Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

MUTU 27

“Kuchitira Ukaboni Mwakukwana”

“Kuchitira Ukaboni Mwakukwana”

Apo wakaŵa mu jele ku Romu, Paulosi wakalutilira kupharazga

Nkhani iyi yili pa Milimo 28:11-31

1. Kasi Paulosi na ŵanyake ŵakaŵa na chigomezgo wuli, ndipo chifukwa wuli?

 BOTI ilo likaŵa na chimanyikwiro cha “Ŵana ŵa Zeusi,” likwenera kuti likaŵa boti likuru lakuyegha vyakurya, ndipo likafumanga ku chirwa cha mu nyanja ya Meditereniyani cha Melita kuya ku Italiya. Mukaŵa mu chaka cha 59 C.E. Mu boti ili mukaŵa mpositole Paulosi, kayidi uyo wakaŵa mu mawoko gha mulinda, ndiposo Ŵakhristu ŵanyake, Luka na Arisitariko. (Mil. 27:2) Ŵapharazgi aŵa ŵakapambananga na ŵantchito ŵa mu boti ili, awo ŵakagomezganga kuti ŵavikilirikenge na ŵana ŵamleza ŵa chiuta wa Ŵagiriki Zeusi, mazina ghawo Castor na Pollux. (Mil. 28:11) Paulosi na awo wakendanga nawo ŵakateŵeteranga Yehova, uyo wakayowoyerathu kuti Paulosi wamuchitira ukaboni mu Romu na kwimilira panthazi pa Kesare.—Mil. 23:11; 27:24.

2, 3. Kasi boti ilo Paulosi wakakwera likenda wuli, ndipo ninjani wakawovwira Paulosi kufuma pakwamba pa ulendo wake?

2 Mazuŵa ghatatu ŵati ŵafika pa Sirakuse, msumba wakutowa wa ku Sisile uwo ukaŵa wakuzirwa nga ni Ateni na Romu, boti likenda mpaka ku Regiyo, kumwera kwa Italiya. Kufuma apo, mwakovwirika na mphepo yamwera, boti likenda luŵiro mpaka ku dowoko la Puteyoli ku Italiya (kufupi na malo agho pasono ni Naples), mtunda wa makilomita 320, ndipo likafika zuŵa lachiŵiri.—Mil. 28:12, 13.

3 Apa Paulosi wakendanga chigaŵa chaumaliro cha ulendo wake wakuya ku Romu, kukawonekera panthazi pa Themba Nero. “Chiuta wa chisangulusko chose” wakaŵa nayo Paulosi pa ulendo wake wose. (2 Kor. 1:3) Nga umo tiwonerenge, wovwiri uwu ukamara yayi, ndipo Paulosi nayo wakaleka yayi kuŵa wamwamphu pakuŵa mishonale.

“Paulosi . . . Wakawonga Chiuta na Kukhwima Mtima” (Milimo 28:14, 15)

4, 5. (a) Kasi Paulosi na ŵanyake awo wakaŵa nawo pa Puteyoli ŵakapokelereka wuli, ndipo chifukwa wuli wakapika wanangwa? (b) Kasi Ŵakhristu ŵangasanga wuli chandulo chifukwa cha nkharo yiwemi nanga ni para ŵali mu jele?

4 Pa Puteyoli, Paulosi na ŵanyake awo wakaŵa nawo ŵakasanga ŵabali awo ‘ŵakaŵaŵeyelera kuti ŵakhale nawo mazuŵa 7.’ (Mil. 28:14) Ichi ntchiyelezgero chiwemi chomene ku Ŵakhristu pa nkhani ya kupokelera ŵalendo. Tikukayika yayi kuti ŵabali aŵa ŵakakhozgeka chomene mwauzimu chifukwa cha kupokelera Paulosi na ŵanyake awo wakaŵa nawo. Kweni chifukwa wuli kayidi uyo wakaŵa mu mawoko gha ŵalinda wakapikanga wanangwa ukuru nthena? Panyake ntchifukwa chakuti ŵalinda Ŵachiroma ŵakamugomezganga chomene Paulosi.

5 Mazuŵa ghano napo, ŵateŵeti ŵa Yehova awo ŵali mu jele na misasa yakusuzgirako ŵanthu, kanandi ŵakupika wanangwa na mwaŵi wapadera chifukwa cha nkharo yawo Yachikhristu. Mwachiyelezgero, ku Romania, mwanalume munyake uyo wakagwiranga jele vyaka 75 chifukwa cha unkhungu, wakamba kusambira Mazgu gha Chiuta ndipo wakasintha chomene nkharo yake. Ŵalara ŵa jele ŵakati ŵawona kuti ngwakugomezgeka, ŵakamupa mulimo wakuti walutenge mu tawuni kukagura vyakukhumbikwa vya pa jele kwambura mulinda. Kweni chakuzirwa chomene ntchakuti nkharo yithu yiwemi yikupeleka uchindami kwa Yehova.—1 Pet. 2:12.

6, 7. Kasi ŵabali ŵa ku Romu ŵakalongora wuli chitemwa chapadera?

6 Kufuma pa Puteyoli, Paulosi na ŵanyake ŵakwenera kuti ŵakenda pasi makilomita 50 mpaka ku Capua mu Msewu wa Apiyo, uwo ukalazganga ku Romu. Msewu wakumanyikwa uwu ukazengeka na malibwe ghakuru na ghapapati, ndipo pakwenda mu msewu uwu ŵanthu ŵakawonanga malo ghakutowa gha mu vikaya vya Italiya, ndipo mu malo ghanyake Nyanja ya Meditereniyani yikawonekanga. Kweniso msewu uwu ukajumphanga mu Pontine Marshes, malo ghavisapa agho ghakaŵa pa mtunda wa makilomita 60 kufuma ku Romu ndiposo uko kukaŵa Msika wa Apiyo. Luka wakalemba kuti ŵabali ŵa ku Romu “ŵakati ŵapulika vya ise” ŵanyake ŵakiza mpaka ku Msika, apo ŵanyake ŵakalindiliranga pa Nyumba Zitatu za Ŵalendo, malo ghakupumulirapo agho ghakaŵa pa mtunda wa makilomita pafupifupi 50 kufuma ku Romu. Ichi chikaŵa chitemwa chapadera chomene.—Mil. 28:15.

7 Kwa munthu uyo wavuka na ulendo, Msika wa Apiyo ghakaŵa malo ghawemi viŵi yayi kupumulirapo. Horace, wakulemba mapowemu Wachiroma, wakalongosora kuti Msika uwu ukaŵa “wakuzura na ŵanthu ŵakwendeska ngalaŵa ndiposo ŵantchito ŵamsinjiro awo ŵakasungiliranga nyumba za ŵalendo.” Wakalembaso kuti “maji ghakaŵa ghaheni chomene.” Ndipo iyo wakakana nanga nkhuryako chakurya ku malo agha. Nangauli malo agha ghakaŵa ghaheni chomene, kweni ŵabali ŵakufuma ku Romu ŵakalindilira Paulosi na ŵanyake awo wakaŵa nawo kuti ŵaŵatore mpaka ŵakafike makora uko ŵakalutanga.

8. Chifukwa wuli Paulosi wakawonga Chiuta wati “waŵawona” ŵabali?

8 Nkhani iyi yikuti “Paulosi wakati [wawona ŵabali] wakawonga Chiuta na kukhwima mtima.” (Mil. 28:15) Enya, mpositole uyu wakakhozgeka na kusanguluskika wati wawona ŵabali ŵakutemweka aŵa, ndipo panji ŵanyake ŵa iwo wakwenera kuti wakaŵamanyanga. Chifukwa wuli Paulosi wakawonga Chiuta? Wakamanya kuti chitemwa chakujipata ntchimoza mwa vipambi cha mzimu. (Gal. 5:22) Mazuŵa ghano napo, mzimu utuŵa ukuchiska Ŵakhristu kuŵa ŵakujipeleka kovwira ŵanyawo na kusanguluska awo ŵali mu suzgo.—1 Tes. 5:11, 14.

9. Kasi tingalongora wuli mzimu uwo ŵabali awo ŵakakumana na Paulosi ŵakaŵa nawo?

9 Mwachiyelezgero, mzimu utuŵa ukuchiska ŵabali na ŵadumbu kupokelera ŵalaŵiliri ŵa dera, ŵamishonale, na ŵateŵeti ŵanyake ŵanyengozose, awo ŵanandi ŵajinora vinthu vinandi kuti ŵateŵetere Yehova mwakukwana. Jifumbani kuti: ‘Kasi ningachita vinandi na kovwirapo para mulaŵiliri wa dera wafika pa mpingo, nga kumupokelera iyo na muwoli wake usange ngwakutora? Kasi ningapanga ndondomeko kuti nizakende nawo lumoza mu uteŵeti?’ Para mwachita nthena, mutumbikikenge chomene. Mwachiyelezgero, ghanaghanirani chimwemwe icho ŵabali ŵa ku Romu ŵakaŵa nacho apo ŵakategherezganga kwa Paulosi na ŵanyake awo wakaŵa nawo apo ŵakalongosoranga vinthu vinyake vyakukhozga ivyo vikaŵachitikira.—Mil. 15:3, 4.

“Kulikose Ŵanthu Ŵakuyowoya Viheni” (Milimo 28:16-22)

10. Kasi vinthu vikaŵa wuli kwa Paulosi ku Romu, ndipo mpositole uyu wakachita vichi wati wafika waka?

10 Paumaliro, gulu ili lati lafika mu Romu, “Paulosi ŵakamuzomerezga kukhala yekha na msilikari uyo wakamulindanga.” (Mil. 28:16) Ŵakayidi awo ŵajalirika mu nyumba, ŵakaŵakakanga simbi kwa mulinda wawo mwakuti ŵaleke kuchimbira. Nangauli vikaŵa nthena, Paulosi wakaŵa mupharazgi wa Ufumu, ndipo wakaleka yayi kupharazga chifukwa cha kukakika na simbi. Ntheura wati wapumura mazuŵa ghatatu pera, wakachema ŵanalume ŵalara ŵa Ŵayuda mu Romu mwakuti wajilongosore na kuchitira ukaboni.

11, 12. Apo wakayowoyanga na Ŵayuda ŵanyake, kasi Paulosi wakayezga wuli kumazga sankho lililose ilo ŵakwenera kuti ŵakaŵa nalo?

11 Paulosi wakati: “Mwaŵabali, nkhapelekeka nga ni kayidi kufuma ku Yerusalemu mu mawoko gha Ŵaroma, kweni ŵanthu ŵakwithu nindaŵanangirepo kalikose panji kuswa malango gha ŵasekuru ŵithu. Ndipo Ŵaroma ŵakati ŵafumbisiska, ŵakakhumbanga kunifwatura pakuti nkhaŵavya mulandu wakwenelera nyifwa. Ŵayuda ŵakati ŵakana, nkhachichizgika kupempha kwiza kwa Kesare, kweni nkhaŵa na khumbo lakuti nikake mtundu wane yayi.”—Mil. 28:17-19.

12 Pakuchema Ŵayuda awo ŵakamupulikizganga kuti “mwaŵabali,” Paulosi wakakhumbanga kusanga fundo iyo wose ŵangakolerana ndiposo wakatonda sankho lililose ilo ŵakwenera kuti ŵakaŵa nalo. (1 Kor. 9:20) Wakalongoraso kuti wakiza ku malo agha kuti wasuske Ŵayuda ŵanyake yayi, kweni chifukwa cha apilu iyo wakachita kwa Kesare. Ndipouli, nkhani yakuti Paulosi wachita apilu yikaŵa yachilendo ku Ŵayuda ŵa mu Romu. (Mil. 28:21) Chifukwa wuli Ŵayuda ŵa ku Yudeya ŵakatondeka kumanyiska ŵanyawo nkhani iyi? Buku linyake likuti: “Boti ilo Paulosi wakakwera likwenera kuti likaŵa lakwamba kufika ku Italiya nyengo yakuzizima yati yajumphapo, ndipo ŵanthu ŵakutumika na Ŵayuda kufuma ku Yerusalemu ŵakaŵa kuti ŵandafike ku Romu. Kweniso pakaŵavya kalata yakulongosora vya nkhani iyi.”

13, 14. Kasi Paulosi wakambiska wuli nkhani ya Ufumu, ndipo ise tingamuyezga wuli?

13 Paulosi wakambiska nkhani ya Ufumu ndipo wakayowoya mazgu agho wakamanya kuti Ŵayuda aŵa ŵanganweka nagho. Wakati: “Lekani nkhapempha kuti niwonane namwe na kuyowoya namwe. Nakakika na matcheni agha chifukwa cha chigomezgo cha Israyeli.” (Mil. 28:20) Chigomezgo ichi chikathembanga pa Mesiya na Ufumu wake, nga umo mpingo Wachikhristu ukapharazgiranga. Ŵalara ŵa Ŵayuda ŵakazgora kuti: “Tikuwona kuti ntchakwenelera kupulika kwa iwe maghanoghano ghako, pakuti tikumanya kuti kulikose ŵanthu ŵakuyowoya viheni vya gulu lakugaluka ili.”—Mil. 28:22.

14 Para tikupharazga makani ghawemi, tingayezga Paulosi na kuyowoya fundo zakuti munthu waghanaghanirepo panji kufumba mafumbo agho ghangawovwira kuti ŵategherezgi ŵanweke na nkhani iyo tikuyowoya. Masachizgo ghawemi gha umo tingachitira ghakusangika mu mabuku nga Kukambitsirana za m’Malemba, Sangani Chandulo na Sukulu ya Uteŵeti wa Chiuta kweniso la Jipelekani pa Kuŵazga na Kusambizga. Kasi imwe mukugwiliskira ntchito makora mabuku ghakovwira pa kusambira Baibolo agha?

Chakuwonerapo pa Nkhani ya “Kuchitira Ukaboni Mwakukwana” (Milimo 28:23-29)

15. Kasi tingayezga wuli nthowa zinayi izo Paulosi wakagwiliskira ntchito pa kuchitira ukaboni?

15 Pa zuŵa ilo ŵakapangana, Ŵayuda “ŵakiza mu unandi” ku malo agho Paulosi wakakhalanga. Paulosi wakaŵalongosolera vinthu “kwamba mulenji m’paka mise, wakaŵalongosolera nkhani iyi na kuchitira ukaboni mwakukwana vya Ufumu wa Chiuta. Wakayowoyaso fundo zakukopa zakukhwaskana na Yesu kufuma mu Dango la Mozesi na ivyo Ntchimi zikalemba.” (Mil. 28:23) Ukaboni uwo Paulosi wakapeleka ntchakuwonerapo mu nthowa zinayi. Yakwamba, fundo yake yikuru yikaŵa Ufumu wa Chiuta. Yachiŵiri, “wakayowoyaso fundo zakukopa” kuti waŵafike pa mtima ŵategherezgi ŵake. Yachitatu, wakadumbirana nawo kufuma mu Malemba. Yachinayi, wakalongora mtima wakujipeleka, ndipo wakapharazga “kwamba mulenji m’paka mise.” Ichi ntchiyelezgero chiwemi chomene kwa ise. Kasi chikachitika ntchivichi? “Ŵanyake ŵakamba kugomezga,” apo ŵanyake ŵakagomezga yayi. Luka wakalemba kuti pakaŵa kugaŵikana, ndipo ŵanthu “ŵakamba kufumapo.”—Mil. 28:24, 25a.

16-18. Chifukwa wuli Paulosi wakazizwa yayi kuti Ŵayuda ŵa ku Romu ŵ ŵakakana uthenga wake, ndipo ise tikwenera kujipulika wuli para ŵanthu ŵakana uthenga withu?

16 Paulosi wakazizwa yayi na umo Ŵayuda ŵakachitira apa, chifukwa Baibolo likayowoyerathu kweniso vikamuchitikirapo kale. (Mil. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Ntheura pakuyowoya na ŵanthu ŵanonono mtima awo ŵakafumangapo, Paulosi wakati: “Mzimu utuŵa ukayowoya unenesko kwizira mwa ntchimi Yesaya ku ŵasekuru ŵinu, ukati, ‘luta ku ŵanthu aŵa na kuyowoya kuti: ‘Kupulika, mupulikenge kweni kupulikiska chara. Ndipo kulaŵiska, mulaŵiskenge kweni kuwona chara. Pakuti mtima wa ŵanthu aŵa wakulungara.’” (Mil. 28:25b-27) Mu chiyowoyero chakwambilira, lizgu lakuti ‘kukulungara likayowoyanga za mtima uwo ukaŵa “wa mafuta ghanandi,” icho chingatondeska uthenga wa Ufumu kunjira mwa munthu. (Mil. 28:27) Ichi ntchachitima chomene.

17 Paumaliro, Paulosi wakati ŵamitundu ŵapulikirenge kweni Ŵayuda ŵapulikirenge yayi. (Mil. 28:28; Sal. 67:2; Yes. 11:10) Enya, Paulosi wakayowoya na mazaza pa nkhani iyi, chifukwa chakuti wakawona Ŵamitundu ŵanandi awo ŵakapulikira uthenga wa Ufumu.—Mil. 13:48; 14:27.

18 Nga ni Paulosi, tileke kukhuŵara para ŵanthu ŵakukana makani ghawemi. Nakuti tikumanya kuti mbanthu ŵachoko waka awo ŵayisangenge nthowa yakuya ku umoyo. (Mat. 7:13, 14) Kweniso para ŵanthu ŵa maghanoghano ghakwenelera ŵakolerana nase pa kusopa kwaunenesko, tikondwenge na kuŵapokelera na mtima wose.—Luka 15:7.

“Wakaŵapharazgiranga vya Ufumu wa Chiuta” (Milimo 28:30, 31)

19. Kasi Paulosi wakgwiliskira wuli ntchito nyengo mwamahara apo ŵakamujalira mu nyumba?

19 Luka wakamalizga buku la Milimo na mazgu ghakukhozga chomene, wakati: “[Paulosi] wakakhala vyaka vyose viŵiri mu nyumba yake ya lenti, ndipo wakaŵapokeleranga makora wose awo ŵakizanga kwa iyo. Wakaŵapharazgiranga vya Ufumu wa Chiuta na kuŵasambizga vya Fumu Yesu Khristu na wanangwa ukuru wakuyowoya, kwambura chakujandizga.” (Mil. 28:30, 31) Paulosi wakaŵa chakuwonerapo chiwemi nadi pa nkhani ya kupokelera ŵalendo, chipulikano, na mwamphu.

20, 21. Zunurani ŵanthu ŵanyake awo ŵakasanga chandulo na uteŵeti wa Paulosi mu Romu.

20 Yumoza mwa ŵanthu awo Paulosi wakaŵapokelera wakaŵa Onesimo, muzga uyo wakachimbira ku Kolose. Paulosi wakawovwira Onesimo kuŵa Mkhristu, ndipo wakati Onesimo wakazgoka “mubali wane wakugomezgeka na wakutemweka.” Nakuti Paulosi wakalongosora vya Onesimo kuti “mwana wane” uyo “nazgoka wiske.” (Kol. 4:9; Filim. 10-12) Paulosi wakwenera kuti wakakhozgeka chomene na Onesimo. a

21 Kweniso ŵanthu ŵanyake ŵakasanga chandulo na ivyo Paulosi wakachita. Iyo wakalembera Ŵafilipi kuti: “Ivyo vyanichitikira vyawovwira kuthandazga makani ghawemi. Ŵasilikari wose ŵa Themba na ŵanyake wose ŵakumanya kuti nili kukakika chifukwa cha Khristu. Chifukwa chakuti nili kukakika mu jele, ŵabali ŵanandi mu Fumu ŵakulongora chikanga chomene ndipo ŵakuyowoya mazgu gha Chiuta kwambura wofi.”—Fil. 1:12-14.

22. Kasi Paulosi wakasangirapo mwaŵi wuli apo wakakakika ku Romu?

22 Apo wakakakika mu Romu, Paulosi wakasangirapo mwaŵi wa kulemba makalata ghakuzirwa agho sono ntchigaŵa cha Malemba Ghachigiriki Ghachikhristu. b Makalata agha ghakhozga chomene Ŵakhritu ŵakwambilira awo Paulosi wakaŵalembera. Mazuŵa ghano napo tikhukhozgeka chomene na ulongozgi uwo Paulosi wakalemba mu kalata ghake.—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. Nga ni Paulosi, kasi ntchivichi chikovwira Ŵakhristu ŵanandi mazuŵa ghano kulutilira kuŵa ŵakukondwa na kupharazga nangauli ŵajalirika mu jele chifukwa cha chipulikano chawo?

23 Pa nyengo iyo wakafwatulikiranga, iyo yindazunulike mu buku la Milimo, Paulosi wakaŵa kuti wakhala vyaka vinayi mu jele, viŵiri mu Kesareya ndiposo viŵiri mu Romu. c (Mil. 23:35; 24:27) Kweni wakalutilira kukondwa na kuchita vyose ivyo wangafiska pakuteŵetera Chiuta. Mazuŵa ghano napo ŵateŵeti ŵa Yehova ŵanandi ŵakujalirika mu jele chifukwa cha chipulikano chawo, kweni ŵakulutilira kukondwa ndipo ŵakupharazga. Wonani ivyo vikachitikira Adolfo wa ku Spain, uyo wakajalirika mu jele chifukwa cha kuleka kunjilirapo pa vya charu. Mulinda wa jele munyake wakati: “Tikuzizwa nawe. Takuchitira viheni vinandi chomene, ndipo tichali kukuchitira, kweni ukumwemwetera chomene na kuyowoya mazgu ghawemi kwa ise.”

24 Nyengo yikati yajumphapo, ŵakamugomezga chomene Adolfo mwakuti mulyango wa gadi ilo wakaŵamo ŵakajalanga yayi. Ŵasilikari ŵakizanga na kumufumba vya mu Baibolo. Yumoza wa ŵalinda wakanjiranga mu gadi ilo mukaŵa Adolfo kukaŵazga Baibolo, apo Adolfo wakalingizgangako ŵasilikari ŵanyake. Ntheura kayidi ndiyo “wakalindanga” msilikari. Mphanyi nase tasambirako kanthu ku Ŵakaboni ŵakugomezgeka aŵa na kulongora ‘chikanga na ŵakuyowoya mazgu gha Chiuta kwambura wofi,’ visuzge viti wuli.

25, 26. Kasi ni uchimi wuli wakuzizwiska uwo mpositole Paulosi wakawona kuti ukufiskika mu vyaka pafupifupi 30 kufuma apo ukayowoyekera, ndipo vikuyana wuli na ivyo vikuchitika mazuŵa ghano?

25 Buku la Milimo likumalizga na fundo yakukondweska chomene. Mpositole wa Khristu uyu nangauli wakakakika, kweni ‘wakapharazganga ufumu wa Chiuta’ ku ŵanthu wose awo ŵakizanga kuzakamuwona. Mu mutu wakwamba, tikuŵazga za mulimo uwo Yesu wakapa ŵalondezgi ŵake, apo wakati: “Muzamupokera nkhongono para mzimu utuŵa wiza pa imwe, ndipo muzamuŵa ŵakaboni ŵane mu Yerusalemu, mu Yudeya mose na Samariya, na ku vigaŵa vyakutali chomene vya charu chapasi.” (Mil. 1:8) Pakati pajumpha vyaka pafupifupi 30, uthenga wa Ufumu ukapharazgika “mu chilengiwa chose kusi ku mtambo.” d (Kol. 1:23) Uwu mbukaboni wakukhorweska wa nkhongono ya mzimu wa Chiuta.—Zek. 4:6.

26 Mazuŵa ghano, mzimu uwu wakhozga ŵabali ŵa Khristu awo ŵachalipo, pamoza na ŵanyawo ŵa “mberere zinyake,” kulutilira “kuchitira ukaboni mwakukwana vya ufumu wa Chiuta” mu vyaru vyakujumpha 230. (Yoh. 10:16; Mil. 28:23) Kasi imwe mukuchitako mwakukwana mulimo uwu?

a Paulosi wakakhumbanga kuti Onesimo wakhalenge nayo, kweni mphanyi wakaswa dango la Ŵaroma kweniso wanangwa wa fumu ya Onesimo, Filemone uyo wakaŵa Mkhristu. Ntheura Onesimo wakawelera kwa Filemone, ndipo pakuluta wakayegha kalata kufuma kwa Paulosi iyo yikachiskanga Filemone kuti wamupokelere makora Onesimo, nga mubali wauzimu.— Filim. 13-19.