1, 2. Kasi Yehova wali kutipa chawanangwa wuli chakuzirwa?

TOSE Yehova wali kutipa chawanangwa chapadera. Chawanangwa ichi ni umoyo. (Genizesi 1:27) Chiuta wakukhumba kuti tiŵe na umoyo uwemi chomene. Ntheura wali kutipa fundo izo zikutisambizga umo tingachitira vinthu mwamahara. Tikwenera kulondezga fundo izi kuti ‘tipambaniske’ pakati pa “chiwemi na chiheni.” (Ŵahebere 5:14) Para tikulondezga fundo izi, ndikuti tikuzomerezga Yehova kuti watisambizge kughanaghana makora. Apo tikulondezga fundo za Chiuta na kuwona umo zikutovwilira pa umoyo withu, tiwonenge kuti ni zakuzirwa nadi.

² Umoyo ngwakusuzga chomene. Kanandi pakuchitika vinthu vinyake ivyo palije dango lakudunjika la mu Baibolo. Chiyelezgero, nyengo zinyake tingakhumbikwira kusankha para ku chipatala ŵatiphalira kuti tikukhumbikwira ndopa. Kasi tingachita wuli kuti ivyo tisankhenge vikondweske Yehova? Mu Baibolo muli fundo izo zikutisambizga umo Yehova wakuwonera umoyo na ndopa. Usange tazipulikiska fundo izi, tisankhenge mwamahara vyakuchita ndipo tiŵenge na njuŵi yiwemi. (Zintharika 2:6-11) Tiyeni tiwonepo fundo zinyake.

3, 4. (a) Kasi Chiuta wakalongora wuli umo wakuwonera ndopa? (b) Kasi ndopa zikwimira vichi?

³ Baibolo likutisambizga kuti ndopa ni zakupatulika chifukwa zikwimira umoyo. Nakuti umoyo ngwakuzirwa pamaso pa Yehova. Kayini wakati wakoma munung’una wake, Yehova wakamuphalira kuti: “Ndopa za munung’una wako zikulilira ine kufuma pasi.” (Genizesi 4:10) Ndopa za Abelu zikimiranga umoyo wake. Ntheura apo Kayini wakakoma Abelu, ndikuti wakatora umoyo wamwene.

⁴ Pamanyuma pa Chigumula cha mu nyengo ya Nowa, Chiuta wakaŵazomerezga ŵanthu kurya nyama. Kweni wakaŵaphalira kuti: “Mungaryanga nyama lumoza na umoyo wake yayi, uwo ni ndopa zake.” (Genizesi 9:4) Dango ili likapelekeka ku ŵana wose ŵa Nowa, na ise wuwo. Ichi chikulongora kuti Yehova wakuwona kuti ndopa ndizo mbumoyo. Ndimo nase tikwenera kuwonera ndopa.—Salimo 36:9.

5, 6. Kasi Dango la Mozesi likalongora wuli umo Yehova wakuwonera umoyo na ndopa?

⁵ Mu Dango ilo Yehova wakapeleka kwizira mwa Mozesi, wakayowoya kuti: “Usange munthu . . . wakurya ndopa za mtundu uliwose, chisko chane chimikanenge nayo munthu uyo wakurya ndopa, ndipo nimudumulengeko ku ŵanthu ŵakwake. Umoyo wa chamoyo chilichose uli mu ndopa.”—Levitiko 17:10, 11.

⁶ Dango la Mozesi likatenge para munthu wakukoma nyama kuti warye, wathirenge pasi ndopa. Ichi chikalongoranga kuti umoyo wa nyama ukawezgekeranga kwa Yehova, uyo wakawulenga. (Dotoronome 12:16; Ezekiyeli 18:4) Kweni Yehova wakakhumbanga kuti Ŵaisrayeli ŵachitenge vinthu mwakujumphizga yayi pakuchinja  nyama. Chikuru ŵawuskamo waka ndopa, ŵakaryanga nyama na njuŵi yakutowa. Pakuchindika ndopa za nyama, ŵakalongoranga kuti ŵakuchindika Yehova, uyo wakupeleka umoyo. Dango likaphaliraso Ŵaisrayeli kuti ŵapelekenge nyama kuŵa sembe zakubenekelera zakwananga zawo.—Wonani Mazgu Ghakuumaliro 19 na 20.

7. Kasi Davide wakalongora wuli kuti wakuchindika ndopa?

⁷ Ivyo Davide wakachita pa nyengo iyo wakatimbananga na Ŵafilisiti vikulongora kuti ndopa ni zakuzirwa nadi. Ŵanalume awo Davide wakendanga nawo ŵakati ŵawona kuti nyota yamukora chomene, ŵakaŵika umoyo wawo pangozi na kuluta kukamutekera maji mu chigaŵa cha ŵalwani. Kweni ŵati ŵiza nagho maji, Davide wakakana kumwa ndipo “wakaghapungulira kwa Yehova.” Davide wakati: “Ntchambura kwenelera kwa ine, A Yehova, kuti nimwe! Kasi nimwe ndopa za ŵanalume aŵa, awo ŵaŵika umoyo wawo pangozi?” Davide wakamanyanga kuti umoyo na ndopa ni vyakuzirwa chomene pamaso pa Chiuta.—2 Samuyeli 23:15-17.

8, 9. Kasi mazuŵa ghano Ŵakhristu ŵakuziwona wuli ndopa?

⁸ Mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, ŵanthu ŵa Chiuta ŵakapelekangaso nyama kuŵa sembe yayi. Kweni ŵakeneranga nipera kuwona ndopa mwakwenelera. Chimoza mwa vigaŵa vichoko waka vya Dango ilo Yehova wakakhumbanga kuti Ŵakhristu ŵasungenge chikaŵa cha “kuziŵizga . . . ndopa.” Kuziŵizga ndopa chikaŵa chakuzirwa nga umo munthu wangakanira uzaghali panji kusopa vikozgo.—Milimo 15:28, 29.

⁹ Ndimo viliri mazuŵa ghano. Pakuŵa Ŵakhristu, tikumanya kuti Yehova ndiyo ntchisimi cha umoyo kweniso vyamoyo vyose ni vyake. Tikumanyaso kuti ndopa ni zakupatulika ndipo zikwimira umoyo. Ntheura para  tikusankha chakuchita pa nkhani ya wovwiri wa ku chipatala uwo pangakhumbikwira ndopa, tikuwona dankha fundo za mu Baibolo.

10, 11. (a) Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuwona wuli nkhani ya kuŵikika ndopa zose panji vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa? (b) Kasi Mkhristu waliyose wakwenera kusankha vichi?

¹⁰ Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakumanya kuti “kuziŵizga . . . ndopa” nkhuleka kurya panji kumwa pera yayi. Chikung’anamura kuleka kuzinjizga mu thupi lithu munthowa yiliyose. Chikusazgapo kukana kuŵikika ndopa kweniso kusunga ndopa zako padera na kuziwezgeraso mu thupi. Chikung’anamuraso kuleka kuŵikika chimoza mwa vigaŵa vinayi vya ndopa, maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa, mapulateleti, na pulazima.

¹¹ Nyengo zinyake ku vigaŵa vinayi ivi vya ndopa, ŵadokotala ŵakusujakoso tuvigaŵa tunyake tuchokotuchoko. Mkhristu waliyose wakwenera kusankha yekha usange wakukhumba kupokera tuvigaŵa tuchokotuchoko utu panji yayi. Waliyose wakwenera kusankhaso usange wangazomera nthowa zakuchizgira, nga hemodialysis, hemodilution na cell salvage, izo ŵakugwiliskira ntchito ndopa za mulwari kwambura kuzisunga padera.—Wonani Mazgu Ghakuumaliro 21.

12. (a) Chifukwa wuli ivyo tikusankha kuyana na njuŵi yithu ni vyakuzirwa kwa Yehova? (b) Kasi tingachita wuli kuti tisankhe mwamahara wovwiri wa ku chipatala?

¹² Kasi ivyo tikusankha kuyana na njuŵi yithu Yehova vikumukhwaska? Enya, vikumukhwaska. Yehova wakukhumba kuwona umo ise tikughanaghanira. (Ŵazgani Zintharika 17:3; 24:12.) Pakuti ndimo viliri, ipo para tikusankha wovwiri wa ku chipatala, tikwenera kupempha  ulongozgi kwa Yehova, kufuma apo tifufuze za wovwiri uwo ŵakukhumba kutipa. Pamanyuma, tikwenera kulondezga njuŵi yithu iyo tayisambizga Baibolo pakusankha chakuchita. Tileke kufumba ŵanyithu umo ŵangachitira ŵaŵenge kuti ndiwo vyaŵachitikira kweniso tileke kwendera maghanoghano gha ŵanyithu pakusankha chakuchita. Mkhristu waliyose “wayeghenge katundu wake.”—Ŵagalatiya 6:5; Ŵaroma 14:12.

13. Kasi malango na fundo za Yehova pa nkhani ya ndopa vikutisambizgachi vya iyo?

¹³ Chilichose icho Yehova wakutipempha kuchita ntchakuti chitovwire ise kweniso chikulongora kuti wakutitemwa. (Salimo 19:7-11) Kweni tikumupulikira chifukwa chakuti malango ghake ghakutovwira waka yayi. Tikumupulikira chifukwa chakuti tikumutemwa. Pakuti tikutemwa Yehova tikukana kuŵikika ndopa. (Milimo 15:20) Ichi chikulongoraso kuti tikupwelelera umoyo withu. Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵanandi ŵakumanya masuzgo agho ghakuŵapo para munthu waŵikika ndopa, ndipo ŵadokotala ŵanandi ŵakugomezga kuti opareshoni yambura ndopa ndiyo njiwemi chomene pa umoyo wa ŵalwari ŵawo. Apa vikulongolerathu kuti nthowa za Yehova ni zapachanya ndipo ntchilongolero cha chitemwa chake.—Ŵazgani Yesaya 55:9; Yohane 14:21, 23.

14, 15. (a) Kasi Yehova wakaŵapa malango wuli ŵanthu ŵake kuti waŵavikilire? (b) Kasi mungalondezga wuli fundo izo pakajintha malango agha?

¹⁴ Kwamba kale, Chiuta wakupeleka malango kuti wawovwire ŵanthu ŵake. Yehova wakaŵapa malango Ŵaisrayeli kuti waŵavikilire ku ngozi zakofya. Dango linyake likatenge munthu wazengenge kachiliŵa kafupi kakuzingilizga  pachanya pa nyumba apo ŵakachezgeranga kuti munthu waleke kuphawuka na kuwa pasi. (Dotoronome 22:8) Dango linyake likayowoyanga za viŵeto. Usange munthu wali na ng’ombe yikali, ukaŵa udindo wake kuyipwelelera kuti yileke kutimba panji kukoma munthu. (Ekisodo 21:28, 29) Para Muisrayeli waleka kupulikira malango agha, wakaŵanga na mulandu usange munthu munyake wafwapo.

¹⁵ Malango agha ghakutovwira kuwona kuti umoyo ngwakuzirwa pamaso pa Yehova. Kasi fundo iyi yikwenera kutikhwaska wuli? Umo tikupwelelera nyumba na galimoto zithu, umo tikwendeskera galimoto panji njinga, kweniso vyakusanguluska ivyo tikusankha, ndivyo vikulongora usange tikuchindika umoyo panji yayi. Ŵanthu ŵanyake, chomenechomene ŵachinyamata, ŵakuwona nga kuti chiheni chingaŵachitikira yayi. Ntheura ŵakuchita chilichose icho ŵakhumba na kusulako ngozi iyo yingaŵapo. Yehova wakukhumba kuti tichitenge nthena yayi. Wakukhumba kuti tiwonenge umoyo uliwose kuŵa wakuzirwa, withu na wa ŵanyithu.—Mupharazgi 11:9, 10.

16. Kasi Yehova wakuwona wuli nkhani ya kufumiska nthumbo?

¹⁶ Umoyo wa munthu waliyose ngwakuzirwa pamaso pa Yehova. Nanga ni bonda uyo wandababike nayo ngwakuzirwa. Mu Dango la Mozesi, usange munthu wapweteka mwanakazi wanthumbo mwangozi ndipo mama uyu panji bonda ŵafwa, munthu uyu wakaŵanga na mulandu wa kukoma munthu pamaso pa Yehova. Ichi chikulongora kuti nangauli yikaŵa ngozi, kweni munthu wakakomeka nipera ndipo pakakhumbikwiranga kuwezgera umoyo wake. (Ŵazgani Ekisodo 21:22, 23.) Chiuta wakuwona bonda wambura kubabika kuŵa munthu wamoyo. Pakumanya fundo iyi, kasi mukughanaghana kuti  wakuyiwona wuli nkhani ya kufumiska nthumbo? Kasi wakujipulika wuli para wakuwona ŵabonda mamiliyoni ghanandi ŵakukomeka chaka chilichose pambere ŵadababike?

17. Kasi mwanakazi uyo wakafumiska nthumbo pambere wandamumanye Yehova wangapembuzgika na vichi?

¹⁷ Kasi mwanakazi uyo wakafumiska nthumbo pambere wandamanye umo Yehova wakuyiwonera nkhani iyi wakwenera kuchitachi? Wakwenera kugomezga kuti Yehova wangamugowokera chifukwa cha sembe ya Yesu. (Luka 5:32; Ŵaefeso 1:7) Mwanakazi uyo wakachita ubudi wanthena kumasinda ndipo wali kulapa nadi wakwenera yayi kujipa mulandu. “Yehova ngwalusungu na wachiwuravi . . . Umo uliri utali kufuma kumafumiro gha dazi kuya kumanjiliro gha dazi, ndimo waŵikira maubudi ghithu kutali na ise.”—Salimo 103:8-14.

18. Chifukwa wuli tikwenera kuyezgayezga kuwuskamo maghanoghano ghaheni?

¹⁸ Vikwambira mu mtima kuti munthu wachindike umoyo uwo ntchawanangwa chakufuma kwa Chiuta. Vikukhwaskaso umo tikuwonera ŵanyithu. Mpositole Yohane wakalemba kuti: “Waliyose uyo wakutinkha mubali wake ngwakukoma ŵanthu.” (1 Yohane 3:15) Para tingapusa, tingamba kumutinkha chomene munthu uyo tikuleka kukondwa nayo. Thinkho lingachitiska munthu kuyuyura ŵanyake, kuŵayowoyera mautesi, panji nanga nkhuŵakhumbira nyifwa. Yehova wakumanya umo ise tikuwonera ŵanthu ŵanyithu. (Levitiko 19:16; Dotoronome 19:18-21; Mateyu 5:22) Usange tawona kuti tamba kumughanaghanira viheni munyithu, tilimbikire kuti tiwuskemo maghanoghano agha.—Yakobe 1:14, 15; 4:1-3.

19. Kasi tikwenera kuchita wuli pakuti Yehova wakutinkha nkhaza?

 ¹⁹ Paliso nthowa yinyake iyo tingalongolera kuti tikuchindika umoyo. Pa Salimo 11:5, tikusambira kuti Yehova “wakutinkha waliyose uyo wakutemwa nkhaza.” Usange tikusankha vyakusanguluska ivyo vikuhaya nkhaza, tikulongora kuti nase nkhaza tikuzitemwa. Mu maghanoghano ghithu tingatemwa yayi kuti tiŵikemo mazgu, fundo, vithuzithuzi ivyo vikuhaya nkhaza. M’malo mwake, tikukhumba kuzuzgamo maghanoghano ghakutowa na ghamtende.—Ŵazgani Ŵafilipi 4:8, 9.

20-22. (a) Kasi Yehova wakuchiwona wuli charu cha Satana? (b) Kasi ŵanthu ŵa Chiuta ŵangalongora wuli kuti ŵali ku “chigaŵa cha charu chara”?

²⁰ Charu cha Satana chikuchindika yayi umoyo, ndipo chili na mulandu wa ndopa pamaso pa Yehova. Kwa vyaka vinandi, ŵalongozgi ŵandyali ŵakomeska ŵanthu mamiliyoni, kusazgapo ŵateŵeti ŵa Yehova ŵanandi. Baibolo likulongosora ŵamazaza aŵa, panji maboma, kuti ni vikoko vyakofya na vyankhaza. (Daniyeli 8:3, 4, 20-22; Chivumbuzi 13:1, 2, 7, 8) Mazuŵa ghano, kuguliska vilwero ni bizinesi yakutotoma chomene. Ŵanthu ŵakupanga ndalama zinandi chomene chifukwa cha kuguliska vilwero vyakofya ivi. Uwu mbukaboni wakuti “charu chose chikugona mu nkhongono za muheni.”—1 Yohane 5:19.

²¹ Kweni Ŵakhristu ŵaunenesko ŵali ku “chigaŵa cha charu chara.” Ŵanthu ŵa Yehova ŵakuchitako yayi ndyali na nkhondo. Iwo ŵakukoma ŵanthu yayi, kweniso ŵakukolerana nagho yayi mawupu ghose agho ghakukoma ŵanthu. (Yohane 15:19; 17:16) Para Ŵakhristu ŵakutambuzgika, ŵakuwezgera nkhaza yayi. Yesu wakasambizga  kuti titemwenge na ŵalwani ŵithu wuwo.—Mateyu 5:44; Ŵaroma 12:17-21.

²² Chisopa chautesi nacho chakomeska ŵanthu mamiliyoni ghanandi. Pakuyowoya vya Babuloni Mukuru, kung’anamura visopa vyautesi, Baibolo likuti: “Mwa iyo mukasangika ndopa za ntchimi, za ŵatuŵa, na za wose awo ŵakomeka pa charu chapasi.” Kasi mukuchimanya chifukwa icho Yehova wakutiphalilira kuti: “Fumanimo mwa iyo, mwaŵanthu ŵane”? Awo ŵakusopa Yehova ŵakukolerana nacho yayi chisopa chautesi.—Chivumbuzi 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Kasi chikukhumbikwa ntchivichi kuti ‘tifumemo’ mu Babuloni Mukuru?

²³ Kuti ‘tifumemo’ mu Babuloni Mukuru tingakhumbikwira kuyowoya pakweru kuti tafumamo mu chisopa chautesi. Chiyelezgero, tingakhumbikwira kukafufutiska zina lithu ku tchalitchi ilo tikaŵa. Kweni paliso vinyake. Tikweneraso kutinkha na kukana vinthu viheni ivyo chisopa chautesi chikuchita. Chisopa chautesi chikulekelera ŵanthu ŵake kuchita uzaghali, ndyali, kweniso umbunu. (Ŵazgani Salimo 97:10; Chivumbuzi 18:7, 9, 11-17) Pa chifukwa ichi, ŵanthu mamiliyoni ghanandi chomene ŵafwirapo.

24, 25. Chifukwa wuli tingaŵa na mtende kweniso njuŵi yiwemi chifukwa cha kumanya Yehova?

²⁴ Waliyose wa ise pambere wandasambire unenesko panji wakakhozgerapo vinthu viheni ivyo charu cha Satana chikuchita. Kweni sono tili kusintha. Tili kuzomera sembe yakuwombora na kupeleka umoyo withu kwa Chiuta. Tili mu “nyengo yakuwezgeramo nkhongono . . . kufuma kwa Yehova.” Pakumanya kuti tikukondweska Chiuta, tili na mtende kweniso njuŵi yiwemi.—Milimo 3:19; Yesaya 1:18.

 ²⁵ Nanga vingaŵa kuti kale tikaŵa mu gulu ilo likuchindika yayi umoyo, Yehova wangatigowokera chifukwa cha sembe yakuwombora. Tikuwonga chomene chawanangwa cha umoyo icho Yehova wali kutipa. Pakukhumba kulongora kuti tikuwonga, tikuyezgayezga kovwira ŵanji kuti ŵamanye Yehova, ŵafumeko ku charu cha Satana, ndipo ŵaŵe ŵabwezi ŵa Chiuta.—2 Ŵakorinte 6:1, 2.

26-28. (a) Kasi Yehova wakamupa ntchito wuli Ezekiyeli? (b) Kasi Yehova watipempha kuchita vichi mazuŵa ghano?

²⁶ Kale, Yehova wakatuma ntchimi Ezekiyeli kuti yikachenjezge ŵanthu kuti Yerusalemu wali pafupi kuparanyika kweniso kuti wakaŵasambizge ivyo ŵangachita kuti ŵapone. Ezekiyeli walekenge kuŵachenjezga ŵanthu, mphanyi Yehova wakamupa mulandu chifukwa cha umoyo wawo. (Ezekiyeli 33:7-9) Ezekiyeli wakalongora kuti wakachindikanga umoyo, ndipo wakalimbikira chomene kuŵaphalira ŵanthu uthenga wakuzirwa uwu.

²⁷ Nase Yehova watipa mulimo wa kuchenjezga ŵanthu kuti charu cha Satana chiparanyikenge sonosono kweniso kuŵawovwira kuti ŵamumanye Yehova kuti ŵazakapone na kunjira mu charu chiphya. (Yesaya 61:2; Mateyu 24:14) Tikukhumba kuchita vyose ivyo tingafiska kuti tiŵaphalireko ŵanyithu uthenga uwu. Nase tikukhumba kuzakayowoya nga ni Paulosi, uyo wakati: “Nilije mulandu wa ndopa za ŵanthu wose. Pakuti nkhalekapo chara kumuphalirani khumbo lose la Chiuta.”—Milimo 20:26, 27.

²⁸ Kweni kuti tikhalilire mu chitemwa cha Chiuta tikwenera kuchita vinandi padera pakuwona umoyo na ndopa umo Yehova wakuviwonera. Tikweneraso kuŵa ŵakutowa pamaso pake. Tiyeni tisambire nkhani iyi mu mutu wakulondezgapo.