1, 2. Kasi ŵantu ŵanandi ŵakugomezga vici vyakukhwaskana na ŵantu awo ŵalikufwa?

ŴANTU ŵanandi muno mu Africa ŵakugomezga kuti nyifwa ni umaliro yayi wa umoyo wa muntu, cifukwa para muntu wafwa wakusamira ku malo ghanyake uko wakukakhala. Ŵanandi ŵakugomezga kuti ŵapapi ŵawo awo ŵalikufwa ŵalikusamuka pa caru ici cakuwoneka na maso, na kuya ku caru ca mizimu.

² Ŵantu ŵanandi ŵakughanaghana kuti ŵapapi aŵa, panji kuti mizimu ya ŵapapi awo ŵalikufwa iyi, yikupwererera umoyo wa mbumba zawo pa caru. Mwakuyana na ghanoghano ili, mizimu ya ŵapapi awo ŵalikufwa ni mabwezi ghankongono cifukwa ghakovwira kuti kuŵe vuna yiwemi, kuti ŵantu ŵakhalenge makora, na kuŵavikilira ku urwani. Usange ŵasulika panji ŵakhuŵazgika, ŵakwiziska masuzgo ghanandi nga ni urwari, ukavu na masoka.

3. Ni mwauli umo ŵantu ŵanyake ŵakusopera ŵapapi awo ŵalikufwa?

³ Ŵantu awo mbamoyo ŵakucita maluso ghanandi na viphikiro kutumbika na kukhozga ubwezi wawo na mizimu ya ŵapapi awo ŵalikufwa. Maluso agha ghakucitika comene pa nyifwa na pakusunga thupi. Maluso agha ghakusazgapo civumbe ndiposo kuŵaso na ciliro caciŵiri usange muntu uyo wapotera wakufumira ku cigaŵa cinyake, ndipo ŵabale ŵake ŵatondeka kutorera nyifwa iyo kucikaya cawo. Kusopa ŵapapi awo ŵalikufwa kukucitikaso mu ntowa zinyake. Mwaciyerezgero, ŵantu ŵanyake pambere ŵadambe kumwa phere, ŵakuthira danka pasi phere licoko waka kuti ŵapapi ŵawo awo ŵalikufwa ŵamweko. Ndiposo pamanyuma pakuti cakurya caphikika, cakurya cinyake wakucisida mu mukhati mumo mwakuti usange ŵapapi ŵawo awo ŵalikufwa ŵiza, ŵazakaryeko.

4. Kasi ŵantu ŵanandi ŵakugomezga vici pakuyowoya za umoyo?

⁴ Ŵanyake ŵakughanaghana kuti ŵantu ŵali na mzimu wambura kufwa uwo ukupona para muntu wapotera. Usange muntu ni murunji, mzimu wake ukuyowoyeka kuti ukuya kucanya, panji ku paradiso, kweni muntu uyo ŵacitanga vintu viheni, mzimu wake ukuya ku helo. Nyengo zinandi ŵantu ŵakuyaniska ghanoghano ili na vigomezgo vya ŵapapi. Mwaciyerezgero, mu nyuzipepala muli malo agho ŵakulembapo ndondomeko ya kendeskero ka nyifwa, ndipo nyengo zinyake ŵakuyowoya kuti muntu uyo “waruta ku ŵapapi awo ŵalikufwa.” Vigomezgo ivi vikuzikika pa ghanoghano lakuti umoyo, panji mzimu, ukupona nyifwa. Kasi Baibolo likuyowoya vici za nkani iyi?

5, 6. Mwakuyana na Baibolo, kasi umoyo ncivici?

⁵ Baibolo likurongora pakweru kuti umoyo ni cintu ico cikukhala mukati mwa muntu cara; kweni umoyo ni muntu iye mwene. Mwaciyerezgero, penepapo Ciuta wakalenga Adamu, ‘iye wakazgoka umoyo.’ (Genesis 2:7, NW) Adamu wakapika umoyo cara; kweni wakaŵa umoyo, muntu wamsuma.

⁶ Nga ncakufumapo cake, tikuŵazga kuti umoyo ukubabika. (Genesis 46:18) Umoyo  ungarya cakurya panji kuziŵizga. (Leviticus 7:20; Salmo 35:13) Ukulira na kuŵa na wofi. (Yeremiya 13:17; Yona 2:7) Umoyo ungibika, ungakoreka ndiposo ungakakika na unyoro. (Duteronome 24:7; Salmo 7:5; 105:18) Mabaibolo ghanyake ghakugwiriskira ncito lizgu la Cihebere lakuti “Soul” kung’anamura “mzimu” mu mavesi agha, penepapo ghanyake ghakugwiriskira ncito mazgu ghakuti “umoyo,” panji “muntu.” Kweni vyose vikung’anamura cintu cimoza pera.

7. Kasi ni Malemba wuli agho ghakurongora kuti umoyo ungafwa?

⁷ Cifukwa cakuti umoyo ni muntu, para muntu wafwa, umoyo nawo ukufwa. Lemba la Ezekiel 18:4, (NW) likuyowoya kuti: “Umoyo uwo ukwananga—uwo wekha utiufwenge.” Kweniso, Lemba la Milimo 3:23, (NW) likuyowoya kuti: ‘Inya nadi, umoyo [panji muntu] waliyose uyo wakureka kupulikira ku Ncimi iyo wazamuparanyika nkanira kufuma pakati pa ŵantu.’ Mwanteura umoyo kuti ni cintu ico cikupona nyifwa cara.

8. Mu ŵantu, kasi mzimu ni vici?

⁸ Mzimu ngwakupambana comene na umoyo. Mu ŵantu, mzimu ni nkongono iyo yikupangiska kuti ŵantu ŵacitenge milimo ya zuŵa na zuŵa. Mzimu uli nga ni nkongono ya magesi. Magesi ghakupereka nkongono ku wayilesi panji filiji, kweni nkongono iyi payenka yingafumiska mazgu panji kuzizimiska vintu cara. Mu ntowa yakuyana waka, mzimu withu ukutovwira kulaŵiska, kupulika na kughanaghana. Kweni mzimu ungacita cara vintu ivi kwambura maso, makutu, panji wongo. Ncifukwa cake Baibolo likuyowoya nteura za muntu: “Mvuci [panji kuti mzimu] wake ukuwererera ku dongo; mu zuŵa leneilo pera vyose ivyo waphukwanga vikumara.”—Masalmo 146:4.

9. Kasi ni vintu wuli ivyo umoyo na mzimu vingacita cara?

⁹ Mwakuyana na Baibolo, umoyo panji mzimu vikufumamo cara mu thupi pa nyifwa na kukarutirizga kuŵa na umoyo ku malo gha mizimu.

10. Kasi Baibolo likuyowoyaci za ukhaliro wa ŵantu ŵakufwa?

¹⁰ Kasi ŵantu ŵakufwa ŵali mu ukhaliro wuli? Cifukwa cakuti Yehova ndiyo wakalenga ŵantu, iye wakumanya makora ivyo vikucitika para tapotera. Mazgu ghake ghakutisambizga kuti ŵantu ŵakufwa ŵalije umoyo, ŵakupulika cara, kuwona, kuyowoya, panji nesi kughanaghana cintu cilicose. Likuyowoya nteura Baibolo:

• “Ŵakufwa . . . ŵakumanya kantu cara.”—Mupharazgi 9:5.

• “Kutemwa kwaŵo na utinko waŵo na sanji yaŵo sono vyamara.”—Mupharazgi 9:6.

• “Kulije mlimo, panji maghanoghano, panji mahara, panji vinjeru, mu malalo uko ukuya.”—Mupharazgi 9:10.

11. Panyuma pakuti Adamu wananga, kasi Yehova wakamuphalira vici?

¹¹ Ghanaghanirani ivyo Baibolo likuyowoya vyakukhwaskana na mupapi withu wakudanga, Adamu. Yehova wakawumba Adamu na “dongo la pasi.” (Genesis 2:7) Usange Adamu wapulikirenge dango la Yehova, iye wakatenge wakhalenge na umoyo wacimwemwe pa caru capasi kwamuyirayira. Kweni, Adamu wakapulikira cara dango la Yehova, ndipo wakapika cirango ca nyifwa. Kasi Adamu wakaya nkhu apo wakafwa? Ciuta wakamuphalira kuti: ‘Uzamuwerera ku fuvu, cifukwa ukatoreka mwenemumo; ndiwe fuvu, ndipo ku fuvu tiuwerereko.’—Genesis 3:19.

12. Ncici ico cikamucitikira Adamu penepapo wakafwa?

¹² Kasi Adamu wakaŵa nkhu pambere Yehova wandamulenge kufuma ku dongo? Wakaŵa kulikose cara. Kukaŵavya. Mwanteura, penepapo Yehova wakayowoya kuti Adamu ‘wazamuwerera ku fuvu,’ Wakang’anamuranga kuti wazamuŵaso wambura umoyo, nga ni fuvu. Adamu wakaruta kukakhala ku caru ca mizimu cara. ‘Wakaruta’ ku malo gha mizimu gha ŵapapi ŵakale awo ŵalikufwa cara. Iye kuti wakaruta kucanya panji ku helo cara. Kweni wakawerera ku ukhaliro wambura umoyo; iye wakaŵakoso cara, wakafwa.

13. Kasi ncici ico cikucitikira ŵantu para ŵapotera, na vinyama para vyafwa?

¹³ Kasi ukhaliro uwu ukucitikiraso muntu waliyose? Enya, ukucitika nadi. Baibolo likuyowoya kuti: “[ŵantu na vinyama] vyose vikuya ku malo ghamoza; vyose nvya fuvu, ndipo ku fuvu vikuweleraso vyose.”—Mupharazgi 3:19, 20.

14. Kasi pali cilindizga wuli kwa ŵantu awo ŵalikufwa?

 ¹⁴ Baibolo likulayizga kuti Ciuta wazamuwuska ŵantu ŵakufwa ndipo ŵazamukhala mu paradiso pa caru capasi. (Yohane 5:28, 29; Milimo 24:15) Kweni ivi vizamucitika muntazi. Kwanyengo yasono, ŵali mu tulo twa nyifwa. (Yohane 11:11-14) Tikwenera cara kuŵawopa panji kuŵasopa, cifukwa iwo ŵangatovwira panji kutipweteka cara.

15, 16. Kasi Satana wakuyezga-yezga wuli kuti wapangiske ŵantu kughanaghana kuti ŵakufwa ŵandafwe nadi?

¹⁵ Ghanoghano lakuti tikufwa yayi ndautesi ndipo likuthandazgika na Satana Diabolosi. Kuti wakhorweske ŵantu na utesi uwu, iye na viŵanda vyake ŵakuyezga-yezga kupangiska ŵantu kughanaghana kuti mizimu ya ŵantu ŵakufwa ndiyo yikwambiska matenda na masuzgo ghanyake. Mbunenesko nadi kuti viŵanda vikwambiska masuzgo ghanyake. Kweni ni masuzgo ghose cara agho ghakwambiskika na viŵanda. Mbutesi nkanira kuyowoya kuti ŵantu awo ŵali mu tulo twa nyifwa ŵangatipweteka.

¹⁶ Kweni paliso ntowa yinyake iyo viŵanda vikucita, kuti vipangiske ŵantu kughanaghana kuti ivyo Baibolo likuyowoya vyakukhwaskana na nyifwa ni vyautesi. Ivyo vikupusika ŵantu kuti ŵaghanaghanenge kuti ŵanguwona panji kuyowoya na muntu wakufwa. Viŵanda vikucita ici kwizira mu mboniwoni, maloto, vyanusi panji kwizira mu ntowa zinyake. Iwo ŵakuyowoya na ŵantu ŵakufwa cara kweni na viŵanda ivyo vikuyezgerera kuŵa nga ni muntu uyo walikufwa. Ndico cifukwa cake Yehova wakutinka comene vyanusi ndiposo ŵantu awo ŵakufumba ku ŵantu ŵakufwa.—Duteronome 18:10-12; Zekariya 10:2.