1, 2. (a) Chifukwa wuli ŵazga ŵakwenera kuti ŵakachita wofi? (b) Chifukwa wuli ŵakajisuzganga waka usange ŵakaghanaghananga nthena? (c) Kasi tizgorenge mafumbo wuli?

 EZEKIYELI wakachita vimanyikwiro pamaso pa ŵazga ku Babuloni vya mauchimi agho Chiuta wakamutuma. Chimanyikwiro cha uchimi wakwamba icho Ezekiyeli wakachita chikaŵa cha uthenga wa cheruzgo, chachiŵiri na chachitatu nacho ntheura pera, na mauchimi ghanyake ghakulondezgapo. (Ezek. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Nakuti vimanyikwiro vya mauchimi ghose ivyo Ezekiyeli wakachita vikaŵa na uthenga wa cheruzgo chakofya pa Ŵayuda.

² Ntheura, kasi mukughanaghana kuti ŵazga ŵara ŵakajipulika wuli ŵakati ŵawona Ezekiyeli wakwimilira pamaso pawo, kuti wachiteso chimanyikwiro cha uchimi unyake? Ŵakwenera kuti ŵakaghanaghananga kuti: ‘Kasi sono watiphalirengeso uthenga wuli wakofya?’ Para ndimo ŵakaghanaghaniranga, mbwenu ŵakajisuzganga waka. Chifukwa chimanyikwiro cha uchimi uwo Ezekiyeli wakamba kuchita apa chikaŵa na uthenga unyake. Uchimi uwu ukaŵa na uthenga wa cheruzgo yayi, kweni wa chigomezgo. (Ezek. 37:23) Kasi Ezekiyeli wakaŵaphalira uthenga wuli ŵazga ŵara? Kasi ukang’anamuranga vichi? Kasi uthenga uwu ukuŵakhwaska wuli ŵateŵeti ŵa Chiuta mazuŵa ghano? Tiyeni tiwone.

3. (a) Kasi kakhuni ka “Yuda” kakimiranga vichi? (b) Chifukwa wuli “kakhuni ka Efurayimu” kakimiranga ufumu wa mafuko 10?

³ Yehova wakaphalira Ezekiyeli kuti watore tumakuni tuŵiri, ndipo kamoza walembepo kuti “nkha Yuda,” kanyake walembepo kuti “nkha Yosefe, nkhakhuni ka Efurayimu.” (Ŵazgani Ezekiyeli 37:15, 16.) Kasi tumakuni utu tukimiranga vichi? Kakhuni ka “Yuda” kakimiranga ufumu wa mafuko ghaŵiri wa Yuda na Benjamini. Mathemba ghakufuma mwa Yuda ndigho ghakalongozganga mafuko ghaŵiri agha; kweniso ŵasembe ŵakakolerana nawo, pakuti ŵasembe ŵakateŵeteranga pa tempile ku Yerusalemu. (2 Mid. 11:13, 14; 34:30) Ntheura, ufumu wa Yuda ndiwo ukaŵa na mathemba ghakufuma mwa Davide kweniso ŵasembe ŵakufuma mwa Levi. ‘Kakhuni ka Efurayimu’ kakimiranga ufumu wa mafuko 10 wa Israyeli. Chifukwa wuli kakhuni aka ŵakatenge nkha Efurayimu? Themba lakwamba la ufumu wa mafuko 10 wakaŵa Yerobowamu, uyo wakafuma mu fuko la Efurayimu. Nyengo yikati yajumphapo, Efurayimu ndilo likaŵa fuko lankhongono chomene mu Israyeli. (Doto. 33:17; 1 Mathe. 11:26) Manyani kuti mu ufumu wa mafuko 10 mukaŵavya mathemba ghakufuma mwa Davide kweniso ŵasembe ŵakufuma mwa Levi.

4. Kasi ivyo Ezekiyeli wakachitaso na tumakuni tuŵiri vikalongoranga vichi? (Wonani chithuzi chakwamba.)

⁴ Chiuta wakaphaliraso Ezekiyeli kuti tumakuni tuŵiri utu watuŵike pamoza kuti tuŵe “kakhuni kamoza.” Apo ŵazga ŵara ŵakawonanga ivyo Ezekiyeli wakachitanga, ŵakamufumba kuti: “Kasi utiphalirenge yayi ng’anamuro la vinthu ivi?” Wakaŵaphalira kuti ivyo wakachitanga vikalongoranga ivyo Yehova wachitenge. Pa nkhani ya tumakuni tuŵiri tura, Yehova wakati: “Nizamutuzgora kakhuni kamoza. Tuzamuŵa kakhuni kamoza mu woko lane.”—Ezek. 37:17-19.

5. Kasi ivyo Ezekiyeli wakachita vikang’anamuranga vichi? (Wonani bokosi lakuti ‘Kubamphika Tumakuni Tuŵiri.’)

⁵ Kufuma apo, Yehova wakalongosora ng’anamuro la kubamphika tumakuni tuŵiri. (Ŵazgani Ezekiyeli 37:21, 22.) Ŵazga ŵakufuma mu ufumu wa mafuko ghaŵiri wa Yuda na ŵazga ŵakufuma mu ufumu wa mafuko 10 wa Israyeli (Efurayimu), wose ŵazamutolekera ku charu cha Israyeli, ndipo ŵamuzgoka “mtundu umoza.”—Yer. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

6. Kasi ni mauchimi wuli ghanyake agho ghakusangika mu Ezekiyeli chaputara 37?

⁶ Mauchimi gha mu Ezekiyeli 37 ghakukhozgera kuti Chiuta wazamuwezgerapo nadi vinthu. Yehova wazamulongora kuti ni Chiuta uyo wakuwezgerapo umoyo (mavesi 1-14) kweniso umoza (mavesi 15-28). Uthenga wakukhozga uwo mauchimi ghaŵiri agha ghakuyowoya ngwakuti: Nyifwa yingamazgika, kugaŵikana nako kungamazgika.

7. Kasi nkhani ya pa 1 Midauko 9:2, 3 yikukhozgera wuli fundo yakuti “kwa Chiuta vinthu vyose ni vyamachitiko”?

⁷ Panji ŵanthu ŵakawonanga nga kuti vingachitika yayi kuti ŵazga ŵawombokwe na kuŵaso ŵakukolerana. a Kweni “kwa Chiuta vinthu vyose ni vyamachitiko.” (Mat. 19:26) Yehova wakafiska uchimi wake. Wuzga wa ku Babuloni ukamara mu 537 B.C.E.,  kufuma apo, ŵanthu ŵa mu maufumu ghose ghaŵiri ŵakiza ku Yerusalemu na kovwirapo pakuwezgerapo kusopa kwaunenesko. Malemba ghakuti: ‘Ŵanji ŵa mphapu ya Yuda, Benjamini, Efurayimu, na Manase ŵakakhala mu Yerusalemu.’ (1 Mid. 9:2, 3; Ezir. 6:17) Nga umo Yehova wakayowoyera, ŵanthu ŵa mu ufumu wa mafuko 10 wa Israyeli ŵakabamphikana nadi, panji kuti kukolerana na ŵa mu ufumu wa mafuko ghaŵiri wa Yuda.

8. (a) Kasi Yesaya wakachima vichi? (b) Kasi ni fundo wuli zakuzirwa izo zili pa Ezekiyeli 37:21?

⁸ Vyaka pafupifupi 200 pambere ivi vindachitike, ntchimi Yesaya yikayowoya kale ivyo vizamuchitikira Israyeli na Yuda para wuzga wawo wamara. Yesaya wakayowoya kuti Yehova wazamwamba kuwunganya “ŵakumbininika ŵa Israyeli” na “ŵakumbininika ŵa Yuda kufuma ku vigaŵa vinayi vya charu chapasi,” kweniso kufuma “mu Asiriya.” (Yes. 11:12, 13, 16) Yehova wakachita nadi nga umo wakayowoyera, wakatora “Ŵaisrayeli kufuma mu ŵamitundu.” (Ezek. 37:21) Apa tikuwona fundo zakuzirwa ziŵiri: Yehova wakaleka kuchema ŵazga ŵara kuti “Yuda” na “Efurayimu” kweni wakati “Ŵaisrayeli,” kung’anamura gulu limoza. Fundo yinyake njakuti lemba ili likuyowoya kuti Ŵaisrayeli ŵakafuma ku mtundu umoza wa Babuloni yayi, kweni ŵakafuma mu mitundu yinandi, “kufuma mu vigaŵa vyose.”

9. Kasi Yehova wakaŵawovwira wuli awo ŵakawerako ku wuzga kuŵa ŵakukolerana?

⁹ Ŵazga ŵakati ŵawelera ku Israyeli, kasi Yehova wakaŵawovwira wuli kuti ŵaŵe ŵakukolerana? Wakaŵapa ŵaliska ŵauzimu, nga ni Zerubabeli, Wasembe Mukuru Joshuwa, Ezira, na Nehemiya. Chiuta wakimikaso ntchimi Hagayi, Zekariya, na Malaki.  Ŵanalume ŵakugomezgeka aŵa ŵakalimbikira kuchiska mtundu wa Israyeli kuti ulondezgenge malango gha Chiuta. (Neh. 8:2, 3) Chinyakeso ntchakuti Yehova wakavikilira mtundu wa Israyeli pakutondeska viŵembu ivyo ŵalwani ŵakachitira ŵanthu ŵake.—Est. 9:24, 25; Zek. 4:6.

10. Kasi Satana wakachita vichi paumaliro?

¹⁰ Nangauli Yehova wakaŵachitira vyose ivi, kweni Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakatondeka kukoleska kusopa kutuŵa. Ivyo ŵakachitanga vili kulembeka mu mabuku gha mu Baibolo agho ghakalembeka Ŵaisrayeli ŵakati ŵawerako ku wuzga. (Ezir. 9:1-3; Neh. 13:1, 2, 15) Nakuti vyaka 100 vikajumpha yayi kufuma apo ŵakawelera ku wuzga, Ŵaisrayeli ŵakapatuka na kuleka kusopa kutuŵa mwakuti Yehova wakaŵachiskanga kuti: “Welerani kwa ine.” (Mal. 3:7) Apo Yesu wakizanga pa charu chapasi, chisopa Chachiyuda chikagaŵikana mu magulu ghanandi agho ghakalongozgekanga na ŵaliska ŵambura kugomezgeka. (Mat. 16:6; Mrk. 7:5-8) Satana wakatondeska ŵanthu ŵa Chiuta kuŵa ŵakukolerana zanadi. Nangauli vikaŵa nthena, uchimi wa Yehova wa kuwunganyaso ŵanthu pamoza ukaŵa wakuti ufiskikenge nipera. Munthowa wuli?

11. (a) Kasi Yehova wakavumbura vichi mu uchimi wake wakuti ŵanthu ŵake ŵazamukolerana? (b) Kasi Satana wakayezgaso kuchita vichi wakati wachimbizgika kuchanya?

¹¹ Ŵazgani Ezekiyeli 37:24. Yehova wakavumbura kuti pekha para “muteŵeti wake Davide,” kung’anamura Yesu, wazakakhala pa chitengo chaufumu ndipo uchimi wa kuwunganyaso ŵanthu pamoza uzamufiskika chomene pa ŵanthu ŵake. Yesu wakakhala pa chitengo mu 1914. b (2 Sam. 7:16; Luka 1:32) Pa nyengo iyi, Chiuta wakaŵa kuti wawuleka mtundu wa Israyeli ndipo m’malo mwake wakasankha Israyeli wauzimu, awo Mbakhristu ŵakuphakazgika. (Yer. 31:33; Gal. 3:29) Satana wakakhumbaso kutimbanizga umoza wa ŵanthu ŵa Chiuta, chomenechomene wakati wachimbizgika kuchanya. (Chivu. 12:7-10) Chiyelezgero, Mubali Russell wakati wafwa mu 1916, Satana wakakhumba kusangirapo mwaŵi kuti wanjizge kugaŵikana pakati pa ŵakuphakazgika kwizira mu ŵakugaluka. Kweni pakatora nyengo yayi, mbwe ŵakugaluka ŵakafumamo mu gulu. Satana wakapangiskaso kuti ŵabali awo ŵakalongozganga mulimo nyengo yira ŵajalirike mu jele, kweni ichi nacho chikatondeka kumara ŵanthu ŵa Yehova. Ŵabali ŵakuphakazgika awo ŵakaŵa ŵakugomezgeka kwa Yehova ŵakalutilira kuŵa ŵakukolerana.

12. Chifukwa wuli Satana vyamutonda kuti wagaŵaniske Israyeli wauzimu?

¹² Ntheura mwakupambana na ivyo mtundu wa Israyeli ukachita, Israyeli wauzimu wakatonda nthowa zose za Satana zakuti wagaŵaniske ŵanthu ŵa Chiuta. Chifukwa wuli Satana watondeka? Chifukwa ŵakuphakazgika ŵayezgayezga chomene kulondezga fundo za Yehova. Pa chifukwa ichi, Themba lawo, Yesu Khristu, likuŵavikilira, ndipo likulutilira kutonda Satana.—Chivu. 6:2.

13. Kasi uchimi wa tumakuni tuŵiri ukutisambizga vichi pa nkhani ya kukolerana?

¹³ Kasi uchimi wa kubamphika tumakuni tuŵiri ukutiphalira fundo wuli yakuzirwa mazuŵa ghano? Kumbukani kuti fundo ya uchimi uwu yikaŵa yakulongora umo magulu ghaŵiri ghazamuŵira ghakukolerana yayi. Nakuti uchimi uwu ukulongora kuti umoza uwu ukufuma kwa Yehova. Ipo kasi ni fundo wuli yakuzirwa yakukhwaskana na kusopa kutuŵa iyo uchimi wa kubamphika tumakuni tuŵiri ukulongora? Mwakudumura, tingayowoya kuti Yehova yekha ndiyo wazamovwira ŵanthu awo ŵakumusopa kuŵa ‘ŵamoza.’—Ezek. 37:19.

14. Kasi uchimi wa kubamphika tumakuni tuŵiri wafiskika wuli, kwambira mu 1919?

¹⁴ Uchimi wa kubamphika tumakuni ukamba kufiskika chomene kwambira mu 1919, apo ŵanthu ŵa Chiuta ŵakatozgeka mwauzimu na kwamba kunjira mu paradiso wauzimu. Pa nyengo yira, ŵanandi mwa ŵanthu awo ŵakawunganyika pamoza ŵakaŵa na chigomezgo cha kuzakaŵa mafumu na ŵasembe kuchanya. (Chivu. 20:6) Ŵakuphakazgika aŵa ŵakaŵa nga nkhakhuni ka “Yuda,” mtundu uwo ukaŵa na mathemba ghakufuma mwa Davide kweniso ŵasembe ŵakufuma mwa Levi. Kweni nyengo yikati yajumphapo, Ŵayuda ŵauzimu aŵa ŵakabamphikana na ŵanthu ŵanandi chomene awo ŵali na chigomezgo cha kuzakakhala pa charu chapasi. Aŵa ŵakaŵa nga “nkhakhuni ka Efurayimu,” mtundu uwo mukaŵavya mathemba ghakufuma mwa Davide na ŵasembe ŵakufuma mwa Levi. Magulu ghaŵiri agha ghakuteŵetera lumoza Yehova mwakukolerana mwakulongozgeka na Themba lawo limoza, Yesu Khristu.—Ezek. 37:24.

15. Kasi fundo izo zikusangika pa Ezekiyeli 37:26, 27 zikufiskika wuli mazuŵa ghano?

¹⁵ Uchimi wa Ezekiyeli ukulongora kuti ŵanthu ŵanandi ŵazamubamphikana na ŵakuphakazgika pakusopa kutuŵa. Yehova wakayowoya vya ŵanthu ŵake kuti: ‘Nizamuŵayandaniska’ ndipo, “chihema chane chizamuŵa na iwo.” (Ezek. 37:26, 27) Mazgu agha ghakutikumbuska ivyo mpositole Yohane wakachima, vyaka 700 kufuma mu nyengo ya Ezekiyeli, kuti “Uyo wakukhala pa chitengo wazamutandawura hema lake” pa “mzinda ukuru.” (Chivu. 7:9, 15) Mazuŵa ghano, ŵakuphakazgika na ŵamzinda ukuru ŵakukhala nga ni mtundu umoza, mu mfwiri wa hema la Chiuta.

16. Kasi Zekariya wakayowoya uchimi wuli wakukhwaskana na kukolerana kwa Israyeli wauzimu na awo ŵali na chigomezgo cha kuzakakhala pa charu?

¹⁶ Uchimi wa kubamphikana kwa Ŵayuda ŵauzimu na ŵamberere zinyake ukayowoyekaso na Zekariya, yumoza wa ŵazga awo ŵakawelera ku charu chawo. Zekariya wakayowoya kuti “ŵanthu 10 ŵakufuma mu mitundu” “ŵazamukoleska munjilira wa Muyuda” na kuyowoya kuti: “Tikukhumba kuluta namwe, pakuti tapulika kuti Chiuta wali namwe mwaŵanthu imwe.” (Zek. 8:23) Mazgu ghakuti “Muyuda” ghakuyowoya vya munthu yumoza yayi, kweni gulu la ŵanthu, “mwaŵanthu imwe.” Mazuŵa ghano Muyuda wakwimira ŵakuphakazgika awo ŵachali pa charu chapasi, panji kuti Ŵayuda ŵauzimu. (Rom. 2:28, 29) “Ŵanthu 10”  ŵakwimira awo ŵali na chigomezgo cha kuzakakhala pa charu chapasi. Ŵanthu aŵa ‘ŵakukoleska’ ŵakuphakazgika na “kuluta” nawo. (Yes. 2:2, 3; Mat. 25:40) Mazgu ghakuti ‘kukoleska” na ghakuti “kuluta namwe” ghakulongora kuti pali kukolerana kwenecho pakati pa magulu ghaŵiri agha.

17. Kasi Yesu wakawulongosora wuli umoza uwo tili nawo mazuŵa ghano?

¹⁷ Apo Yesu wakayowoyanga kuti iyo ni muliska uyo wazamulongozga mberere zake (ŵakuphakazgika) na “mberere zinyake” (awo ŵali na chigomezgo cha kuzakakhala pa charu) kuŵa “mskambo umoza,” panji wakaghanaghananga vya uchimi wa Ezekiyeli wakuyowoya vya kuwunganyaso ŵanthu pamoza. (Yoh. 10:16; Ezek. 34:23; 37:24, 25) Kwali ndise ŵakuphakazgika kwali mberere zinyake, ivyo Yesu wakayowoya na ivyo ntchimi zakale zikalemba vikulongosora umoza wauzimu uwo tili nawo mazuŵa ghano. Apo chisopa chautesi chagaŵikana mu magulu ghanandi, ise tili pa umoza wakuzizwiska.

18. Kuyana na Ezekiyeli 37:28, chifukwa wuli ntchakuzirwa chomene kuti ŵanthu ŵa Chiuta ŵaleke kuŵa ku “chigaŵa cha charu”?

¹⁸ Mazgu ghaumaliro mu uchimi wa Ezekiyeli wa kuwunganyaso ŵanthu pamoza mbukaboni wakuti umoza uwo tili nawo uzamumara yayi. (Ŵazgani Ezekiyeli 37:28.) Ŵanthu ŵa Yehova mbakukolerana chifukwa chakuti malo ghake ghakupatulika, panji kuti kusopa kutuŵa kuli “mukati mwawo.” Malo ghake ghakupatulika ghalutilirenge kuŵa pakati pawo chikuru nawo ŵakulutilira kujituŵiska, panji kuti kujipatura ku charu cha Satana. (1 Kor. 6:11;  Chivu. 7:14) Yesu wakayowoyapo chomene kuti ntchakukhumbikwa kuti ŵasambiri ŵake ŵaleke kuŵa ku chigaŵa cha charu. Pakulombera ŵasambiri ŵake, iyo wakati: “Adada Ŵatuŵa, ŵavikilirani. . . mwakuti ŵaŵenge ŵamoza . . . Ŵali ku chigaŵa cha charu chara . . . Ŵatuŵiskani na unenesko.” (Yoh. 17:11, 16, 17) Apa Yesu wakalongora kuti kuŵa “ŵamoza” vikwendera lumoza na kuleka kuŵa ku “chigaŵa cha charu.”

19. (a) Kasi tikulongora wuli kuti ‘tikuyezga Chiuta’? (b) Pa usiku wakuti namachero wakomekenge, Yesu wakadidimizga fundo wuli yakuzirwa pa nkhani ya umoza?

¹⁹ Mpha lemba ili pera mu Baibolo apo Yesu wakachema Chiuta kuti “Adada Ŵatuŵa.” Yehova ni mutuŵa fikepo na wakunyoloka. Yehova wakaphalira Ŵaisrayeli kuti: “Muŵenge ŵatuŵa, chifukwa ine nili mutuŵa.” (Lev. 11:45) Pakuti ‘tikuyezga Chiuta,’ nase tikukhumba kupulikira dango ili mu makhaliro ghithu ghose. (Efe. 5:1; 1 Pet. 1:14, 15) Pakuyowoya vya ŵanthu, lizgu lakuti ‘mutuŵa’ likung’anamura ‘wakupatulika.’ Ntheura pa usiku waumaliro pambere wandafwe, Yesu wakadidimizgapo fundo yakuti ŵasambiri ŵake ŵangaŵa ŵakukolerana pekha usange ŵakulutilira kupatukako ku charu chakugaŵikana ichi.

20, 21. (a) Ntchivichi chikutikhorweska kuti Yehova wativikilirenge? (b) Kasi mwaŵikapo mtima kuchitachi?

²⁰ Umoza uwo tikuwona pakati pa Ŵakaboni ŵa Yehova pa charu chose mbukaboni wakuti Yehova wali kuzgora lurombo lwa Yesu lwakuti: “Muŵavikilire kwa muheni.” (Ŵazgani Yohane 17:14, 15.) Nadi, apo tikuwona umo Satana watondekera kutimbanizga umoza pakati pa ŵanthu ŵa Chiuta, tikukhorwa chomene kuti Chiuta wativikilirenge. Mu uchimi wa Ezekiyeli, Yehova wakayowoya kuti tumakuni tuŵiri tukazgoka kakhuni kamoza mu woko lake. Ntheura Yehova wabamphika ŵanthu ŵake na kuŵabisa mu woko lake, umo Satana wangafikamo yayi.

²¹ Ipo tikwenera kuŵikapo mtima kuchitachi? Tikwenera kuŵikapo mtima kuti nase tilimbikirenge kuchitapo chigaŵa chithu kuti umoza wakuzirwa uwo tili nawo ulutilire. Kasi waliyose payekha wangakwaniska wuli ichi? Para tikusopa Yehova pa tempile lake lauzimu nyengo zose. Mu mitu yakulondezgapo tiwonenge umo kusopa uku kukwenera kuŵira.