1. Kasi tikwenera kuchita vichi kuti Yehova wakondwenge na kusopa kwithu, ndipo chifukwa wuli?

YESU wakati: “Awo ŵakusopa mwaunenesko ŵazamusopa Adada mu mzimu na mu unenesko, pakuti nadi, Adada ŵakupenja ŵanthu ŵanthena kuti ŵaŵasopenge.” (Yohane 4:23; 6:44) Ntheura waliyose wa ise wakwenera ‘kulutilira kusanda icho ntchakuzomerezgeka kwa Fumu.’ (Ŵaefeso 5:10) Kweni ntchipusu yayi kuchita nthena. Satana wakuyezga kutipuluska kuti tileke kuchita vinthu ivyo vikukondweska Yehova.—Chivumbuzi 12:9.

2. Longosorani ivyo vikachitika musi mwa Phiri la Sinayi.

² Kasi Satana wakuyezga kutipuluska munthowa wuli? Nthowa yimoza njakuti wakutitimbanizga kuti tileke kumanya makora icho ntchiwemi na icho ntchiheni. Wonani ivyo vikachitikira Ŵaisrayeli apo ŵakapumuranga musi mwa Phiri la Sinayi. Mozesi wakakwera mu phiri, ndipo ŵanthu ŵakamulindiliranga waka pa malo agho ŵakapumuliranga. Paumaliro ŵakavuka kulindilira ndipo ŵakapempha Aroni kuti waŵapangire chiuta. Ntheura Aroni wakaŵapangira chikozgo chagolide chakukozgana na mwana wa ng’ombe. Kufuma apo, ŵanthu ŵakaŵa na chiphikiro. Ŵakavinanga uku ŵakuzingilira kang’ombe na kukasindamira. Iwo ŵakagomezganga kuti pakusindamira kang’ombe  ndikuti ŵakusopa Yehova. Pakuti ŵanthu ŵara ŵakatenge ichi chikaŵa “chiphikiro cha Yehova,” chikung’anamura kuti chikazgoka chiwemi yayi. Yehova wakawona kuti ivyo ŵakachita kukaŵa kusopa vikozgo, ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakafwirapo. (Ekisodo 32:1-6, 10, 28) Kasi ise tikusambirapo vichi? Tingajipusikanga yayi. Tileke ‘kukhwaska chinthu chakufipirwa,’ kweni tizomerezge Yehova kuti watisambizge icho ntchiwemi na icho ntchiheni.—Yesaya 52:11; Ezekiyeli 44:23; Ŵagalatiya 5:9.

3, 4. Chifukwa wuli ntchiwemi kuwona umo vikondwelero vinyake vyakumanyikwa vikambira?

³ Apo Yesu wakaŵa pa charu, wakasambizga ŵapositole ŵake kuti ŵaŵe chiyelezgero chiwemi pakusopa kutuŵa. Yesu wakati wafwa, ŵapositole ŵakalutilira kusambizga ŵasambiri ŵaphya fundo za Yehova. Kweni ŵapositole ŵakati ŵafwa, ŵasambizgi ŵatesi ŵakamba kusambizga fundo zautesi. Ŵakanjizga maluso na vikondwelero vya ŵanthu ŵakusopa vikozgo mu mpingo. Ŵakasintha mazina gha vikondwelero vinyake ivi kuti viwonekenge nga ni Vyachikhristu. (2 Ŵatesalonika 2:7, 10; 2 Yohane 6, 7) Vinandi mwa viphikiro ivi vikumanyikwa chomene mazuŵa ghano, ndipo vikuchitiska ŵanthu kugomezga vinthu vyautesi, na kuchita vyamizimu. *—Chivumbuzi 18:2-4, 23.

⁴ Mazuŵa ghano ŵanthu ŵanandi ŵakuwona kuti vikondwelero na maholide ni vyakuzirwa chomene pa umoyo wawo. Kweni apo mukulutilira kusambira umo Yehova wakuwonera vinthu, muwonenge kuti pali vinthu vinyake ivyo mungakhumbikwira kusintha pa nkhani ya viphikiro vinyake. Nangauli ntchipusu yayi kuchita nthena, imwe gomezgani waka kuti Yehova wamovwiraninge. Kuti tipulikiske  umo Yehova wakuwonera vikondwelero vinyake vyakumanyikwa, tiyeni tiwone umo vikambira.

5. Kasi pali ukaboni wuli wakuti Yesu wakababika pa Disembala 25 yayi?

⁵ Mu vigaŵa vinandi pa charu, ŵanthu ŵakukondwelera Khisimasi pa 25 Disembala, ndipo ŵanandi ŵakughanaghana kuti ni zuŵa ilo Yesu wakababikira. Baibolo likutiphalirapo yayi zuŵa panji mwezi uwo Yesu wakababikira, kweni likutiphalira waka vinthu vinyake vyakukhwaskana na nyengo iyo Yesu wakababikira. Luka wakalemba kuti apo Yesu wakababikanga ku Betelehemu, ‘ŵaliska ŵakakhalanga kuwaro usiku na kulinda miskambo yawo.’ (Luka 2:8-11) Mu mwezi wa Disembala, ku Betelehemu kukuzizima, kukulokwa vula, ndipo kukuŵa chiwuvi, ntheura usiku ŵaliska ŵangakhala yayi kuwaro na miskambo yawo. Kasi tikusambirapo vichi apa? Yesu wakababika mu nyengo yakuthukira, mu Disembala yayi. Baibolo kweniso mdauko ukulongora kuti Yesu wakababika mu myezi iyo pasono yikumanyikwa kuti Seputembala na Okutobala.

6, 7. (a) Kasi twakuchitika tunandi twa pa Khisimasi tukafuma nkhu? (b) Kasi tikwenera kupeleka vyawanangwa na chilato wuli?

⁶ Ipo Khisimasi yikamba wuli pera? Yikafuma ku viphikiro vya ŵanthu ŵakusopa vikozgo, nga chiphikiro cha Saturnalia, icho Ŵaroma ŵakakondweleranga Saturn, chiuta wa vyaulimi. Buku linyake (The Encyclopedia Americana) likuti: “Chiphikiro cha Saturnalia, icho Ŵaroma ŵakakondweleranga mukatikati mwa Disembala, ndiko kuli kufuma twakuchitika tunandi uto tukuchitika pa Khisimasi. Chiyelezgero, tumaluso nga kunozga vyakurya vinandi, kupana vyawanangwa, na kubuska makandulu tuli kufuma ku chiphikiro  ichi.” Nakuti Disembala 25 likaŵa deti ilo Ŵaperesiya ŵakakondweranga kubabika kwa Mithra, chiuta wawo wa dazi.

⁷ Kweni ŵanthu ŵanandi awo ŵakukondwelera Khisimasi mazuŵa ghano ŵakughanaghanako yayi vya uko yikafuma. Iwo ŵakuwona waka kuti Khisimasi ni nyengo yakuti ŵakondwenge na mbumba zawo, kurya vyakurya viwemi, na kupana vyawanangwa. Namwe mukuŵatemwa ŵabali na ŵabwezi ŵinu, ndipo Yehova wakukhumba kuti ŵateŵeti ŵake ŵagaŵirengeko vinthu ŵanyawo. Lemba la 2 Ŵakorinte 9:7 likutiphalira kuti: “Chiuta wakutemwa  uyo wakupeleka mwakukondwa.” Yehova wakukhumba kuti tiŵapenge vinthu ŵanyithu pa vyakuchitika vyapadera pera yayi. Ŵanthu ŵa Yehova ŵakutemwa kuchezga na kupeleka vyawanangwa ku ŵabali panji ŵabwezi ŵawo nyengo yiliyose pa chaka, kweni ŵakukhazga kalikose yayi. Ŵakupako ŵanyawo vinthu chifukwa chakuti ŵakuŵatemwa.—Luka 14:12-14

8. Kasi ŵakumanya vya nyenyezi ŵakapeleka vyawanangwa kwa Yesu apo wakaŵa bonda? Longosorani.

⁸ Ŵanthu ŵanandi awo ŵakupeleka vyawanangwa pa Khisimasi ŵakuti ŵakuyezga ivyo ŵakachita ŵanalume ŵatatu ŵavinjeru, awo ŵakiza na vyawanangwa kwa Yesu apo wakaŵa bonda. Mbunenesko kuti ŵanalume ŵanyake ŵakaluta kukawona Yesu na kumupa vyawanangwa. Mu nyengo yakale, ŵanthu ŵakatemwanga chomene kupeleka vyawanangwa kwa munthu wakuzirwa. (1 Mathemba 10:1, 2, 10, 13) Kweni chakuti mumanye ntchakuti Baibolo likuti ŵanalume aŵa ŵakaŵa ŵakumanya vya nyenyezi, ŵanthu awo ŵakachitanga masalamusi kweniso awo ŵakasopanga yayi Yehova. Nakuti apo ŵakalutanga kukawona Yesu, iyo wakaŵa bonda mu chiŵaya yayi. Ŵakaluta pamanyuma apo wakaŵa “mwana” ndipo ŵakakhalanga mu nyumba.—Mateyu 2:1, 2, 11.

9. Kasi Baibolo likuzunura vikondwelero vya kubabika kwa njani na njani?

⁹ Zuŵa ilo mwana wababikira likuŵa lakukondweska chomene. (Salimo 127:3) Kweni ichi chikung’anamura kuti tikondwelerenge mazuŵa ghakubabikira yayi. Wonani fundo iyi: Baibolo likuzunura waka vikondwelero viŵiri vya mazuŵa ghakubabikira. Chiphikiro chimoza chikaŵa cha kubabika  kwa Farawo wa ku Eguputo, ndipo chinyake chikaŵa cha Themba Herode Antipasi. (Ŵazgani Genizesi 40:20-22; Mariko 6:21-29.) Pakaŵavya uyo wakasopanga Yehova pa ŵanthu ŵaŵiri aŵa. Nakuti mu Baibolo palije apo pakuyowoya kuti muteŵeti wa Yehova wakakondweleranga zuŵa lakubabikira.

10. Kasi Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakaviwonanga wuli vikondwelero vya mazuŵa ghakubabikira?

¹⁰ Buku linyake (The World Book Encyclopedia) likuyowoya kuti Ŵakhristu ŵakwambilira “ŵakawonanga kuti kukondwelera zuŵa lakubabikira kakaŵa kaluso ka ŵanthu ŵakusopa vikozgo.” Maluso agha ghakajinthanga pa vigomezgo vyautesi. Chiyelezgero, Ŵagiriki ŵakale ŵakagomezganga kuti munthu waliyose wakavikilirikanga na mzimu uwo ukaŵapo apo wakababikanga. Ŵakaghanaghananga kuti mzimu uwu ukakolerananga na chiuta uyo wakababika pa zuŵa ilo munthu uyo wakababikiranga. Padera pa vigomezgo ivi, mazuŵa ghakubabikira ghakukoleranaso na maluso gha kusanda nyenyezi.

11. Kasi Yehova wakujipulika wuli para tili na mtima wakupa?

¹¹ Ŵanthu ŵanandi ŵakuwona kuti zuŵa lawo lakubabikira ndapadera ndipo ŵakukhumba kuti ŵanthu ŵalongorenge kuti ŵakuŵakhumbira viwemi na kuŵatemwa. Kweni zuŵa lililose tingalongora kuti tikutemwa ŵabali na ŵabwezi ŵithu, kuti pa zuŵa lapadera pera yayi. Yehova wakukhumba kuti nyengo zose tiŵenge ŵalusungu kweniso ŵakupa. (Ŵazgani Milimo 20:35.) Zuŵa lililose tikuwonga Yehova chifukwa cha chawanangwa chakuzirwa cha umoyo, kuti pa zuŵa lakubabikira pera yayi.—Salimo 8:3, 4; 36:9.

12. Kasi zuŵa lakufwira lingaluska wuli zuŵa lakubabikira?

¹² Pa Mupharazgi 7:1 pakuti: “Zina liwemi likuluska mafuta ghawemi, ndipo zuŵa lakufwira likuluska zuŵa lakubabikira.” Kasi zuŵa lakufwira lingaluska wuli  zuŵa lakubabikira? Para tikubabika waka, tikuŵa kuti tindachitepo chilichose pa umoyo withu, kwali chiwemi panji chiheni. Kweni para umoyo withu tikuteŵetera Yehova na kuchitira ŵanyithu viwemi, tikujipangira “zina liwemi,” panji kuti mbiri, ndipo Yehova wazamutikumbuka nanga tingafwa. (Yobu 14:14, 15) Ŵanthu ŵa Yehova ŵakukondwelera yayi zuŵa ilo ŵakababikira panji la kubabika kwa Yesu. Nakuti chinthu chimoza icho Yesu wakatiphalira kuti tikumbukirenge  ni nyifwa yake.—Luka 22:17-20; Ŵahebere 1:3, 4.

13, 14. Kasi chikondwelero cha Isitara chikukolerana na vichi?

¹³ Ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti pa Isitara ŵakukumbukira kuwuka kwa Yesu. Kweni unenesko ngwakuti chiphikiro cha Isitara chikukolerana chomene na Eostre, chiuta mwanakazi wakukondwelera mulenji na chihanya wa ŵanthu ŵakuchemeka Anglo-Saxon. Buku linyake (The Dictionary of Mythology) likulongosora kuti Eostre wakaŵaso chiuta wa kuwuska mphapu. Vinyake ivyo vikuchitika pa Isitara vikukolerana na fundo iyi. Buku linyake (Encyclopædia Britannica) likuti masumbi “ni vimanyikwiro vyakuzirwa vya umoyo uphya na chiwuka.” Chinyake ntchakuti ŵanthu awo ŵakusopa vikozgo ŵakamba nikale kugwiliskira ntchito ŵakalulu nga chimanyikwiro cha kuwuska mphapu. Apa chikulongolerathu kuti Isitara yikukolerana yayi na kuwuka kwa Yesu.

¹⁴ Kasi Yehova wakukondwa para wakuwona ŵanthu ŵakusazga maluso gha chisopa chautesi na kuwuka kwa Mwana wake? Napachoko pose. (2 Ŵakorinte 6:17, 18) Nakuti Yehova wandatiphalirepo kuti tikondwelerenge kuwuka kwa Yesu.

15. Kasi Halowini yikamba wuli?

¹⁵ Mu vyaru vinyake, ŵanthu ŵakukondwelera Halowini. Chiphikiro cha Halowini chikukolerana na nkhani za ŵafwiti, ndondosha, na mizguka. Ŵanthu ŵakamba nikale kukondwelera Halowini. Ŵanthu ŵakuchemeka Celts ŵa ku Britain na Ireland ŵakachitanga chikondwelero cha Samhain para mwezi wawoneka wose usiku wakuti namachero  ni Novembala 1. Ŵakagomezganga kuti pa usiku uwu, mizimu ya ŵakufwa yikaweleranga pa charu. Ŵanthu ŵakaŵikanga vyakurya na vyakumwa pawaro pa nyumba kuti mizimu yileke kuŵapweteka. Ntheura para mazuŵa ghano ŵana ŵakuvwara vinyawu na kwenda mu nyumba za ŵanthu na kuŵawofya kuti ŵawonenge munthondwe para ŵandaŵape chawanangwa, ŵakumanya yayi kuti ŵakulondezga maluso agho ghakukolerana na vyauchiŵanda.

16, 17. Kasi tikwenera kughanaghanira vichi para tikunozgekera ukwati?

¹⁶ Nyengo ya ukwati yikuŵa yakukondweska chomene. Ŵanthu ŵakuchita maukwati munthowa zakupambanapambana pa charu. Ŵanthu ŵakughaghanako yayi vya uko maluso ghanyake gha paukwati ghakafuma. Ntheura ŵakumanya yayi kuti maluso ghanyake gha paukwati ghakafuma ku ŵanthu awo ŵakasopanga vikozgo. Kweni Ŵakhristu awo ŵakunozgekera ukwati wawo ŵakwenera kuwoneseska kuti uzakaŵe wakukondweska Yehova. Para ŵamanya umo maluso ghanyake gha paukwati ghakambira, mbwenu ŵasankhenge mwamahara—Mariko 10:6-9.

¹⁷ Ŵanthu ŵakugomezga kuti maluso ghanyake gha paukwati ghakuŵachemera “mwaŵi” awo ŵatorana waka. (Yesaya 65:11) Chiyelezgero, mu vyaru vinyake, ŵanthu ŵakuŵathilira mpunga panji vinthu vinyake awo ŵatorana. Ŵakugomezga kuti ivi viŵawovwirenge kuti ŵaŵe na ŵana, ŵakukondwa, na umoyo utali, kweniso viŵavikilirenge ku viheni. Kweni Ŵakhristu ŵakuwoneseska kuti ŵaleke kuchitako maluso agho ghakukolerana na chisopa chautesi.—Ŵazgani 2 Ŵakorinte 6:14-18.

18. Kasi ni fundo wuli zinyake za mu Baibolo izo zingawovwira pakunozgekera ukwati?

 ¹⁸ Ŵakhristu awo ŵatoranenge, ŵakukhumba kuti ukwati wawo uŵe wakuchindikika na wakukondweska kwa waliyose uyo wizapo. Ŵanthu awo ŵachemeka pa ukwati wa Ŵakhristu ŵakwenera yayi kuyowoya mazgu ghawakawaka, ghakuwuska makhumbiro ghakugonana, panji ghakuyuyura ŵenenthengwa panji ŵanji. (Zintharika 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Pa ukwati wa Ŵakhristu ‘mphakujilongolera chifukwa cha ivyo munthu wali navyo yayi.’ (1 Yohane 2:16) Para mukunozgekera ukwati, woneseskani kuti muzakaŵenge ŵakukondwa para mukukumbuka ivyo vikachitika pa ukwati winu.—Wonani Mazgu Ghakuumaliro 28.

19, 20. Kasi kaluso kakutimbiskana matambulara kakamba wuli?

¹⁹ Ŵanthu ŵakutemwa chomene kutimbiskana matambulara pa ukwati na pa viphikiro vinyake. Pakutimbiskana matambulara, munthu yumoza wakukhumbira viwemi ŵanyake ndipo ŵanthu wose ŵakuwuska matambulara muchanya. Kasi Mkhristu wakwenera kuyiwona wuli nkhani iyi?

²⁰ Buku linyake (International Handbook on Alcohol and Culture) likuyowoya kuti kutimbiskana matambulara nkhaluso ako kali kufuma ku ŵanthu ŵakusopa vikozgo. Pakuchita kaluso aka, “ŵanthu ŵakapelekanga maji ghakupatulika ku ŵachiuta.” Ŵakachitanga nthena “para ŵapempha chinthu chinyake, ndipo ŵakayowoyanga mazgu ghakuti ‘umoyo utali’ panji ‘umoyo uwemi.’” Mu nyengo zakale, ŵanthu ŵakawuskanga makapu ghawo muchanya pakupempha ŵachiuta ŵawo kuti ŵaŵatumbike. Kweni Yehova wakukhumba kuti ŵanthu ŵachitenge nthena yayi kuti waŵatumbike.—Yohane 14:6; 16:23.

21. Kasi ni vikondwelero wuli vinyake ivyo Ŵakhristu ŵakwenera yayi kuchitako?

²¹ Para mukughanaghana vya kuchitako panji kuleka kuchitako chiphikiro chinyake, ghanaghanirani nkharo iyo chiphikiro icho chikukhuŵilizga. Chiyelezgero, pa vikondwelero vinyake ŵanthu ŵakuvina mwakuwuska makhumbiro ghakugonana, ŵakuloŵera betubetu, na kuchita uzaghali. Vikondwelero vyanthena vingakhuŵilizgaso nkharo ya kutorana ŵanalume panji ŵanakazi ŵekhaŵekha, kweniso kusankhana mitundu. Para nase tikusangikako ku viphikiro ivi, kasi ndikuti tikutinkha nadi ivyo Yehova wakutinkha?—Salimo 1:1, 2; 97:10; 119:37.

22. Kasi ntchivichi chingawovwira Mkhristu kumanya usange wangachitako chiphikiro?

²² Ŵakhristu ŵakwenera kuwoneseska chomene kuti ŵaleke kuchitako viphikiro ivyo vikuyuyura Chiuta. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Kwali mukurya panji mukumwa panji mukuchita chinthu chinyake chilichose, chitani vinthu vyose kuti Chiuta wachindikike.” (1 Ŵakorinte 10:31; wonani Mazgu Ghakuumaliro 29.) Mbunenesko kuti ni vikondwelero vyose yayi ivyo vikukolerana na nkharo ya uzaghali, chisopa chautesi, panji kusankhana mitundu. Usange chikondwelero chikuswa yayi fundo za mu Baibolo, waliyose wakwenera kusankha yekha kuchitako panji yayi. Tikwenera kughanaghaniraso umo vyakusankha vithu vingakhwaskira ŵanyithu.

23, 24. Kasi tingaŵalongosolera wuli ŵabali ŵithu awo Mbakaboni yayi icho tili kulekera kuchitako chikondwelero chinyake?

²³ Panyake muli kuleka kuchitako vikondwelero ivyo vikuyuyura Yehova. Kweni ŵabali ŵinu ŵanyake awo Mbakaboni  yayi ŵangaghanaghana kuti mukuŵatemwa yayi panji mukukhumbaso yayi kuchezga nawo. Ŵangaghanaghana kuti maholide ndiyo nyengo yiwemi yakuchezgera na ŵabali. Imwe mungachita wuli? Pali nthowa zinandi izo mungalongolera kuti mukuŵatemwa ndipo mukuŵawona kuti mbakuzirwa chomene. (Zintharika 11:25; Mupharazgi 3:12, 13) Mungaŵachema kuti mukachezge nawo pa vyakuchitika vinyake.

²⁴ Usange ŵabali ŵinu ŵakukhumba kumanya chifukwa icho muli kulekera kuchitako vikondwelero vinyake, mungaŵalongosolera fundo izo zili mu mabuku ghithu kweniso pa jw.org. Para mukuŵalongosolera, lekani kulongora nga kuti mukulimbana nawo panji kuŵachichizga kuti ŵapulikirenge waka vya imwe. Ŵawovwirani ŵabali ŵinu kuwona kuti imwe muli kughanaghanirapo nkhani iyi na kusankha chakuchita. Zikirani, ndipo “ivyo mukuyowoya viŵenge vyakukondweska nyengo zose, vyakulungika na mchere.”—Ŵakolose 4:6.

25, 26. Kasi ŵapapi ŵangawovwira wuli ŵana ŵawo kuti ŵatemwe fundo za Yehova?

²⁵ Ntchakukhumbikwa chomene kuti tose timanyenge chifukwa icho tikulekera kuchitako vikondwelero vinyake. (Ŵahebere 5:14) Chilato chithu ntchakuti tikondweske Yehova. Usange ndise ŵapapi, tikwenera kupatura nyengo yakovwilira ŵana ŵithu kuti ŵapulikiske fundo za mu Baibolo na kwamba kuzitemwa. Para ŵamumanya makora Yehova, nawo ŵakhumbenge kuti ŵamukondweske.—Yesaya 48:17, 18; 1 Petrosi 3:15.

²⁶ Yehova wakukondwa chomene para wakuwona kuti tikuchita chilichose icho tingakwaniska kuti timusope mwaunenesko kwambura kufipiskika. (Yohane 4:23) Kweni ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti vingachitika yayi kuti munthu wachite vinthu mwaunenesko mu charu chakuzura na ukhuluku ichi. Kasi uwu mbunenesko? Tiyeni tiwone mu mutu wakulondezgapo.