafupi na mlima, panji ŵakapulikanga majigha agho ghakatimbanga ku mlima. Ŵakaponya nyanguru kumanyuma kuti ngalaŵa yileke kuyegheka na mphepo kweniso kuti kunthazi kwa ngalaŵa kulazge ku mtunda mwakuti panji ŵangayiyimiska pa mlima. Pa nyengo iyi ŵakakhumbanga kuyileka ngalaŵa kweni ŵasilikari ŵakaŵakanizga. Paulosi wakaphalira mulara wa ŵasilikari na ŵasilikari kuti: “Muponenge yayi usange ŵanthu aŵa ŵafumamo mu ngalaŵa.” Sono ngalaŵa yati yakhazikikako, Paulosi wakachiska wose kuti ŵarye chakurya, ndipo wakaŵasimikizgiraso kuti ŵaponenge. Kufuma apo, Paulosi “wakawonga Chiuta panthazi pa wose.” (Mil. 27:31, 35) Ivyo Paulosi wakachita apa, wakalongora chiyelezgero chiwemi chomene kwa Luka, Arisitariko, ndiposo kwa Ŵakhristu mazuŵa ghano. Kasi malurombo agho mukulomba pa wumba ghakuŵa ghakukhozga na ghakusanguluska ŵanthu?

¹⁷ Paulosi wati walomba, “wose ŵakakhwima mtima ndipo ŵakamba kurya chakurya.” (Mil. 27:36) Kweniso ŵakapumphura tirigu mu ngalaŵa kuti yiyenjame na kukafika makora ku mtunda. Kwati kwacha, ŵantchito ŵakadumura nyanguru, ŵakasutura vyakukakira sigilo kumanyuma, ndipo ŵakakwezga thanga lichoko lakunthazi kuti ŵayendeske makora ngalaŵa pakuya ku mtunda. Kufuma apo, ngalaŵa yikaphatira kunthazi pa mchenga panji pa mathipa, ndipo yikamba kubwangasuka kumanyuma chifukwa cha majigha agho ghakatimbangako. Ŵasilikari ŵanyake ŵakakhumbanga kukoma ŵakayidi kuti paŵavye wakuchimbira, kweni Yuliyo wakaŵakanizga. Wakachiska wose kuti ŵashuwe mpaka ku mlima. Ivyo Paulosi wakaŵaphalira vikaŵa vyaunenesko, wose ŵakukwana 276 ŵakapona. Nadi, “wose ŵakafika makora ku mtunda.” Kweni kasi ŵakaŵa nkhu?—Mil. 27:44.

18-20. Kasi ŵanthu ŵa ku Melita ŵakaŵalongora wuli “lusungu lwapadera” ŵanthu awo ŵakapona, ndipo ni munthondwe wuli uwo Chiuta wakachita kwizira mwa Paulosi?

¹⁸ Ŵanthu awo ŵakapona ŵakamanya kuti ŵali pa chirwa cha Melita, kumwera  kwa Sisile. (Wonani bokosi lakuti “ Kasi Chirwa cha Melita Chikaŵa Nkhu?”) Ŵanthu ŵa chiyowoyero chachilendo ŵa pa chirwa ichi ŵakaŵalongora “lusungu lwapadera.” (Mil. 28:2) Ŵakaŵapembera moto, chifukwa ŵakanyewa ndipo ŵakambwambwanthanga na mphepo. Moto uwu ukaŵathukizga nangauli kukazizimanga chomene ndiposo kukawanga vula. Kweni pakachitika munthondwe.

¹⁹ Paulosi wakajipeleka kuti wawovwirepo. Wakathenya nkhuni na kuziŵika pa moto. Apo wakaŵikanga nkhuni pa moto, njoka ya chipiri yikafuma na kumuluma, ndipo yikademelera ku woko lake. Ŵanthu ŵa ku Melita ŵakaghanaghananga kuti ichi chikaŵa chilango chakufuma ku ŵachiuta. a

²⁰ Ŵanthu ŵa pa chirwa ichi awo ŵakawona kuti Paulosi walumika na njoka ŵakaghanaghananga kuti “watupenge.” Mwakuyana na buku linyake, mu chiyowoyero chakwambilira lizgu ilo lili kulembeka apa ni “lizgu la vyachipatala.” Ntchakuzizika yayi kuti “Luka dokotala wakutemweka” wakalemba mazgu agha. (Mil. 28:6; Kol. 4:14) Ndipouli, Paulosi wakaphata njoka yakofya iyi kweni wakapwetekeka yayi.

21. (a) Kasi ni vinthu wuli vinyake ivyo Luka wakavilongosora makora mu nkhani iyi? (b) Kasi ni minthondwe wuli iyo Paulosi wakachita, ndipo yikaŵakhwaska wuli ŵanthu ŵa ku Melita?

²¹ Pa chirwa ichi pakakhalanga Pubuliyo, munthu musambazi uyo wakaŵa mweneko wa malo agha. Wakwenera kuti wakaŵa mulara wa ŵasilikari ŵa Romu pa Melita. Luka wakamulongosora kuti “munthu wakuzirwa pa chirwa chira,” ndipo wakazunura zina ilo likusangika pa vyakulembeka viŵiri vya ku Melita. Munthu uyu wakamupwelelera makora Paulosi na ŵanyake kwa mazuŵa ghatatu. Ndipouli, wiske wa Pubuliyo wakaŵa mulwari. Apa napo Luka wakalongosora makora ivyo munthu uyu wakalwaranga. Wakalemba kuti munthu uyu “wakagonanga pasi chifukwa cha kuthukira muthupi kweniso wakaŵa na pamoyo pa ndopa,” wakalongosora nkhanira ndendende matenda agho wakalwaranga. Paulosi wakalomba na kuŵika mawoko pa munthu uyu, ndipo wakachira. Ŵanthu ŵakazizwa na munthondwe uwu, ntheura ŵakiza na ŵalwari ŵanyake kuti waŵachizge, ndipo ŵakiza na vyawanangwa vyakovwira Paulosi na awo wakaŵa nawo.—Mil. 28:7-10.

22. (a) Kasi pulofesa munyake wakalumba wuli ivyo Luka wali kulemba vyakukhwaskana na ulendo wa pa nyanja wakuluta ku Romu? (b) Kasi tisambirenge vichi mu mutu wakulondezgapo?

²² Chigaŵa cha ulendo wa Paulosi icho tadumbiskana kufika apa ntchaunenesko nadi. Pulofesa munyake wakati: “Nkhani ya Luka . . . njimoza mwa nkhani zakulembeka izo zili kulongosoreka makora mu Baibolo lose. Luka walikulongosora makora umo Ŵakhristu ŵakwambilira ŵekenderanga pa nyanja kweniso umo mphepo za kumwera zikaputiranga pa nyanja ya Meditereniyani.” Apa Luka wakalemba nga umo munthu wakulembera dayale. Luka wakwenera kuti wakalembanga vinthu vyose ivi apo wakendanga na mpositole Paulosi. Usange ndimo vikaŵira, ndikuti wakaŵaso na vinandi vyakulemba pa chigaŵa chachiŵiri cha ulendo uwu. Kasi ni vinthu wuli ivyo vikachitikira Paulosi ŵati ŵafika ku Romu? Tiyeni tiwone.