1-3. (a) Kasi ntchivichi chikapangiska kuti Yesu wadokere kuŵa nga Mbawiske? (b) Kasi tisambirenge vigaŵa wuli vya chitemwa cha Yesu?

 KASI muli kuwonapo musepuka uyo wakuyezga kuŵa nga mbadada ŵake? Mwana uyu wangalondezga umo adada ŵake ŵakwendera, umo ŵakuyowoyera, panji umo ŵakuchitira vinthu. Mukuluta kwa nyengo, wangayamba kutolera mikhaliro yakuthupi na yauzimu ya awiske. Mwana wakudokera chomene mikhaliro ya awiske ŵachitemwa ndipo ichi chikumupangiska kuti wakhumbe kuŵa nga ndiwo.

² Wuli pakuyowoya za ubali uwo ulipo pakati pa Yesu na Awiske ŵakuchanya? Nyengo yinyake Yesu wakati: “Nkhutemwa Adada.” (Yohane 14:31) Palije waliyose uyo wangatemwa chomene Yehova kuluska Mwana wake, uyo wakamba kukhala na Awiske pambere chilichose chindalengeke. Chitemwa chikapangiska Mwana wakugomezgeka uyu kuti wadokere kuŵa nga Mbawiske.—Yohane 14:9.

³ Mu mitu yakumanyuma ya buku ili, tikasambira umo Yesu wakalondezgera makora chomene nkhongono za Yehova, urunji wake, na vinjeru vyake. Kweni kasi Yesu wakalondezga wuli chitemwa cha Awiske? Tiyeni tiwone vigaŵa vitatu vya chitemwa cha Yesu—chitemwa chakujipata, lusungu lwake, na mtima wake wa kugowokera.

4. Kasi Yesu wakalongora wuli chiyelezgero chiwemi cha chitemwa cha kujipata?

⁴ Yesu wakapeleka chiyelezgero chiwemi pa nkhani ya chitemwa chakujipata. Kujipata kukusazgapo kuŵika vyakukhumba vya ŵanji panthazi, vithu pamanyuma. Kasi Yesu wakalongora wuli chitemwa cha mtundu uwu? Wakalongosora yekha kuti: “Palije uyo wali na chitemwa chikuru kuluska ichi, chakuti munthu wapeleke umoyo wake chifukwa cha ŵabwezi ŵake.” (Yohane 15:13) Yesu wakakhumba yekha kupeleka umoyo wake wambura  kwananga chifukwa cha ise. Ichi chikaŵa chitemwa chikuru icho munthu waliyose wandalongorepo. Kweni Yesu wakalongoraso chitemwa cha kujipata mu nthowa zinyakeso.

5. Chifukwa wuli chikaŵa chitemwa chakujipata chomene kuti Mwana wa Chiuta wafumeko kuchanya?

⁵ Apo wakaŵa wandize pa charu chapasi, Mwana yumoza pera wa Chiuta, wakaŵa na malo ghapachanya ndiposo ghakuzirwa chomene kuchanya. Wakachezganga na Yehova ndiposo vilengiwa vyauzimu ivyo vili kuchanya. Nangauli wakaŵa na mwaŵi wose uwu, kweni Mwana wakutemweka uyu “wakajikhutura na kuŵa nga muzga ndipo wakayana na ŵanthu.” (Ŵafilipi 2:7) Wakasankha kuzakakhala pamoza na ŵanthu ŵakwananga, mu charu icho “chikugona mu nkhongono za muheni.” (1 Yohane 5:19) Kasi apa tingati Mwana wa Chiuta wakaŵa na chitemwa chakujipata yayi?

6, 7. (a) Kasi Yesu wakalongora wuli kuti wali na chitemwa chakujipata apo wakaŵa pa charu chapasi? (b) Kasi pa lemba la Yohane 19:25-27 pakulongora wuli kuti Yesu wakaŵa na chitemwa chambura kujighanaghanira yekha?

⁶ Mu uteŵeti wake wose wa pa charu chapasi, Yesu wakalongora chitemwa chakujipata mu nthowa zakupambanapambana. Wakajighanaghaniranga yekha yayi. Wakajipeleka chomene pa uteŵeti wake ndipo wakaŵavya mtima wa kukhumba vinthu viwemi chomene nga umo ŵanthu ŵakuchitira mwakawiro. Iyo wakayowoya kuti: “Ŵakambwe ŵali na michembo ndipo viyuni vyamudera vili na vivwimbo, kweni Mwana wa munthu walije malo ghakugonekapo mutu wake.” (Mateyu 8:20) Pakuti wakaŵa kalipentara waluso, Yesu wakatenge wapaturengepo nyengo, na kuzenga nyumba yiwemi chomene yakuti wakhalengemo panji kupanga vinthu vyakutowa chomene kuti waguliskenge mwakuti waŵe na ndalama zinandi. Kweni wakagwiliskira ntchito luso lake kuti wajiwunjikire katundu wakuthupi yayi.

⁷ Chiyelezgero chakukondweska chomene cha chitemwa chakujipata cha Yesu chili pa Yohane 19:25-27. Ghanaghanani waka maghanoghano agho Yesu wakwenera wakasuzgika nagho mu usiku wakuti wafwenge. Apo wakasuzgikanga pa khuni ilo wakakhomekapo, wakafipira chomene mtima ŵasambiri ŵake, ntchito ya kupharazga, kweni chomene umo kugomezgeka kwake kukhwaskirenge zina la Awiske. Umoyo wa ŵanthu wose ukaŵa mu mawoko ghake!  Ndipouli, apo wakakhala pachoko waka kuti wafwe, Yesu wakalongoraso kuti wakufipira mtima anyina, a Mariya, awo pa nyengo iyi ŵakuwoneka kuti ŵakaŵa chokoro. Yesu wakapempha mpositole Yohane kuti wapwelelere Mariya nga ni para ni nyina wakumubaba, ndipo pamanyuma pake mpositole uyu wakaluta na Mariya kunyumba kwake. Ivyo Yesu wakachita apa vikulongora kuti wakapweleleranga chomene anyina mwakuthupi ndiposo mwauzimu. Ichi chikalongora kuti wali na chitemwa nadi chambura kujighanaghanira yekha.

8. Kasi lizgu la Chigiriki ilo Baibolo likugwiliskira ntchito pakulongosora lusungu lwa Yesu likung’anamura vichi?

⁸ Yesu wakaŵa walusungu nga Mbawiske. Malemba ghakulongosora kuti Yesu wakachitanga vyose ivyo wangafiska kuti wawovwire awo ŵali mu suzgo chifukwa masuzgo ghawo ghakamukhwaskanga chomene. Pakulongosora lusungu lwa Yesu, Baibolo likugwiliskira ntchito lizgu la Chigiriki ilo likung’anamurika kuti ‘kulengera lusungu.’ Munthu munyake wakusambira chomene wakati: “Lizgu ili likulongosora . . . umo munthu wakhwaskikira mu mtima wake. Ni lizgu lankhongono chomene mu Chigiriki, lakulongora kuti munthu ngwalusungu nadi.” Wonani mikhaliro yinyake iyo yikamupangiska Yesu kuŵa na lusungu na kuchitapo kanthu.

9, 10. (a) Kasi ntchivichi chikapangiska kuti Yesu na ŵapositole ŵapenje malo gha yiii? (b) Kasi Yesu wakachita wuli apo wumba ukamutimbanizga kupumura, ndipo chifukwa wuli?

⁹ Lusungu lukamupangiskanga kuti wawovwirepo mwauzimu. Nkhani ya pa Mariko 6:30-34 yikulongora chifukwa chikuru icho chikapangiskanga Yesu kuti walongore lusungu. Muŵe nga mukuwona ivyo vikuchitika. Ŵapositole ŵakaŵa na chimwemwe chifukwa ŵakaŵa kuti ŵamalizga waka kupharazga mu vigaŵa vinandi. Ŵakawelera kwa Yesu na kumuphalira vyose ivyo ŵakawona na kupulika. Kweni wumba ukuru ukawungana mwakuti Yesu na ŵasambiri ŵake ŵakaŵavya na nyengo yakulyera wuwo. Pakuti nyengo zose Yesu wakaŵanga maso, wakamanya kuti ŵapositole ŵavuka. Wakaŵaphalira kuti: “Zaninge, imwe mwekha ku  malo ghamayiyi na kupumulapo pachoko.” Ŵakakwera ngalaŵa na kwambukira cha ku mpoto kwa Nyanja ya Galileya, kumalo gha yiii! Kweni apo ŵakanyamukanga, wumba ukaŵawona. Ŵanyakeso ŵakapulika apo ŵakadumbiskananga. Wose ŵakachimbira mumphepete mwa Nyanja na kufika pambere ngalaŵa yindafike.

¹⁰ Kasi Yesu wakakwiya kuti ŵanthu aŵa ŵamutimbangizga kupumura? Na pachoko pose! Wakakhwaskika chomene apo wakawona wumba uwu, uwo ukaŵa na ŵanthu masauzandi ghanandi, awo ŵakamulindiliranga. Mariko wakalemba kuti: “Wakawona mzinda ukuru, ndipo wakawulengera chitima, chifukwa ŵakaŵa nga ni mberere zambura muliska. Ndipo wakamba kuŵasambizga vinthu vinandi.” Yesu wakawona kuti ŵanthu aŵa ŵakukhumbikwira wovwiri wauzimu. Ŵakaŵa nga ni mberere izo zikupukuluka waka kwambura muliska wakuti wazilongozge panji kuzivikilira. Yesu wakamanya kuti ŵalongozgi ŵa visopo ŵambura lusungu na ŵanonono, awo ŵakeneranga kuŵa ŵaliska ŵachitemwa, ŵakaŵikangako mahara yayi ku ŵanthu. (Yohane 7:47-49) Wakachita nawo chitima ŵanthu aŵa, ndipo wakamba kuŵasambizga “vya Ufumu wa Chiuta.” (Luka 9:11) Wonani kuti Yesu wakachitira ŵanthu lusungu nangauli wakaŵa wandawone umo ŵachitirenge na ivyo wasambizgenge. Mu kayowoyero kanyake, wakaŵa na lusungu chifukwa chakuti wakasambizga ŵanthu yayi, kweni lusungu ndilo lukamutuma kuti waŵasambizge.

11, 12. (a) Kasi ŵanthu ŵakaŵawonanga wuli ŵavyoni mu nyengo yakale, kweni Yesu wakachita wuli apo “munthu wa vyoni thupi lose” wakiza kwa iyo? (b) Kasi munthu wavyoni wakwenera wakajipulika wuli apo Yesu wakamukhwaska, ndipo chiyelezgero cha dokotala munyake chikulongora wuli fundo iyi?

¹¹ Lusungu lukamupangiskanga kuti wawovwire ŵakusuzgika. Ŵanthu awo ŵakaŵa na matenda ghakupambanapambana ŵakamanya kuti Yesu ngwalusungu, ntheura, ŵakizanga kwa iyo. Ichi chikawoneka makora chomene apo “munthu uyo wakaŵa na vyoni thupi lose” wakiza kwa Yesu apo wumba ukuru ukamulondezganga. (Luka 5:12) Mu nyengo ya kale, ŵanthu ŵa vyoni ŵakakhalanga kwaŵekha kuti vileke kwambukira ŵanyawo. (Maŵazgo 5:1-4) Kweni mukuluta kwa nyengo, ŵarabi ŵakasambizganga ŵanthu kuti ŵatinkhenge ŵanthu ŵa vyoni, na kuŵika  malango agho ghakanyozanga chomene ŵanthu aŵa. a Kweni wonani umo Yesu wakachitira na munthu wa vyoni: “Munthu wavyoni wakiza kwa Yesu, wakajikama na kumuŵeya, wakati kwa iyo: ‘Usange mukukhumba, munganitozga.’ Ntheura chitima chikamukora, ndipo wakanyoloska woko lake na kumukhwaska, wakati kwa iyo: ‘Nkhukhumba! Tozgeka.’ Nyengo yeneyiyo, vyoni vikafumako kwa iyo.” (Mariko 1:40-42) Yesu wakamanya kuti kuyana na dango, munthu wa vyoni wakeneranga yayi kusangika pa wumba wa ŵanthu. Ndipouli, m’malo mwa kumuchimbizga, Yesu wakaŵa na lusungu ndipo wakachita chinthu icho ŵanthu ŵakaghanaghanangako yayi. Wakamukhwaska.

¹² Ghanaghanirani waka umo wavyoni uyu wakajipulikira Yesu wati wamukhwaska. Wonani chakuchitika ichi: Dokotala wakumanya chomene za nthenda ya vyoni, Paul Brand, wakulongosora za munthu wavyoni uyo wakamuchizga ku India. Pa nyengo iyo wakamupimanga, wakaŵika woko lake pa chiŵeya cha mulwari uyu na kumulongosolera kwizira mwa munthu uyo wakamung’anamuliranga, za munkhwala uwo wapokerenge. Mwamabuchi, wavyoni uyu wakamba kulira. Dokotala wakafumba kuti: “Kasi nayowoya uheni chinthu chinyake?” Uyo wakamung’anamuliranga wakadumbiskana na mulwari uyu mu chiyowoyero chawo ndipo wakaphalira dokotala kuti: “Yayi a dokotala, palije chiheni icho mwayowoya. Munthu uyu wakuti wakulira chifukwa mwangukoloŵeka woko linu pa chiŵeya chake. Kwa vyaka vinandi, palije munthu uyo wali kumukhwaskapo m’paka pa nyengo iyo wiza kuno.” Kwa munthu wavyoni uyo wakiza kwa Yesu, kumukhwaska kukang’anamura chinthu chikuru chomene kwa iyo. Wakati wamukhwaska kamoza  pera, vyoni vyose ivyo vikamupangiska kuŵa wakunyozeka vikawonekaso yayi uko vikanjilira!

13, 14. (a) Kasi Yesu wakakumana na anjani apo wakaŵa pafupi kufika mu msumba wa Nayini, ndipo chifukwa wuli ŵanthu aŵa ŵakaŵa na chitima chomene? (b) Kasi lusungu lwa Yesu lukamupangiska kuti wachitire vichi chokoro cha ku Nayini?

¹³ Lusungu lukamupangiskanga kuwuskapo chitima. Yesu vikamukhwaskanga chomene para ŵanji ŵali na chitima. Mwachiyelezgero, wonani nkhani iyo yili pa Luka 7:11-15. Nkhani iyi yikachitika apo Yesu wakaŵa mukati mwa uteŵeti wake ndipo wakaŵa pafupi kunjira mu msumba wa Nayini, uwo ukaŵa ku Galileya. Apo Yesu wakafika pafupi na chipata cha msumba, wakakumana na ŵanthu ŵakuluta ku mawono kukasunga nyifwa. Chikaŵa cha chitima chomene. Munyamata uyo wakaŵa mwana yumoza pera wa chokoro chinyake wakafwa. Tikukayika yayi kuti chokoro ichi kumanyuma uku chikaŵaso kale na nyifwa yinyake—ya mfumu wake. Wati wafuma pa kulira mfumu wake, mbwenu mwana uyo wakamugomezganga kuti wazamumovwira nayo wakufwaso. Pa ŵanthu awo ŵakalutanga ku mawono pakwenera kuti pakaŵa ŵanyake awo ŵakaliranga na kwimba sumu za nyifwa. (Yeremiya 9:17, 18; Mateyu 9:23) Ndipouli, maso gha Yesu ghakaŵa chomene pa anyina ŵa munyamata uyu, awo ŵakaŵa na chitima chikuru, ndipo ŵakwenera kuti ŵakendanga pafupi na ŵanthu awo ŵakayeya thupi la mwana wawo.

¹⁴ Yesu “chitima chikamukora” ndipo wakamulengera lusungu mama uyu. Wakamuphalira kuti: “Leka kulira.” Nangauli pakaŵavya munthu uyo wakamupempha, kweni Yesu wakasendelera pafupi na kukhwaska machira. Ŵanthu awo wakanyamura machira ŵakayima, ndipo panji wumba wose ukayima na kukhala chete. Mwamazaza, Yesu wakayowoya ku chitanda kuti: “Munyamata, nkhukuphalira, Wuka!” Kasi ntchivichi chikachitika? “Munthu wakufwa yura wakawuka na kwamba kuyowoya” nga wawuskika waka mu tulo tuzito. Kufuma apo, “Yesu wakamupeleka kwa nyina.”

15. (a) Kasi nkhani za mu Baibolo izo zikuyowoya umo Yesu wakaŵiranga na chitima zikulongora kukolerana wuli pakati pa lusungu na kuchitapo kanthu? (b) Kasi tingamulondezga wuli Yesu pa chigaŵa ichi?

¹⁵ Kasi tikusambirapo vichi pa nkhani izi? Mu nkhani zose,  wonani kukolerana uko kuli pakati pa lusungu na kuchitapo kanthu. Yesu wakawonanga waka yayi ŵanthu ŵakusuzgika kwambura kuŵachitira lusungu, ndipo lusungu lukamukoranga waka yayi kwambura kuchitapo kanthu. Kasi tingalondezga wuli chiyelezgero chake? Pakuti ndise Ŵakhristu, tili na udindo wa kupharazga makani ghawemi na kupanga ŵasambiri. Chinthu chikuru icho chikutituma kuchita nthena nkhutemwa Chiuta. Kweni tiyeni tikumbuke kuti ntchito iyi nayo yikukhumba kuŵa na lusungu. Para tikulengera ŵanthu lusungu nga ni umo Yesu wakachitiranga, mtima withu uzamutipangiska kuti tiyezge nthowa iyi na iyi mwakuti tiŵapharazgire makani ghawemi. (Mateyu 22:37-39) Wuli pakuyowoya za kulengera lusungu Ŵakhristu ŵanyithu awo ŵakusuzgika panji kulira? Tingawuskapo yayi masuzgo ghawo panji kuŵawuskira wakufwa wawo. Kweni tingalongora lusungu para tikuŵaghanaghanira na kuŵawovwira.—Ŵaefeso 4:32.

16. Kasi Yesu wakalongora wuli mtima wakugowokera nanga ni apo wakakhomeka pa khuni lakusuzgikirapo?

¹⁶ Yesu wakalongora chitemwa cha Awiske mu nthowa yinyakeso yakukhumbikwa chomene chifukwa wakaŵa “wakunozgeka kugowokera.” (Salimo 86:5) Wakalongora mtima wakugowokera nanga ni apo wakaŵa pa khuni la kusuzgikirapo. Kasi Yesu wakayowoya vichi apo ŵakamukomanga mwakukhozga soni, kumudolora mawoko na malundi na mizumali? Kasi wakachemerezga kwa Yehova kuti waŵalange awo ŵakamukomanga? Yayi, m’malo mwake, wakapempha Awiske kuti: “Adada, muŵagowokere, chifukwa ŵakumanya chara icho ŵakuchita.”—Luka 23:34. b

17-19. Kasi Yesu wakalongora wuli kuti wakagowokera mpositole Petrosi uyo wakamukana katatu?

 ¹⁷ Umo Yesu wakachitira na mpositole Paulosi, ntchiyelezgero chiwemi chomene pa nkhani ya kugowokera. Tingachita kufumba yayi kuti Petrosi wakatemwanga chomene Yesu. Pa Nisani 14, usiku waumaliro pambere Yesu wandafwe, Petrosi wakaphalira Yesu kuti: “Fumu, nili wakunozgeka kuluta namwe ku jele na ku nyifwa wuwo.” Kweni pakati pajumpha maora ghachoko waka, Petrosi wakakana Yesu katatu kuti wakuleka na kumumanya wuwo! Baibolo likutiphalira icho chikachitika apo Petrosi wakakananga kachitatu: “Fumu yikang’anamuka na kulaŵiska Petrosi.” Njuŵi yikati yamusuzga chifukwa cha kwananga kwake, “Petrosi wakaluta kuwaro na kulira chomene.” Yesu wakati wafwa pa zuŵa lira, mpositole uyu wakwenera wakajifumbanga kuti, ‘Kasi Fumu yane yikanigowokera nthena?’—Luka 22:33, 61, 62.

¹⁸ Pakajumpha nyengo yitali yayi kuti Petrosi wasange zgoro. Yesu wakawuskika na mulenji pa Nisani 16, ndipo ntchakuwonekerathu kuti zuŵa leneliro wakendera Petrosi. (Luka 24:34; 1 Ŵakorinte 15:4-8) Chifukwa wuli Yesu wakaŵika chomene mahara kwa mpositole uyo wakamukana chikhozga soni? Yesu wakwenera kuti wakakhumbanga kuti walongore Petrosi uyo wakaŵa kuti walapa kuti Fumu yake yichali kumutemwa na kumuwona kuti ngwakuzirwa. Kweni wakachitaso chinthu chinyake kuti wasimikizgire Petrosi.

¹⁹ Pamanyuma pa ivi, Yesu wakawonekera kwa ŵasambiri pa Nyanja ya Galileya. Pa nyengo iyi, Yesu wakafumba Petrosi katatu (uyo wakakana Fumu yake katatu) usange wakumutemwa. Wakati wamufumba kachitatu, Petrosi wakazgora kuti: “Fumu, imwe mukumanya vinthu vyose, mukumanya kuti nkhumutemwani.” Enya, Yesu, uyo wakamanyanga ivyo vili mu mtima wa munthu, wakamanya makora kuti Petrosi wakamutemwanga chomene. Kweni Yesu wakapa Petrosi mwaŵi wakuti wasimikizge za chitemwa chake. Kusazgaso apa, Yesu wakatuma Petrosi kuti ‘wapwelelere’ na ‘kuliska’ “tumberere” twake. (Yohane 21:15-17) Pambere ivi vindachitike, Petrosi wakapokera ntchito ya kupharazga. (Luka 5:10) Kweni sono, Yesu wakalongora kuti wakumugomezga chomene mwa kumupa mulimo ukuru chomene, wa kupwelelera awo ŵaŵenge ŵalondezgi ŵa Khristu. Pakati pajumpha nyengo yichoko waka, Yesu wakapa Petrosi chigaŵa chakuzirwa chomene pa mulimo wa ŵasambiri. (Milimo 2:1-41) Mtima wa Petrosi ukwenera ukakhala  pasi wakati wawona kuti Yesu wali kumugowokera ndipo wachali kumugomezga.

20, 21. Kasi tingachimanya wuli “chitemwa cha Khristu”?

²⁰ Mazgu gha Chiuta ghakulongosora makora chitemwa cha Khristu. Kweni kasi tingachita wuli na chitemwa cha Yesu? Baibolo likutichiska kuti “mumanye chitemwa cha Khristu icho chikuluska kumanya vinthu.” (Ŵaefeso 3:19) Nga umo tawonera, Malemba agho ghakuyowoya za umoyo na uteŵeti wa Yesu ghakutisambizga vinandi pakuyowoya za chitemwa cha Khristu. Ndipouli kuti munthu wafike pa ‘kumanya makora chitemwa cha Khristu,’ wakwenera kusambira vinandi kuluska kumanya waka ivyo Baibolo likuyowoya vyakukhwaskana na iyo.

²¹ Lizgu la Chigiriki ilo likung’anamurika kuti “kumanya” likung’anamura kumanya “kwizira mu vyakuchitika panji ivyo munthu vili kukuchitikirapo.” Usange tikulongora chitemwa nga ni umo Yesu wakachitira, kujipeleka taŵene m’malo mwa ŵanyithu, kuŵa na lusungu na kuŵawovwira, kuŵagowokera mwakufumira pasi pa mtima, mbwenu tipulikiskenge makora umo Yesu wakaŵira. Para tachita nthena, timanyenge makora “chitemwa cha Khristu icho chikuluska kumanya vinthu.” Ndipo tiyeni tileke kuluwa kuti para tikuyezgayezga kuchita vinthu nga ni Khristu, mbwenu tisendelerenge chomene kwa uyo Yesu wakamuyezganga—Chiuta withu wachitemwa, Yehova.