Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Mazgu Ghakuumaliro

Mazgu Ghakuumaliro

 1 FUNDO

Malango gha Chiuta ghakujintha pa fundo zake. Fundo izi ni unenesko uwo tikuwusanga mu Baibolo. Zikutovwira kupulikiska umo Yehova wakughanaghanira kweniso umo wakuwonera vinthu. Fundo zikutovwira kuti tisankhe makora vyakuchita pa umoyo withu na kuchita icho ntchiwemi. Zikutovwiraso chomene pa vigaŵa ivyo palije malango ghakudunjika gha Chiuta.

Mutu 1, ndime 8

 2 KUPULIKIRA

Munthu uyo wakupulikira Yehova wakuchita ivyo Chiuta wakukhumba na mtima wose. Yehova wakukhumba kuti timupulikirenge chifukwa chakuti tikumutemwa. (1 Yohane 5:3) Usange tikumutemwa Chiuta na kumugomezga, mbwenu tilondezgenge ulongozgi wake pa vilivyose. Timupulikirenge nanga nipara ntchakusuzga kuchita nthena. Ntchiwemi kuti tipulikirenge Yehova chifukwa wakutisambizga umo tingaŵira na umoyo uwemi sono ndipo wakutilayizga kuti tizamusanga vitumbiko vinandi munthazi.—Yesaya 48:17.

Mutu 1, ndime 10

 3 WANANGWA WA KUSANKHA

Tose Yehova wali kutipa wanangwa wa kusankha kuchita chilichose icho takhumba. Wandatilenge nga ni maroboti. (Dotoronome 30:19; Joshuwa 24:15) Wanangwa uwu ungatovwira kuti tisankhe makora vyakuchita. Kweni para tingapusa, tingasankha mwambura kwenelera. Pakuti tili na wanangwa wa kusankha, waliyose wakwenera kusankha yekha kuŵa wakugomezgeka kwa Yehova na kulongora kuti wakumutemwa nadi.

Mutu 1, ndime 12

 4 FUNDO ZA MAKHALIRO

Yehova wali kutipa fundo izo zingatilongozga pa kakhaliro kweniso kachitiro ka vinthu. Fundo izi tikuzisanga mu Baibolo, ndipo zikutovwira kuti tikhalenge makora. (Zintharika 6:16-19; 1 Ŵakorinte 6:9-11) Fundo izi zikutovwira kumanya ivyo Chiuta wakuti ni viwemi panji viheni. Zikutovwiraso umo tingaŵira na chitemwa, umo tingachitira vinthu mwamahara, kweniso umo tingaŵira ŵalusungu ku ŵanyithu. Nangauli makhaliro ghakunjira pasi mu charu, kweni fundo za Yehova zikusintha yayi. (Dotoronome 32:4-6; Malaki 3:6) Para tikulondezga fundo za Yehova, tingapwetekeka yayi mwakuthupi kweniso mu maghanoghano.

Mutu 1, ndime 17

 5 NJUŴI

Njuŵi ni wunthu withu wamukati uwo ukutiphalira icho ntchiwemi na chiheni. Tose Yehova wali kutilenga na njuŵi. (Ŵaroma 2:14, 15) Kuti njuŵi yithu yigwire makora ntchito, tikwenera kuyisambizga fundo za Yehova. Njuŵi yithu yingatovwira kuti tisankhenge vinthu ivyo vikukondweska Chiuta. (1 Petrosi 3:16) Njuŵi yithu yingatichenjezga para tikukhumba kuchita vinthu viheni, panji yingapangiska kuti tijiyimbenge mulandu para tabudiska chinthu chinyake. Nyengo zinyake njuŵi yithu yingalopwa, kweni Yehova wangatovwira kuti tiyikhozge. Para tili na njuŵi yiwemi, tikuŵa na mtende wa mu mtima ndipo tikujichindika.

Mutu 2, ndime 3

 6 KOPA CHIUTA

Munthu uyo wakopa Chiuta wakumutemwa na kumuchindika chomene mwakuti wakukhumba yayi kuchita chilichose icho chingamukwiyiska. Pakuti tikopa Chiuta tikuchita icho ntchiwemi na kuleka kuchita icho ntchiheni. (Salimo 111:10) Tikutegherezga chomene ivyo Yehova wakuyowoya. Tikulimbikira kufiska ivyo tili kumulayizga chifukwa tikumuchindika chomene. Tikulongora kuti tikopa Chiuta kwizira mu ivyo tikughanaghana, umo tikuchitira vinthu na ŵanyithu, kweniso ivyo tikusankha zuŵa lililose.

Mutu 2, ndime 9

 7 KULAPA

Kulapa panji kupera ni para munthu wajinyumwa na kuchita chitima pa ivyo wabuda. Ŵanthu awo ŵakutemwa Chiuta chitima chikuŵakora para ŵamanya kuti ŵachita chinthu icho chikususkana na fundo zake. Para tabudiska chinthu chinyake, tikwenera kupempha Yehova kuti watigowokere kwizira mu sembe ya Yesu. (Mateyu 26:28; 1 Yohane 2:1, 2) Para talapa zanadi na kuleka kuchita viheni, tikwenera kugomezga kuti Yehova watigowokerenge. Kufuma apo, tileke kujipaso mulandu pa ivyo tikabudiska kumasinda. (Salimo 103:10-14; 1 Yohane 1:9; 3:19-22) Tikwenera kusambirapo kanthu pa ivyo tikabudiska, kusintha kaghanaghaniro kalikose kaheni, na kuchita vinthu mwakukolerana na fundo za Yehova.

Mutu 2, ndime 18

 8 KUSEZGA

Para munthu wachita zakwananga zikuru ndipo wakulapa yayi kweniso wakukana kulondezga fundo za Yehova, wangalutilira yayi kuŵa mu mpingo, ndipo wakwenera kusezgeka. Para munthu wasezgeka, tikuleka kuchitira nayo lumoza vinthu kweniso kuyowoya nayo. (1 Ŵakorinte 5:11; 2 Yohane 9-11) Ndondomeko ya kusezga wakwananga yikuvikilira zina la Yehova na la mpingo. (1 Ŵakorinte 5:6) Nakuti kusezga ntchilango icho chingawovwira munthu wakwananga kuti wang’anamuke mtima na kuwelera kwa Yehova.—Luka 15:17.

Mutu 3, ndime 19

 9 ULONGOZGI NA NTCHENYO

Yehova wakutitemwa ndipo wakukhumba kutovwira. Lekani wakutipa ulongozgi na ntchenyo kwizira mu Baibolo kweniso mu ŵanthu awo ŵakutemwa Chiuta. Pakuti tili ŵakwananga, tikukhumbikwira nadi wovwiri wanthena. (Yeremiya 17:9) Para tikupulikira ŵanthu awo Yehova waŵatuma kuti ŵatilongozge, tikulongora kuti tikumuchindika ndipo tikukhumba kumupulikira.—Ŵahebere 13:7.

Mutu 4, ndime 2

 10 KUJIKUZGA NA KUJIYUYURA

Pakuti ndise ŵakwananga, ntchipusu kuti tambe kughanaghana vyatekha pera na kujikuzga. Kweni Yehova wakukhumba kuti tijiyuyurenge. Kanandi tikusambira kujiyuyura para tajiyaniska na Yehova na kumanya kuti tikupeleŵera kutali chomene kwa iyo. (Yobu 38:1-4) Chinthu chinyake chakuzirwa icho chingatovwira kuti tiŵe ŵakujiyuyura nkhughanaghanira chomene ŵanyithu kuluska taŵene. Kanandi munthu wakujikuzga wakujiwona kuti ngwakuzirwa chomene kuluska ŵanyake. Munthu wakujiyuyura wakujiwona mwakwenelera, ndipo wakumanya ivyo wakukwaniska kuchita na ivyo wakutondeka. Wakopa yayi kuzomera para wabudiska vinthu, wakuphepiska, kweniso wakupulika vya ŵanyake na kupokera ulongozgi. Munthu wakujiyuyura wakugomezga Yehova ndipo wakulondezga ulongozgi wake.—1 Petrosi 5:5.

Mutu 4, ndime 4

 11 MAZAZA

Munthu wamazaza wakuŵa na wenelero wa kuphalira ŵanyake chakuchita. Yehova ndiyo wali na mazaza ghakuru chomene, kuchanya na pa charu chapasi. Ngwankhongono chomene kuluska waliyose panji chilichose chifukwa ndiyo wali kulenga vinthu vyose. Wakugwiliskira ntchito mazaza ghake kuti ŵanji ŵasange nagho chandulo. Yehova wali kupeleka udindo ku ŵanthu ŵanyake kuti ŵatilaŵilirenge. Mwachiyelezgero, ŵapapi ŵithu, ŵalara mu mpingo, na ŵalara ŵa boma ŵali na mazaza, ndipo Yehova wakukhumba kuti tikoleranenge nawo. (Ŵaroma 13:1-5; 1 Timote 5:17) Kweni para malango gha ŵanthu ghakususkana na malango gha Chiuta, tikupulikira Chiuta m’malo mwa ŵanthu. (Milimo 5:29) Para tikupulikira awo Yehova waŵapa mazaza pa ise, tikulongora Yehova kuti tikuchindika ndondomeko iyo wali kuŵika.

Mutu 4, ndime 7

 12 ŴALARA

Yehova wakugwiliskira ntchito ŵalara, awo mbabali ŵakumanya tunthu, kuti ŵapwelelere mpingo. (Dotoronome 1:13; Milimo 20:28) Ŵanalume aŵa ŵakutovwira kukhozga ubwezi withu na Yehova, kuti timusopenge mwamtende kweniso mwakuyana na ndondomeko. (1 Ŵakorinte 14:33, 40) Mu Baibolo muli vinthu ivyo mulara wa mpingo wakwenera kuchita, ndipo mwanalume uyo wakufiska vinthu ivi ndiyo wangimikika kuŵa mulara. (1 Timote 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Petrosi 5:2, 3) Tikuŵapulikira ŵalara na mtima wose chifukwa chakuti tikugomezga na kukhozgera gulu la Chiuta.—Salimo 138:6; Ŵahebere 13:17.

Mutu 4, ndime 8

 13 MUTU WA MBUMBA

Yehova wali kupa udindo ŵapapi kuti ŵapwelelerenge ŵana ŵawo kweniso ŵamunyumba yawo. Kweni Baibolo likuti dada ndiyo ni mutu wa mbumba. Usange dada palije pa nyumba, mama ndiyo wakuŵa mutu wa mbumba. Udindo unyake wa mutu wa mbumba nkhupenjera mbumba chakurya, vyakuvwara, na pakukhala. Ntchakuzirwa chomene kuti mutu wa mbumba udangilirenge pakovwira mbumba kusopa Yehova. Wakwenera kuwoneseska kuti mbumba yake yikuwungana mwakukhazikika, yikupharazga, kweniso kuti ŵakusambira Baibolo wose pamoza. Mutu wa mbumba ndiwoso ukulongozga pakusankha vyakuchita. Nyengo zose wakuyezga Yesu, wakuchita vinthu mwalusungu ndipo wakuŵa wankhaza yayi panji mukali. Ivi vikovwira kuti mu mbumba ŵanthu ŵatemwanenge. Pa chifukwa ichi, waliyose wakuwona kuti ngwakuvikilirika ndipo ubwezi wawo na Yehova ukukhora.

Mutu 4, ndime 12

 14 WUPU WAKULONGOZGA

Wupu Wakulongozga ni gulu la ŵanalume awo ŵali na chigomezgo chakuluta kuchanya, awo Chiuta wakuŵagwiliskira ntchito pakulongozga ntchito iyo ŵanthu ŵake ŵakuchita. Mu nyengo ya ŵapositole, Yehova wakagwiliskira ntchito wupu wakulongozga kulongozga mpingo wa Ŵakhristu ŵakwambilira pakusopa kweniso pa ntchito ya kupharazga. (Milimo 15:2) Mazuŵa ghano, ŵabali awo wali mu Wupu Wakulongozga ŵakudangilira pakwendeska vinthu, kulongozga, na kuvikilira ŵanthu ŵa Chiuta. Para ŵakusankha vyakuchita, ŵabali aŵa ŵakugomezga ulongozgi wa mu Mazgu gha Chiuta na mzimu wake utuŵa. Yesu wakati gulu la ŵakuphakazgika ili ni “muzga wakugomezgeka na wavinjeru.”—Mateyu 24:45-47.

Mutu 4, ndime 15

 15 KUVWARA CHINTHU KUMUTU

Nyengo zinyake mudumbu mu mpingo wangapempheka kuchita ntchito iyo kanandi ŵakuchita mbabali. Para wakuchita mulimo uwu, mudumbu wakwenera kuvwara chinthu kumutu kulongora kuti wakuchindika ndondomeko ya Yehova. Paliso vyakuchitika vinyake apo wakwenera kuvwara chinthu kumutu. Mwachiyelezgero, mudumbu wangavwara chinthu kumutu para wakuchitiska sambiro la Baibolo uku mfumu wake panji mubali munyake wakubatizika walipo.—1 Ŵakorinte 11:11-15.

Mutu 4, ndime 17

 16 KULEKA KUNJILIRAPO PA VYACHARU

Tikulongora kuti tikwenderamo yayi vyacharu para tikuleka kunjilirapo pa nkhani za ndyali. (Yohane 17:16) Ŵanthu ŵa Yehova ŵakukhozgera Ufumu wake. Nga ni Yesu, nase tikunjilirapo yayi pa nkhani za charu.

Yehova wakutiphalira kuti ‘tipulikirenge maboma na ŵamazaza.’ (Tito 3:1, 2; Ŵaroma 13:1-7) Dango la Chiuta likutiso tingakomanga yayi. Ntheura Mkhristu njuŵi yake yingamuzomerezga yayi kuluta ku nkhondo. Usange pali mwaŵi wakuti Mkhristu wangagwira ntchito yinyake padera pakuluta ku nkhondo, wakwenera kuwona usange njuŵi yake yingamuzomerezga ntchito iyo.

Tikusopa Yehova pera chifukwa chakuti ndiyo wakatilenga. Nangauli vimanyikwiro vya charu tikuviyuyura yayi, kweni tingasindamira yayi ndembera panji kwimbako sumu ya fuko. (Yesaya 43:11; Daniyeli 3:1-30; 1 Ŵakorinte 10:14) Ŵanthu ŵa Yehova, waliyose payekha wakusankha kuleka kuvotera chipani panji munthu. Ŵakuchita nthena chifukwa ŵali kusankha kale boma la Chiuta.—Mateyu 22:21; Yohane 15:19; 18:36.

Mutu 5, ndime 2

 17 MZIMU WA CHARU

Charu chikutchukiska chomene maghanoghano gha Satana. Maghanoghano agha ghawanda pakati pa ŵanthu awo ŵakuleka kutemwa Yehova na awo ŵakusulako fundo zake. (1 Yohane 5:19) Ntheura mzimu wa charu ni ivyo ŵanthu ŵakughanaghana na kuchita pakutolera maghanoghano gha Satana. (Ŵaefeso 2:2) Ŵanthu ŵa Yehova ŵakuŵa maso kuti ŵaleke kutolera mzimu uwu. (Ŵaefeso 6:10-18) M’malo mwake tikutemwa nthowa za Yehova na kulimbikira kuti tenderenge maghanoghano ghake.

Mutu 5, ndime 7

 18 UCHIGALUKA

Uchigaluka ni para munthu waleka kulondezga unenesko wa mu Baibolo. Ŵanthu ŵakugaluka ŵakuleka kupulikira Yehova kweniso Yesu, uyo ni Themba la Ufumu wa Chiuta. Ŵanthu aŵa ŵakuyezga kupusika ŵanyawo kuti ŵakolerane nawo. (Ŵaroma 1:25) Ŵakukhumba kupangiska awo ŵakuteŵetera Yehova kwamba kukayikira vinthu. Ŵanthu ŵanyake mu mpingo wa Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakagaluka, ndipo mazuŵa ghano napo ŵanji ŵakugaluka. (2 Ŵatesalonika 2:3) Wose awo mbakugomezgeka kwa Yehova ŵakukolerana nawo yayi ŵakugaluka. Tingakopekanga yayi panji kupusikika na ŵanji kuti tiŵazge, panji kupulikizga fundo za ŵachigaluka. Tili ŵakugomezgeka kwa Yehova ndipo tikusopa iyo pera.

Mutu 5, ndime 9

 19 MPHEPISKA

Pakulondezga Dango la Mozesi, Ŵaisrayeli ŵakapemphanga Yehova kuti waŵagowokere zakwananga zawo. Pa zuŵa la mphepiska, ŵakatoranga vipasi vyamuminda, mafuta, na nyama na kupeleka sembe pa tempile. Ndondomeko iyi yikakumbuskanga Ŵaisrayeli kuti Yehova ngwakunozgeka kuŵagowokera zakwananga zawo, za mtundu wawo wose kweniso za waliyose payekha. Pamasinda, sembe zakuphepiskira izi zikaleka kugwira ntchito, Yesu wati wapeleka umoyo wake chifukwa cha zakwananga zithu. Yesu wakapeleka sembe yakufikapo “kamoza pera.”—Ŵahebere 10:1, 4, 10.

Mutu 7, ndime 6

 20 KUCHINDIKA VINYAMA

Dango la Mozesi likazomerezganga ŵanthu kurya nyama. Likazomerezgangaso kupeleka nyama kuŵa sembe. (Levitiko 1:5, 6) Kweni Yehova wakaŵazomerezgapo yayi ŵanthu ŵake kuti ŵachitirenge nkhaza vinyama. (Zintharika 12:10) Nakuti mu Dango mukaŵa fundo izo zikawovwiranga ŵanthu kuti ŵaleke kuchitira nkhaza vinyama. Ŵaisrayeli ŵakaphalirika kuti ŵapwelelerenge makora viŵeto vyawo.—Dotoronome 22:6, 7.

Mutu 7, ndime 6

 21 VIGAŴA VICHOKOVICHOKO VYA NDOPA NA NTHOWA ZAKUCHIZGIRA

Vigaŵa vichokovichoko vya ndopa. Ndopa zili na vigaŵa vikuruvikuru vinayi. Pali maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa, mapulateleti, na pulazima. Vigaŵa vichokovichoko vya ndopa vikutoleka ku vigaŵa vikuruvikuru vinayi ivi. *

Ŵakhristu ŵakukana kupokera ndopa panji chimoza mwa vigaŵa vyake vikuruvikuru vinayi. Kweni kasi ŵangazomera kupokera vigaŵa vichokovichoko vya ndopa? Baibolo lindalongosorepo. Ntheura Mkhristu waliyose wakwenera kusankha yekha chakuchita kuyana na njuŵi yake iyo wali kuyisambizga Baibolo.

Ŵakhristu ŵanyake ŵangakana kupokera vigaŵa vyose vichokovichoko vya ndopa. Iwo ŵangaghanaghana kuti Dango ilo Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli likatenge ndopa zose izo zafuma mu nyama ‘zithirikenge pasi.’—Dotoronome 12:22-24.

Kweni ŵanji ŵakusankha mwakupambana. Njuŵi yawo yikuŵazomerezga kupokera vigaŵa vinyake vichokovichoko vya ndopa. Iwo ŵangaghanaghana kuti vigaŵa vichokovichoko vikwimiraso umoyo wa chamoyo icho zikatolekako yayi.

Para mukukhumba kusankha vigaŵa vichokovichoko vya ndopa, ghanaghanirani mafumbo agha:

  • Kasi nkhumanya kuti para nakana vigaŵa vyose vichokovichoko vya ndopa ndikuti ningazomera yayi minkhwala yinyake iyo yikulimbana na matenda panji iyo yingawovwira kuti ndopa zileke kufuma?

  • Kasi ningamulongosolera wuli dokotala chifukwa icho nkhukanira panji kuzomera kuŵikika vigaŵa vinyake vichokovichoko vya ndopa?

Nthowa zakuchizgira. Pakuŵa Ŵakhristu, tikupeleka yayi ndopa panji kusungirathu ndopa zithu mazuŵa ghanandi pambere ŵandatichite opareshoni. Kweni pali nthowa zinyake zakuchizgira izo ŵakugwiliskira ntchito ndopa za mulwari. Mkhristu waliyose wakwenera kusankhirathu umo ŵazamuchitira na ndopa zake pa nyengo ya opareshoni, pakuzipima, panji pakumuchizga. Pa nyengo ya opareshoni, ndopa za mulwari ŵangazipatuska kwakanyengo.—Kuti mumanye vinandi, wonani Gongwe la Mulinda la Novembala 1, 2000, peji 30-31.

Mwachiyelezgero, pali nthowa yakuchemeka hemodayilushoni (hemodilution). Icho chikuchitika ntchakuti pambere ŵadokotala ŵandambe kuchita opareshoni, ŵakuwuskamo ndopa zinyake mu thupi la mulwari na kuŵikamo dankha maji agho ghakugwira ntchito nga ni ndopa. Para ŵali mukati mwa opareshoni panji para ŵamara waka, ŵakutora ndopa zira ŵanguziwuskamo na kuziwezgeraso mu thupi la mulwari.

Paliso nthowa yinyake yakuchemeka selo saveji (cell salvage). Ŵadokotala ŵakutora ndopa za mulwari izo zikuthika para ŵakupanga opareshoni na kuzisuja. Kufuma apo, ŵakuziwezgeraso mwa mulwari pa nyengo ya opareshoni panji para ŵamara waka.

Dokotala waliyose wangagwiliskira ntchito nthowa izi mwakupambanako. Ntheura pambere Mkhristu wandazomere opareshoni, kupimika, panji nthowa yiliyose iyo ŵangamovwilira, wakwenera kumanyirathu umo dokotala wake wachitirenge na ndopa zake para ŵakumuchita opareshoni.

Para mukusankha nthowa yakuchizgira yakugwiliskira ntchito ndopa zinu, ghanaghanirani mafumbo agha:

  • Usange ndopa zane zinyake ŵazipatuskenge ndipo nyengo zinyake zingaleka dankha kwenda, kasi njuŵi yane yinganizomerezga kuziwona kuti zichali zane, mwakuti zikwenera yayi ‘kuthirika pasi’?—Dotoronome 12:23, 24.

  • Kasi njuŵi yane yinisuzgenge yayi usange pa nyengo ya opareshoni ŵawuskamo ndopa zane, kuzisuja, na kuziwezgeraso mu thupi lane?

  • Kasi nkhumanya kuti para nakana nthowa zose zakunovwilira pakugwiliskira ntchito ndopa zane ndikuti ningazomeraso yayi kupimika ndopa, kugwiliskira ntchito mashini ghakutozgera ndopa, panji mashini agho ghakugwira ntchito nga ni mtima na maphapu?

Pambere tindasankhe chakuchita pa vigaŵa vichokovichoko vya ndopa na nthowa zakuchizgira, tikwenera kulomba Yehova kuti watilongozge ndipo tichite kafukufuku. (Yakobe 1:5, 6) Kufuma apo, tisankhe chakuchita pakulondezga njuŵi yithu yakusambizgika Baibolo. Tileke kufumba ŵanyithu umo ŵangachitira kuŵenge kuti ivyo vyachitikira ise ndivyo vyaŵachitikira, panji kuchichizga ŵanyithu kuti ŵendere maghanoghano ghithu.—Ŵaroma 14:12; Ŵagalatiya 6:5.

Mutu 7, ndime 11

 22 MAKHALIRO GHAKUTOWA

Munthu uyo ngwakutowa mu makhaliro ni uyo nkharo na vyakuchita vyake ni viwemi pamaso pa Yehova. Nyengo zose ivyo wakughanaghana, kuyowoya na kuchita vikuŵa viwemi. Yehova wakutiphalira kuti tileke kuchitako mtundu uliwose wa ukazuzi panji uzaghali. (Zintharika 1:10; 3:1) Tikwenera kusankhirathu kuti tilondezgenge fundo za Yehova nanga ni para tindayezgeke kuchita viheni. Tikwenera kulomba Yehova nyengo zose kuti watovwire kuŵa na maghanoghano ghawemi, kweniso tikwenera kuŵikapo mtima kuti titonde viyezgo.—1 Ŵakorinte 6:9, 10, 18; Ŵaefeso 5:5.

Mutu 8, ndime 11

 23 UKWAKWA NA UKAZUZI

Munthu mukwakwa ni uyo wakuyowoya panji kuchita vinthu ivyo vikususkana na fundo za Chiuta kweniso wakupwelelerako yayi pakuchita vinthu. Munthu wanthena wakulongora kuti wakuchindika yayi malango gha Chiuta. Para munthu ni mukwakwa panji kuti wakuchita vinthu kwambura kupwelerako, komiti ya cheruzgo yikwenera kukumana nayo. Munthu mukazuzi ni uyo wakuchita mtundu uliwose wa uheni. Nkhani zinyake zakukhwaskana na ukazuzi zingakhumbikwira komiti ya cheruzgo.—Ŵagalatiya 5:19-21; Ŵaefeso 4:19; kuti mumanye vinandi, wonani nkhani yakuti “Mafumbo Ghakufumira ku Ŵaŵazgi” mu Gongwe la Mulinda Lachicheŵa la Julayi 15, 2006.

Mutu 9, ndine 7; Mutu 12, ndime 10

 24 KUNYENYENKHA NKHULE

Yehova wali kutilenga na makhumbiro gha kugonana kuŵa nthowa yiwemi iyo mfumu na muwoli ŵangalongolerana chitemwa. Kweni para munthu wakunyenyenkha nkhule, panji kuseŵereska viŵaro vyake kuti wakhorweske makhumbiro gha kugonana, ndikuti wakuchita ukazuzi. Munthu uyo wakuchita nthena wangananga ubwezi wake na Yehova. Wangaŵa na makhumbiro ghambura kwenelera, ndipo wangamba kuwona nkhani ya kugonana munthowa yakubudika. (Ŵakolose 3:5) Munthu uyo wali na chizgoŵi chiheni ichi ndipo wakukhumba kuleka kweni vikumusuzga, wangagongowanga yayi. (Salimo 86:5; 1 Yohane 3:20) Para namwe vikumusuzgani, lombani Yehova kuti wamovwirani. Lekani vinthu vinyake nga kuwonelera vithuzi vyamuziro ivyo vingamupangiskani kuti muŵe na maghanoghano ghaukazuzi. Phalirani ŵapapi ŵinu awo Mbakhristu panji mubwezi winu wakukhwima mwauzimu uyo wakuchindika malango gha Yehova. (Zintharika 1:8, 9; 1 Ŵatesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Manyani kuti Yehova wakuwona apo mukuyezgayezga kuti muŵe ŵatuŵa ndipo wakuwonga chomene.—Salimo 51:17; Yesaya 1:18.

Mutu 9, ndime 9

 25 MITALA

Mitala ni para munthu wali na ŵanakazi ŵakujumpha pa yumoza. Yehova wakanozga vyakuti nthengwa yiŵenge pakati pa mwanalume yumoza na mwanakazi yumoza. Nangauli mu nyengo ya Ŵaisrayeli Yehova wakazomerezganga mitala, kweni ili ndilo likaŵa khumbo lake lakwamba yayi. Mazuŵa ghano, Yehova wakuzomerezga yayi kuti ŵanthu ŵake ŵaŵenge na mitala. Mfumu wakwenera kuŵa na muwoli yumoza, ndipo muwoli nayo wakwenera kuŵa na mfumu yumoza.—Mateyu 19:9; 1 Timote 3:2.

Mutu 10, ndime 12

 26 KUPATANA NA KUPATUKANA

Yehova wakakhumbanga kuti mfumu na muwoli ŵakhalenge lumoza umoyo wawo wose. (Genizesi 2:24; Malaki 2:15, 16; Mateyu 19:3-6; 1 Ŵakorinte 7:39) Wakuzomerezga kupatana pekha para yumoza mu nthengwa wachita uleŵi. Para vyaŵa nthena, Yehova wali kupeleka wanangwa kwa uyo wabudilika kusankha kupata munyake panji yayi.—Mateyu 19:9.

Nyengo zinyake Ŵakhristu ŵanyake ŵakusankha kupatukana na munyawo wamunthengwa nanga ni para wandachite uleŵi. (1 Ŵakorinte 7:11) Vifukwa vyakulondezgapo ivi ndivyo vingapangiska Mkhristu kuti wapatukane dankha na mfumu panji muwoli wake.

  • Para wakulekera dala kovwira mbumba: Mfumu wakukana kovwira mbumba yake mwakuthupi, mwakuti mbumba yikusoŵa na pakukora wuwo.—1 Timote 5:8.

  • Nkhaza zikuru: Mfumu panji muwoli wakuchitira nkhaza munyake mwakuti umoyo wa munyake ukuŵa pangozi.—Ŵagalatiya 5:19-21.

  • Para ubwezi wa munthu na Yehova uli pangozi: Mfumu panji muwoli wakupangiska munyake kutondeka kuteŵetera makora Yehova.—Milimo 5:29.

Mutu 11, ndime 19

 27 KULUMBA NA KUKHOZGA

Waliyose wakukhumba kulumbika na kukhozgeka. (Zintharika 12:25; 16:24) Tingakhozgana na kusanguluskana para tikuyowoya mwachitemwa na mwalusungu. Ŵabali na ŵadumbu ŵithu ŵangazizipizga masuzgo ghakuru na kulutilira kuteŵetera Yehova chifukwa cha mazgu ghawemi agho tingaŵayowoyera. (Zintharika 12:18; Ŵafilipi 2:1-4) Usange munyithu wagongowa, tikwenera kumutegherezga para wakuyowoya na kuyezga kumupulikiska pa ivyo wakuyowoya. Ivi vingatovwira kuti timanye ivyo tingayowoya panji kuchita kuti timovwire makora. (Yakobe 1:19) Muŵe na chilato chakuti muŵamanye makora ŵabali na ŵadumbu mwakuti mumanye ivyo ŵakukhumbikwira. Kufuma apo, mungaŵawovwira kuti ŵalombe kwa Chiuta uyo wakupeleka chisangulusko na chipembuzgo chose, kuti ŵasamphuskike.—2 Ŵakorinte 1:3, 4; 1 Ŵatesalonika 5:11.

Mutu 12, ndime 16

 28 MAUKWATI

Mu Baibolo mulije malango ghakudunjika pa nkhani ya maukwati. Ŵanthu ŵakuchita maukwati kuyana na mitheto kweniso malango gha mu chigaŵa chawo. (Genizesi 24:67; Mateyu 1:24; 25:10; Luka 14:8) Chinthu chakuzirwa chomene pa ukwati ntchilapo icho ŵakutorana ŵakuchita pamaso pa Yehova. Ŵanthu ŵanandi awo ŵakutorana ŵakusankha kuti ŵabali na ŵabwezi ŵawo ŵaŵepo para ŵakuchita vilapo kweniso kuti mulara wayowoye nkhani ya mu Baibolo. Awo ŵakutorana ndiwo ŵakusankha usange ŵaŵenge na chiphikiro pamanyuma pa nkhani, kweniso umo chiphikiro ichi chiŵirenge. (Luka 14:28; Yohane 2:1-11) Ŵenecho ŵakwenera kuwoneseska kuti ivyo ŵasankha kuzakachita pa ukwati wawo, vizamupeleka ntchindi kwa Yehova. (Genizesi 2:18-24; Mateyu 19:5, 6) Fundo za mu Baibolo zingaŵawovwira kuti ŵasankhe vinthu mwamahara. (1 Yohane 2:16, 17) Usange ŵasankha kuti pa chiphikiro pazakaŵe vyakumwa vyakuloŵezga, ŵakwenera kuŵikapo munthu wakuti wazakawoneseskenge kuti vinthu vikwenda makora. (Zintharika 20:1; Ŵaefeso 5:18) Usange ŵasankha kuti pazakaŵe sumu panji vyakusanguluska vinyake, ŵakwenera kuwoneseska kuti vizamupeleka ntchindi kwa Yehova. Ŵakhristu awo ŵakutorana ŵakwenera kuŵika mtima pa ubwezi wawo na Chiuta kweniso pa yumoza na munyake kuluska kuŵika mtima pa zuŵa laukwati.—Zintharika 18:22; wonani fundo zinyake mu Gongwe la Mulinda la Novembala 1, 2006, peji 12-21 na Gongwe la Mulinda Lachicheŵa la Okutobala 15, 2006, peji 28-31.

Mutu 13, ndime 18

 29 UMO TINGACHITIRA VINTHU MWAMAHARA

Tikukhumba kusankha vyakuchita ivyo vikukolerana na fundo za mu Mazgu gha Chiuta. Tiyelezgere kuti Mkhristu wachemeka na mfumu panji muwoli wake uyo ni Kaboni yayi kuti ŵalutire lumoza kukachezga na ŵabali ŵawo pa holide ya charu. Kasi mungachita wuli usange ndimo viliri kwa imwe? Usange njuŵi yinu yamuzomerezgani kuluta, mungamulongosolera mfumu panji muwoli winu kuti para kwamuŵa mitheto yinyake yakususkana na malemba, mwamuchitako yayi. Mukweneraso kuwona usange ŵanyake ŵangakhuŵara para mwaluta ku ntchezgo iyi.—1 Ŵakorinte 8:9; 10:23, 24.

Tiyelezgereso kuti bwana winu wakukhumba kumupani bonasi pa nyengo ya holide. Kasi mungakana bonasi iyi? Viŵi yayi. Umo bwana winu wakuwonera nkhani iyi ndivyo vingamovwirani kuwona usange mungapokera panji yayi. Kasi wakuwona bonasi iyi kuŵa chigaŵa cha chikondwelero? Panji wakupeleka kuti wamuwongani waka pa ntchito iyo mukugwira? Mungasankha kupokera bonasi iyi panji yayi para mwaghanaghanirapo pa fundo izi na zinyake.

Nyengo zinyake vingachitika kuti munyake wangamupani chawanangwa pa nyengo ya holide, na kuyowoya kuti: “Nkhumanya kuti imwe mukukondwelera yayi holide iyi, kweni nakhumba kumupani chawanangwa ichi.” Panyake munthu uyu wachita nthena pakukhumba kulongora kuti wakumughanaghanirani. Kweni panji mukuwona kuti wakukhumba kumuyezgani panji kuti wakukhumba kuti muchiteko holide iyi. Para mwaghanaghanirapo fundo iyi, ni udindo winu kusankha kupokera chawanangwa ichi panji yayi. Pa vyose ivyo tikusankha kuchita, tikukhumba kuŵa na njuŵi yiwemi kweniso kuŵa ŵakugomezgeka kwa Yehova.—Milimo 23:1.

Mutu 13, ndime 22

 30 NKHANI ZA BIZINESI NA MALANGO

Kanandi para ŵanthu ŵapambana maghanoghano ndipo ŵadumbiskana luŵiro kweniso mwamtende, nkhani yikulutilira yayi. (Mateyu 5:23-26) Chinthu chakwamba ku Ŵakhristu wose ntchakuti ŵapeleke uchindami kwa Yehova na kusunga umoza mu mpingo.—Yohane 13:34, 35; 1 Ŵakorinte 13:4, 5.

Usange Ŵakhristu ŵapambana maghanoghano pa nkhani za bizinesi, ŵakwenera kudumbirana dankha ŵekha m’malo mwa kuchimbilira ku khoti. Pa 1 Ŵakorinte 6:1-8 pali fundo iyo mpositole Paulosi wakayowoya pa nkhani yakutolerana ku khoti pakati pa Ŵakhristu. Para tatolera kaboni munyithu ku khoti tingakhozga soni Yehova kweniso mpingo. Pa Mateyu 18:15-17, pali fundo zitatu izo Ŵakhristu ŵakwenera kulondezga pakukhumba kumazga masuzgo nga kusesa panji kulyerana ndalama. (1) Ŵakwenera kudumbirana dankha ŵekha kuti ŵamazge nkhani iyi. (2) Usange apa vyatondeka, ŵangapempha munthu yumoza panji ŵaŵiri mu mpingo awo mbakukhwima mwauzimu kuti waŵawovwire. (3) Kufuma apo, usange mphakukhumbikwa, ŵangapempha ŵalara mu mpingo kuti ŵamazge nkhani iyi. Usange vyafika apa, ŵalara ŵalondezgenge fundo za mu Baibolo kuti ŵawovwire awo nkhani iyi yikuŵakhwaska kuti ŵayimazge mwamtende. Para ŵanyake awo ŵakukhwaskika ŵakukhumba yayi kulondezga fundo za mu Baibolo, ŵalara ŵangawona usange pangakhumbikwa komiti ya cheruzgo.

Pali nkhani zinyake apo chingaŵa chakwenelera kumangara ku khoti, nga ni nkhani za kumazga nthengwa, kusunga ŵana, kovwira mwanakazi para nthengwa yamara, kulipira inshulansi, panji wilu. Usange Mkhristu wamazga nkhani zanthena mwamtende kwizira ku khoti, wandaswe fundo iyo Paulosi wakayowoya.

Usange pachitika chinthu chiheni, nga nkhukolelera mwanakazi, kuchitira mwana vyauzeleza, kupwetekana, unkhungu ukuru, panji kukoma munthu, ndipo Mkhristu waphara nkhani zanthena izi ku ŵapolisi, wandaswe fundo iyo Paulosi wakayowoya.

Mutu 14, ndime 14

 31 MAUTESI GHA SATANA

Kwambira waka mu munda wa Edeni, Satana wakuyezga kupusika ŵanthu. (Genizesi 3:1-6; Chivumbuzi 12:9) Wakumanya kuti usange wangatimbanizga maghanoghano ghithu, wangatipangiska kuchita icho ntchiheni. (2 Ŵakorinte 4:4; Yakobe 1:14, 15) Wakugwiliskira ntchito ndyali, chisopa, malonda, vyakusanguluska, masambiro, na vinyake vinandi pakuthandazga maghanoghano ghake na kughapangiska kuti ghawonekenge ghawemi waka.—Yohane 14:30; 1 Yohane 5:19.

Satana wakumanya kuti wali na nyengo yichoko yakuti wapusikire ŵanthu. Ntheura wakuyezgayezga chomene kuti wapuluske ŵanthu ŵanandi umo wangakwaniskira. Wakukhumba chomene kupuluska awo ŵakuteŵetera Yehova. (Chivumbuzi 12:12) Usange tikupusa, Dyabulosi wangananga kaghanaghaniro kithu pachokopachoko. (1 Ŵakorinte 10:12) Chiyelezgero, Yehova wakukhumba yayi kuti nthengwa zimalenge. (Mateyu 19:5, 6, 9) Kweni ŵanthu ŵanandi ŵakuwona nthengwa nga ni phangano ilo lingamara nyengo yiliyose. Mafilimu na mapulogiramu gha pa TV nagho ghakuthandazga chomene fundo iyi. Tikwenera kuŵa maso kuti tileke kutolera maghanoghano gha charu pa nkhani ya nthengwa.

Nthowa yinyake iyo Satana wakuyezga kutipusikira nkhupanda mtima waukajilange mu ŵanthu. (2 Timote 3:4) Usange tingapusa, tingamba kuyuyura awo Yehova waŵimika kuŵa na mazaza pa ise. Chiyelezgero, mubali wangamba kukana ulongozgi wakufuma ku ŵalara mu mpingo. (Ŵahebere 12:5) Panji mudumbu wangamba kukayikira ndondomeko ya Chiuta ya umutu mu mbumba.—1 Ŵakorinte 11:3.

Tikwenera kuŵikapo mtima kuti tileke kuzomerezga Dyabulosi kutimbanizga maghanoghano ghithu. Tikwenera kutolera maghanoghano gha Yehova na kuŵika ‘maghanoghano ghithu pa vinthu vya kuchanya.’—Ŵakolose 3:2; 2 Ŵakorinte 2:11.

Mutu 16, ndime 9

 32 PARA TALWARA

Tose tikukhumba kuŵa na umoyo uwemi na kusanga wovwiri wakwenelera para talwara. (Yesaya 38:21; Mariko 5:25, 26; Luka 10:34) Mazuŵa ghano, pali nthowa zinandi zakuchizgira kweniso minkhwala iyo madokotala na ŵanji ŵakupeleka. Ntchakuzirwa kuti tilondezgenge fundo za mu Baibolo para tikusankha nthowa zakuchizgira panji munkhwala uliwose. Tikukumbuka kuti Ufumu wa Chiuta wekha ndiwo uzamuwuskapo matenda kwamuyirayira. Tikukhumba yayi kuŵika chomene maghanoghano pa umoyo withu na kusulako kusopa Yehova.—Yesaya 33:24; 1 Timote 4:16.

Tikwenera kuŵa maso na munkhwala uliwose uwo ukuwoneka kuti ukukolerana na nkhongono za viŵanda. (Dotoronome 18:10-12; Yesaya 1:13) Ntheura pambere tindazomere munkhwala panji nthowa zinyake zakuchizgira, tikwenera kufufuza dankha kuti timanye umo ukugwilira ntchito. (Zintharika 14:15) Tingaluwanga yayi kuti Satana wakukhumba kutipusika kuti tambe kuchita vyamizimu. Usange tawona kuti munkhwala uwo tapokera ukuŵa nga ukukolerana na viŵanda, ntchiwemi kuwuleka.—1 Petrosi 5:8.

Mutu 16, ndime 18

^ ndime 98 Ŵadokotala ŵanyake ŵangawona kuti vigaŵa vikuruvikuru vinayi vya ndopa vikuyana waka na vichokovichoko. Mukwenera kuŵalongosolera kuti imwe mukukhumba yayi kuti ŵamuŵikani ndopa panji vigaŵa vyake vikuruvikuru vinayi, kung’anamura, maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa, mapulateleti, na pulazima.