“NKHACICIZGIKA comene kukhomezga,” ndimo wakulongosolera Mike para wakukumbuka nyifwa ya ŵawiske. Mike wakaghanaghananga kuti mwanalume wakwenera kujikora para citima cakwera. Kweni nyengo yikati yalutapo wakamanya kuti uwu ukaŵa utesi. Ntheura apo asekuru ŵa mubwezi wake ŵakapotera, Mike wakamanya ico wangacita. Wakuti: “Kuyana na umo nkhacitiranga vilimika vicoko waka ivyo vyajumpha, mphanyi nkhamukora pa ciŵegha na kumuphalira kuti, ‘Khwima mtima, ndiwe doda.’ Kweni nyengo iyi nkhamukora pa woko na kumuphalira kuti, ‘Leka kubisa umo ukujipulikira. Vikovwirenge kuzizipizga. Usange ukukhumba kuti nifumepo, mbwenu nifumengepo. Usange ukukhumba kuti nikhale penepano, mbwenu nikhalenge. Kweni kopa yayi kulongora umo ukujipulikira.’”

MaryAnne nayo wakacicizgika kukhomezga apo mfumu wake wakapotera. Iyo wakati: “Khumbo lane likaŵa lakuti ŵanyane ŵasambireko kwa ine, ntheura nkhajikora kuti nileke kulongora umo nkhajipulikiranga. Kweni nkhasanga kuti cikaŵa cambura kovwira kuyezga kukhwimiska ŵanyane. Nkhati naghanaghanirapo comene, nkhati mu mtima pera, ‘Lira usange nchakwenelera. Leka kukhomezga. Fwatura ivyo vili mu mtima wako.’”

Ntheura Mike na MaryAnne ŵakuti: Lekani kukhomezga, lirani! Ndipo ŵakuneneska. Cifukwa wuli? Nchakwenelera kulira kuti mtima utune. Usange mukuvumbura umo mukujipulikira, ca ku mtima cikuwa. Kuvumbura ivyo vili mu mtima na kumanya unenesko, vimovwiraninge kuti mucite mwakwenelera na citima cinu.

Mbunenesko kuti ŵanthu ŵakulira mwakupambana. Ndipo cinyake ico cikupangiska kuti ŵanthu ŵajipulike mwakupambana nchakuti wakutemweka wangapotera mwamabuci, kweni nyengo zinyake wangapotera wati walwara nyengo yitali. Kweni fundo njakuti: Para mukubisa ivyo vili mu mtima, mukupwetekeka mu thupi na maghanoghano wuwo. Cikovwira comene kufwatura citima cinu. Mwauli? Mu Malemba muli unjirikizgi wakovwira.

Kuyowoya ni nthowa yakovwira. Apo ŵana wose khumi ŵa Yobu ŵakapotera, ndipo mweneko nayo wakasuzgika, wakayowoya kuti: “Nkhutinkha umoyo wane; tindiyowoye pakweru kusinginika kwane; kuyowoya mu kuŵinya kwa mzimu  wane.” (Yobu 1:2, 18, 19; 10:1) Yobu wakatondeka kubisa ivyo vikaŵa mu mtima wake. Wakenera ‘kuyowoya’ pakweru. Mwakuyana waka, Mungelezi wakulemba nkhani za seŵero Shakespeare, mu seŵero la Macbeth wakalemba kuti: “Para munthu wali na citima wayowoyenge; usange wakukhala cete, citima cikutukutwa mu mtima.”

Ntheura, cikuŵa cakupembuzga kuyowoya ivyo vili mu mtima winu kwa “mwanase wakutemwa” uyo wakutegherezga mwakuzika ndiposo mwalusungu. (Zintharika 17:17) Kanandi para mwayowoya umo mukujipulikira, cikuŵa cipusu kumanya citima ico muli naco, na kuzizipizga. Nakuti usange uyo wakutegherezga nayo mbali wake wali kupotera, ndipo wakazizipizga, wangamuphalirani masacizgo agho ghangamovwirani kuzizipizga. Mama munyake uyo mwana wake wali kupotera wakalongosora uwemi wa kuyowoya na mwanakazi uyo suzgo lakuyana waka likamuwira, wakati: “Nkhakhwima mtima comene kumanya kuti munyane nayo suzgo ili likamusanga, kweni wakazizipizga, nakuti sono mtima wake wuli kutuna.”

Kasi mungacita wuli usange mukutondeka kuyowoya umo mukujipulikira? Sauli na Jonatani ŵakati ŵapotera, Davide wakata sumu ya ciliro, ndipo wakafwatura citima cake. Sumu iyi sono yili mu Baibolo, mu buku Laciŵiri la Samuel. (2 Samuyeli 1:17-27; 2 Midauko 35:25) Mwakuyana waka, ŵanyake ŵakuwona kuti cikuŵaŵira cipusu kulemba vyakusingo. Mwanakazi munyake uyo ni cokoro wakalemba ivyo vikaŵa mu mtima wake, ndipo pamanyuma wakaŵazganga ivyo wakalemba. Wakawona kuti ici cikamovwira comene.

Kwali mukuyowoya panji kulemba ivyo vili mu mtima winu, usange mukuvumbura vyakusingo, citima cikucepa. Kweniso cingawovwira kuti paleke kuŵa viwawa. Mama munyake uyo mwana wake wakapotera wakati: “Ine na afumu ŵane tikapulika kuti ŵanyake nthengwa zawo zikamara cifukwa ca nyifwa ya mwana. Tikakhumba yayi kuti ivi vicitike kwa ise. Ntheura nyengo zose para takwiyirana, ndipo tawona kuti tikukhumba kugazgana, tikadumbirananga. Nkhuwona kuti tikamba kupulikana comene cifukwa ca kucita ntheura.” Ntheura para mukuyowoya vyakusingo, mungapulikiska kuti nangauli mose nyifwa yamuwirani, kweni mukupambana pakulira, waliyose wakulira mu nthowa yake.

Cinyake ico cingawovwira kutuniska citima nkhulira. Baibolo likuti pali “nyengo ya kulira.” (Mupharazgi 3:1, 4) Enya, para wakutemweka withu wapotera, yikuŵa nyengo ya kulira. Kuthiska masozi cifukwa ca citima ni nthowa yakwenelera yakutuniskira citima.

Mwanakazi munyake wakalongosora umo mubwezi wake wakamovwilira apo ŵanyina ŵakapotera. Iyo wakati: “Mubwezi wane wakaŵa nane nyengo zose. Wakaliranga nane. Wakacezganga nane. Nkhabisa yayi ivyo vikaŵa mu mtima wane,  ndipo ici cikaŵa cakuzirwa kwa ine. Nkhacita soni yayi kulira.” (Wonani Ŵaroma 12:15.) Namwe mungacitanga soni yayi kuthiska masozi. Umo tawonera kale, mu Baibolo mukuzunulika ŵanalume na ŵanakazi ŵanandi, kusazgapo Yesu Khristu, awo ŵakaŵa na cipulikano, ŵeneawo ŵakacita soni yayi kulira.​—Genizesi 50:3; 2 Samuyeli 1:11, 12; Yohane 11:33, 35.

Nyengo zinyake citima cingakwera pa nyengo iyo mwaŵeneko mwanguluwako. Mungamba kuthiska masozi kwambura kumanya. Mwanakazi munyake uyo ni cokoro wakasanga kuti para waluta kukagura vinthu (ivyo kanandi ŵakacitiranga lumoza na mfumu wake), citima cikakweranga ndipo wakaliranga, comenecomene usange wakutora vyakurya ivyo mfumu wake wakavitemwanga. Zikani, citima cikutora nyengo. Ndipo lekani kukhomezga, lirani. Kumbukani kuti nchakawiro kuthiska masozi para muli na citima.

Umo tawonera kale, ŵanyake ŵakughanaghana kuti wakutemweka wawo wali kupotera cifukwa ca iwo. Ici cingatovwira kupulikiska cifukwa ico Yakobe wakaŵira na citima cikuru, apo wakapusikika kuti mwana wake Yosefe “cikoko” camurya. Yakobe ndiyo wakatuma Yosefe kuti wakawone ŵakuru ŵake. Ntheura wakwenera kuti wakajipa mulandu, panji wakati, ‘Cifukwa wuli nangumutuma yekha Yosefe? Cifukwa wuli nangumutuma ku malo agho kuli vikoko vinandi?’​—Genizesi 37:33-35.

Panji namwe mukughanaghana kuti wakutemweka winu wali kupotera cifukwa cakuti mukaŵikako mahara yayi. Cingaŵa cakovwira kumanya kuti para munthu wali na citima, wakutemwa kujipa mulandu, kwali wabuda nadi, panji yayi. Usange ndimo mukujipulikira, lekani kubisa ivyo mukughanaghana. Para mungayowoya umo mukujipulikira, mtima ungatuna.

Kweni manyani kuti nanga tingamutemwa wuli munthu, tilije mazaza pa umoyo wake, palije ico tingacita, nesi kutondeska “nyengo na mwaŵi” kuti vileke kuwira ŵakutemweka ŵithu. (Mupharazgi 9:11) Nakuti panji mukaŵa na cilato ciheni  yayi. Mwaciyelezgero, usange mukacedwa kuluta nayo ku cipatala, kasi cikung’anamura kuti mukakhumbanga kuti wakutemweka winu wapotere? Yayi. Kasi ndimwe nthena mukacitiska kuti wafwe? Yayi.

Mama munyake wakamanya umo wangacitira na maghanoghano agha apo mwana wake msungwana wakapotera pa ngozi ya galimoto. Wakati: “Nkhajipa mulandu cifukwa cakuti nkhamutuma. Kweni nkhawona kuti cikaŵa cambura mahara kughanaghana nthena. Nkhananga yayi kumutuma kuti wakagwire nchito na ŵawiske. Iyi yikaŵa waka ngozi.”

Ndipouli, panji mungaghanaghana kuti ‘pali vinandi vyakuti mphanyi nkhayowoya panji kucita mwakuti nyifwa yileke kucitika.’ Ni nthena nadi, kweni kasi walipo uyo ni dada, mama panji mwana wakufikapo? Baibolo likutikumbuska kuti: “Tose tikukhuŵara mu tunthu tunandi. Usange munthu walive kukhuŵara mu kayowoyero, ndiyo munthu wakufikapo.” (Yakobe 3:1, 2; Ŵaroma 5:12) Ntheura zomerani kuti muli ŵambura kufikapo. Nanga mughanaghane comene kuti, “nimanyenge mphanyi nkhacita cakuti,” palije ico cingacitika, nakuti citima cinu cingatuna luŵiro yayi.

Usange mukugomezga kuti muli na mulandu nadi, mukughanaghanira waka yayi, pali fundo yakuzirwa comene iyo yingamovwirani kuti muleke kujeruzga. Ciuta ngwakugowokera. Baibolo likutipanikizgira kuti: “Usange Imwe, A Yehova, muŵanikenge maubendezi, kasi ndinjani wangima, Fumu? Kweni kuli cigowokero na imwe.” (Salimo 130:3, 4) Munganozga yayi ivyo vyanangika. Kweni mungalomba kuti Ciuta wamugowokerani ivyo muli kubudiska. Para mwalomba mucite vici? Oho, usange Ciuta wakulayizga kuti wamugowokeraninge ivyo muli kubuda, asi namwe mukwenera kujigowokera?​—Zintharika 28:13; 1 Yohane 1:9.

Kweniso kasi mukukwiyira ŵadokotara, ŵanesi, ŵabwezi ŵinu, panji uyo wali kupotera? Manyani kuti munthu uyo wali na citima ndimo wakucitira. Panji mukujipulika nthena cifukwa cakuti muli ŵakukweŵeka. Mulembi munyake wakati: “Ico cingamovwirani kuti ukali uleke kumupwetekani nchakuti mumanyenge kuti mwakwiya, kweni kucitapo kanthu yayi.”

Kweniso cingaŵa cakovwira kuyowoya umo mukujipulikira. Mwauli? Apa cikung’anamura kuti mukalipe yayi. Baibolo likucenjezga kuti nchiheni kusunga vinthu kusingo. (Zintharika 14:29, 30) Ndipouli, mungapembuzgika usange mungaphalira mubwezi winu uyo wakupulikiska vinthu. Nakuti ŵanyake ŵasanga kuti para ŵakwiya, ukali ukumara para ŵendapo kuti ŵanyolore malundi.—Wonani Ŵaefeso 4:25, 26.

Nchakuzirwa kufwatuka na kuyowoya maghanoghano ghinu, kweni pali cenjezgo. Kuyowoya ivyo vili ku mtima winu cikung’anamura kuwukira ŵanthu yayi. Nchiheni kunena ŵanthu cifukwa cakuti mwakwiya panji mwakwenyelera. Ntheura yowoyani ivyo vili ku mtima winu, kweni kukalipa yayi. (Zintharika 18:21) Pali wovwiri unyake uwemi comene usange tili na citima, uwo tiwonenge sono.

Baibolo likutisimikizgira kuti: “Yehova wali pafupi na awo mbakuphyoka mu mtima, ndipo wakuponoska awo mbamzimu wakupera.” (Salimo 34:18) Enya, kuluska vyose, ubwezi na Ciuta  ungamovwirani kuzizipizga usange wakutemweka winu wapotera. Mwauli? Masacizgo ghose agho ghazunulika ghafuma mu Mazgu gha Ciuta, Baibolo, panji ghakukolerana na ivyo likuyowoya. Para mungalondezga masacizgo agha, ghangamovwirani kuzizipizga.

Kweniso lekani kupepuska lurombo. Baibolo likuticiska kuti: “Katundu wako umuyeghiske Yehova ndipo iye tiwakufighilire.” (Salimo 55:22) Usange cingawovwira kuphalira mubwezi ivyo vili mu mtima winu, kuli wuli usange mungaphalira “Ciuta wa cisangulusko cose”!​—2 Ŵakorinte 1:3.

Fundo njakuti lurombo lutovwire waka kujipulika makora yayi. Uyo ‘wakupulika malurombo’ wakulayizga kuti waŵapenge mzimu utuŵa ŵateŵeti ŵake awo ŵakumulomba na mtima wose. (Salimo 65:2; Luka 11:13) Ndipo mzimu utuŵa wa Ciuta, ungamupani “kaluskiro ka nkhongono,” panji kuti nkhongono zakuluska za kawiro kuti muzizipizge zuŵa na zuŵa. (2 Ŵakorinte 4:7) Kumbukani kuti: Ciuta wangawovwira ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka kuti ŵazizipizge suzgo lililose ilo lingaŵasanga.

Mama munyake uyo mwana wake wali kupotera wakukumbuka umo lurombo lukamovwilira pamoza na mfumu wake. Wakulongosora kuti: “Para tili pa nyumba usiku ndipo citima cakwera, tikalombanga pamoza mwakukwezga mazgu. Apo tikamba kucita vinthu kwambura mwana withu, nga ni ungano wakwamba wa mpingo na ungano wakwamba wa cigaŵa, tikalomba kuti tiŵe na nkhongono. Para tawuka mulenji na kughanaghana kuti mwana withu kulije, cikaŵanga cakusuzga kuzizipizga, ndipo tikalombanga kwa Yehova kuti watovwire. Nyengo zinyake nkhaŵanga wakukweŵeka pakunjira mu nyumba nekha. Ntheura nyengo zose para nafika pa nyumba, nkhalombanga kwa Yehova kuti wanovwire mwakuti mtima ukhazikike.” Mwanakazi wacipulikano uyu wakugomezga kuti malurombo agha ghakamovwira, ndipo wakuneneska. Namwe muwonenge kuti para mukulomba na citatata, ‘mtende wa Ciuta, uwo ukuzungura kuwamo kose, . . . usungilirenge mtima winu na maghanoghano ghinu.’​—Ŵafilipi 4:6, 7; Ŵaroma 12:12.

Wovwiri wakufuma kwa Ciuta ukusintha vinthu. Mpositole Paulosi wakayowoya kuti Ciuta “wakutisanguluska mu suzgo yithu yose, mwakuti ise timanye kusanguluska awo ŵali mu suzgo.” Mbunenesko kuti para Ciuta watovwira citima cikumalirathu yayi, kweni cikuŵako cipusu kuzizipizga. Ici cikung’anamura kuti mulekenge kulira yayi, nesi kuluwa wakutemweka winu uyo wali kupotera. Ndipouli, citima cingatuna. Para citima catuna, mungapulikiska umo ŵanyinu ŵakujipulikira para wakutemweka wawo wapotera, nakuti mungaŵawovwira mwalusungu.​—2 Ŵakorinte 1:4.