MUTU 1
“Wonani! Uyu ni Chiuta withu”
1, 2. (a) Kasi ni mafumbo wuli agho mungatemwa kufumba Chiuta? (b) Kasi Mozesi wakamufumba vichi Chiuta?
KASI muli kughanaghanirapo kuti mukuyowoyeskana na Chiuta? Panji para mungaghanaghanira fundo iyi, nyengo zinyake mungachita wofi na kujifumba kuti, kasi ndine wakwenelera nadi kuyowoyeskana na Muwusi wa chilengiwa chose? Panji pakwamba mungakhala waka chete kwambura kuzgora, kweni paumaliro mbwenu mukwamba kuzgora. Kweni manyani kuti Yehova wakutegherezga, wakuzgora, ndipo wakumupemphani kuti mufwatuke kufumba fumbo lililose ilo muli nalo. Kasi mungatemwa kumufumba fumbo wuli?
2 Ivi ndivyo vikachitikira mwanalume munyake vyaka vinandi ivyo vyajumpha. Mwanalume uyu ni Mozesi. Kweni panji mungazizwa fumbo ilo wakasankha kufumba Chiuta. Mozesi wakafumba vyakukhwaskana na iyo yayi, panji vyamunthazi, nesi ivyo vichitikirenge ŵanthu. M’malo mwake, wakafumba zina la Chiuta. Panji mungazizwa chomene, chifukwa Mozesi wakalimanyanga kale zina la Chiuta. Ipo fumbo lake likwenera kuti likaŵa na ng’anamuro likuru. Nakuti, pakaŵavya fumbo linyake lakuzirwa ilo Mozesi wakatenge wafumbenge kuluska ili. Zgoro lake likukhwaska tose. Lingamovwirani kuti muchite chinthu chakuzirwa chomene, kusendelera kwa Chiuta. Kasi mungachita wuli? Tiyeni tisande mwakupwelelera chidumbirano chakukondweska ichi.
3, 4. Kasi ntchivichi chikachitika kuti Mozesi wadumbiskane na Chiuta, ndipo kasi fundo yikuru ya chidumbirano chawo yikaŵa yakuti wuli?
3 Mozesi wakaŵa na vyaka 80 ndipo wakakhala vyaka 40 ku charu cha kutali na ŵabali ŵake Ŵaisrayeli, awo ŵakaŵa ŵazga mu Eguputo. Zuŵa linyake, apo wakaliskanga mberere za wiskevyara, wakawona chinthu chinyake chakuzizwiska. Wakawona chivwati chikagoleranga moto, kweni chikanyekanga yayi. Chikalutilira kugolera na kuŵala chomene ku phiri uko wakaŵa. Mozesi wakasendelera pafupi kuti wawone icho chikachitikanga. Wakwenera kuti wakazizwa chomene kupulika mazgu kufuma mu moto! Kwizira mwa mungelo, Chiuta na Mozesi ŵakadumbiskana kwa nyengo yitali. Nga umo mukumanyira kale, Chiuta wakatuma Mozesi, uyo wakaziwulikanga kuleka umoyo wake wa mtende uwo wakakhalanga kuti wawelere ku Eguputo kuti wakathaske Ŵaisrayeli ku wuzga.—Ekisodo 3:1-12.
4 Pa nyengo iyi, Mozesi wakaŵa na mwaŵi wakufumba Chiuta fumbo lililose ilo wakaŵa nalo. Kweni wonani fumbo ilo wakasankha kufumba: “Usange naluta ku Ŵaisrayeli na kuŵaphalira kuti ‘Chiuta wa ŵasekuru ŵinu wanituma kwa imwe’ ndipo iwo ŵakanifumba kuti ‘Kasi zina lake ni njani?’ Kasi nkhaŵazgore vichi?”—Ekisodo 3:13.
5, 6. (a) Kasi fumbo ilo Mozesi wakafumba likusambizga unenesko wuli? (b) Kasi ntchinthu wuli chiheni icho chachitikira zina la Chiuta? (c) Chifukwa wuli ntchakuzirwa chomene kuti Chiuta wavumbura zina lake ku ŵanthu?
5 Chakwamba, fumbo ili likutisambizga kuti Chiuta wali na zina. Tikwenera yayi kuwona unenesko uwu mwakupepuka. Ndipouli, ŵanandi ndimo ŵakuchitira. Mu Mabaibolo ghanandi ŵawuskamo zina la Chiuta nakuŵikamo waka mazina gha vithokozo nga “Fumu” na “Chiuta.” Ichi ntchimoza mwa vinthu vya chitima kweniso viheni chomene ivyo visopa vyachita. Kasi ntchinthu wuli chakwamba icho mukuchita para mwakumana na munthu? Asi mukwamba dankha kumufumba zina lake? Ndimoso viliri para tikukhumba kumanya Chiuta. Iyo kuti walije zina yayi, nakuti wali kutali chomene kuti tingatondeka kumumanya panji kumupulikiska yayi. Nangauli wakuwoneka yayi, kweni iyo ni Munthu wanadi, ndipo zina lake ni Yehova.
6 Fundo yinyake njakuti, pali chifukwa chikuru kweniso chakukondweska icho Chiuta wakuvumbulira zina lake. Wakutipempha kuti timumanye. Iyo wakukhumba kuti tisankhe chinthu chiwemi kuluska vyose ivyo tingasankha pa umoyo, icho nkhusendelera kwa iyo. Yehova watiphalira zina lake kweniso watisambizga icho likung’anamura.
Ng’anamuro la Zina la Chiuta
7. (a) Kasi zina la Chiuta likung’anamura vichi? (b) Kasi Mozesi wakakhumbanga kumanya vichi chomene apo wakafumba Chiuta zina lake?
7 Yehova wakasankha yekha zina lake, zina ilo lili na ng’anamuro lakuzirwa chomene. Zina lakuti “Yehova” likung’anamura kuti “Wakuchitiska Kuŵako.” Iyo ngwapadera chifukwa ndiyo wakalenga vinthu vyose ndipo wakufiska chilichose icho wakukhumba. Kweniso wangagwiliskira ntchito ŵateŵeti ŵake ŵambura kufikapo kuchita chilichose icho mweneko wakhumba. Fundo iyi njakukhozga chomene. Kweni kasi zina la Chiuta liliso na ng’anamuro linyake padera pa ili? Ntchakuwonekerathu kuti Mozesi wakakhumbanga kumanya vinandi. Wakamanyanga kuti Yehova ni Mlengi ndipo wakalimanyanga zina la Chiuta, likaŵa lachilendo yayi. Ŵanthu ŵakaligwiliskiranga ntchito kwa vyaka vinandi. Ntheura ntchakuwonekerathu kuti apo Mozesi wakafumbanga zina la Chiuta, wakafumbanga za mtundu wa Munthu uwo zina ilo likwimira. Apa tingati wakafumbanga Chiuta kuti: ‘Kasi nkhaŵaphalire vichi ŵanthu ŵinu Ŵaisrayeli icho chingakhozga chipulikano chawo na kuŵakhorweska kuti muŵathaskenge nadi?’
8, 9. (a) Kasi Yehova wakazgora wuli fumbo la Mozesi, ndipo kasi pali suzgo wuli na umo Mabaibolo ghanandi ghakung’anamulira zgoro lake? (b) Kasi mazgu ghakuti “Niŵenge Icho Nasankha Kuŵa” ghakung’anamura vichi?
8 Apo wakazgoranga Mozesi, Yehova wakalongosora mikhaliro yake yakukondweska, iyo yikukolerana na ng’anamuro la zina lake. Wakaphalira Mozesi kuti: “Niŵenge Icho Nasankha Kuŵa.” (Ekisodo 3:14) Mabaibolo ghanandi vesi ili ŵali kung’anamura kuti: “Ndine Mweneuyo Ndine.” Kweni kung’anamura mwakupwelelera kwa Baibolo kukulongora kuti Chiuta wakasimikizgiranga waka kuŵako kwake yayi. M’malo mwake, Yehova wakasambizganga Mozesi, kusazgapo ise, icho zina ili likung’anamura. Yehova ‘wangasankha,’ kuŵa chilichose icho wakhumba kuti wafiske malayizgo ghake. Baibolo la J. B. Rotherham likung’anamura vesi ili kuti: “Nizamuŵa chilichose icho nkhukhumba.” Nkhwantha yinyake yakulemba Baibolo yikulongosora vesi ili kuti: “Chakuchitika chilichose panji suzgo yiliyose iyo yingaŵapo . . . , Chiuta ‘wazamuŵa’ icho chikukhumbikwa pa nyengo iyo.”
9 Kasi fundo iyi yikang’anamuranga vichi ku Ŵaisrayeli? Kwali kunthazi kwawo kungaŵa suzgo wuli, panji kungaŵa chakumara mahara wuli, Yehova wakatenge waŵenge chilichose icho wakhumba kuti waŵaponoske ku wuzga na kwiza nawo ku Charu cha Layizgano. Tikukayika yayi kuti zina ili likaŵawovwira kugomezga chomene Chiuta. Mwakuyana waka, nase mazuŵa ghano lingatovwira chomene. (Salimo 9:10) Chifukwa wuli?
10, 11. Kasi zina la Yehova likutovwira wuli kuti timuwonenge nga ni Dada uyo wakuchita milimo yakupambanapambana kweniso kuti ni muwemi chomene? Yowoyani chiyelezgero.
10 Wonani chiyelezgero ichi, ŵapapi ŵakumanya ivyo ŵakwenera kuchita pa kupwelelera ŵana ŵawo. Pa zuŵa limoza, mupapi wangaŵa nga ni nesi, wakuphika vyakurya, msambizgi, wakupeleka chilango, mweruzgi, na vinyake vinandi. Ŵanyake ŵakugongowa na milimo yinandi iyo ŵakwenera kuchita. Iwo ŵakumanya kuti ŵana ŵawo ŵakuŵagomezga chomene, ndipo ŵana nawo ŵakukayika yayi kuti Adada panji Amama ŵawo ŵapozgenge chilonda para ŵajipweteka, kumazga mphindano yiliyose, kunozga chidoli icho chanangika, na kuzgora fumbo lililose ilo ŵangafumba. Ŵapapi ŵanyake ŵakujiwona kuti mbakupeleŵera ndipo nyengo zinyake ŵakugongowa chifukwa chakuti ŵatondeka kuchita milimo yinyake. Ŵakughanaghana kuti ŵangafiska yayi milimo yose iyi.
11 Yehova nayo ni mupapi wachitemwa. Iyo wakugwiliskira ntchito fundo zake zaurunji kuti wapwelelere ŵana ŵake pa charu chapasi, nakuti palije icho chingamutondeska kuchita nthena. Ntheura zina lake, likutipangiska kumuwona kuti ni Dada muwemi chomene. (Yakobe 1:17) Pati pajumpha nyengo yichoko waka, Mozesi na Ŵaisrayeli wose awo ŵakaŵa na chigomezgo ŵakajiwonera ŵekha kuti Yehova wakuchita nadi vinthu kuyana na zina lake. Ŵakawona apo Chiuta wakajizgora kuŵa Mulara Wankhondo wambura kuthereskeka, Muwusi wa vinthu vyose, Wakupeleka malango, Mweruzgi, Uyo wakupeleka chakurya na maji, Wakupwelelera vyakuvwara na skapato, na vinyake vinandi.
12. Kasi Farawo na Mozesi ŵakapambananga wuli umo ŵakawoneranga Yehova?
12 Chiuta wapangiska zina lake kuti limanyikwe chomene, walongosora ng’anamuro lake, walongora mikhaliro iyo yikukolerana na zina lake, kweniso walongora kuti ivyo wakuyowoya vyakukhwaskana na iyo ni vyaunenesko nadi. Tikukayika yayi kuti Chiuta wakukhumba kuti timumanye makora. Kweni kasi tikuchita wuli? Mozesi wakakhumbanga kumanya Chiuta. Ivyo wakachita vikamovwira kuti umoyo wake usinthe, ndipo wakasendelera kwa Dada wake wakuchanya. (Maŵazgo 12:6-8; Ŵahebere 11:27) Kweni chachitima ntchakuti, mu nyengo ya Mozesi pakaŵa ŵanthu ŵachoko waka awo ŵakakhumbanga kumanya Chiuta. Mozesi wakati wazunura zina la Yehova kwa Farawo, themba lakujikuzga la ku Eguputo lira likazgora mwaukali kuti: “Kasi Yehova ni njani?” (Ekisodo 5:2) Farawo wakakhumba yayi kumanya vinandi vya Yehova. M’malo mwake, wakanyoza Yehova kuti Chiuta wa Israyeli ngwakuzirwa yayi kweniso ngwambura kukhumbikwa. Ndimoso ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghanira mazuŵa ghano. Kaghanaghaniro aka kajara ŵanthu kumaso kuti ŵaleke kumanya unenesko wakuzirwa chomene wakuti Yehova ni Fumu Yikuru.
Yehova Ni Fumu Yikuru
13, 14. (a) Chifukwa wuli Yehova wali na mazina ghanandi gha vithokozo, ndipo kasi mazina ghanyake gha vithokozo ni nga? (Wonani bokosi pa peji 14.) (b) Chifukwa wuli Yehova pera ndiyo ngwakwenelera kuchemeka “Fumu Yikuru”?
13 Yehova wakuchita milimo yinandi chomene, ntheura ntchakupulikikwa kuŵa na mazina ghanandi gha vithokozo mu Malemba. Mazina gha vithokozo ghakuluska zina lake yayi; kweni ghakutisambizga vinandi vyakukhwaskana na icho chikwimira zina lake. Mwachiyelezgero, wakuchemeka kuti “Fumu Yikuru Yehova.” (2 Samuyeli 7:22) Zina la chithokozo ili likusangika kanandi waka mu Baibolo, ndipo likutiphalira za udindo wa Yehova. Iyo yekha ndiyo ngwakwenelera kuwusa chilengiwa chose. Tiyeni tiwone chifukwa chake.
14 Yehova ngwapadera chomene chifukwa ni Mlengi. Pa Chivumbuzi 4:11 pakuti: “Ndimwe ŵakwenelera Yehova Chiuta withu, kupokera uchindami, ntchindi na nkhongono, chifukwa mukalenga vinthu vyose, ndipo chifukwa cha khumbo linu vikaŵako ndipo vikalengeka.” Mazgu agha ghangayowoyeka ku munthu munyake waliyose yayi. Chifukwa chinthu chilichose kuchanya na pano pasi wakalenga ni Yehova! Tikukayika yayi, Yehova ngwakwenelera nadi ntchindi, nkhongono, na uchindami chifukwa ni Fumu Yikuru kweniso Mlengi wa vinthu vyose.
15. Chifukwa wuli Yehova wakuchemeka “Themba lamuyirayira”?
15 Zina linyake la chithokozo ilo likwenelera Yehova pera ni “Themba lamuyirayira.” (1 Timote 1:17; Chivumbuzi 15:3) Kasi ichi chikung’anamurachi? Ntchakusuzga kuti tipulikiske na mahara ghithu ghachoko agho tili nagho, kweni Yehova ngwamuyirayira pose paŵiri, para tingawelera kumanyuma na kunthazi wuwo. Pa Salimo 90:2 pakuti: “Ndimwe Chiuta kufuma muyirayira m’paka muyirayira.” Ntheura Yehova walije pakwambira; waliko nyengo zose. Ntchakwenelera kuti wachemekenge “Mulara wa Mwaka,” wakaŵako kwamuyirayira pambere waliyose panji chinthu chinyake chilichose chindaŵeko! (Daniyeli 7:9, 13, 22) Ninjani wangasuska kuti Chiuta, Fumu Yikuru ndiyo njakwenelera nadi kuwusa?
16, 17. (a) Chifukwa wuli tingamuwona yayi Yehova, ndipo chifukwa wuli tikwenera yayi kuzizwa? (b) Kasi Yehova ngwanadi kuluska chilichose icho tingawona na kukhwaska pa fundo wuli?
16 Ndipouli, ŵanyake ŵakukayikira kuti Yehova ndiyo ngwakwenelera nadi kuwusa nga umo wakachitira Farawo. Suzgo likuru ndakuti ŵanthu ŵakwananga ŵakugomezga chomene ivyo ŵakuwona. Fumu Yikuru tingayiwona yayi. Iyo ni mzimu, ŵanthu ŵangayiwona yayi na maso. (Yohane 4:24) Kweniso usange ŵanthu ŵangawona Yehova Chiuta, mbwenu ŵafwenge. Yehova wakaphalira Mozesi kuti: “Chisko chane ungachiwona yayi, chifukwa palije munthu uyo wangawona chisko chane na kuŵa wamoyo.”—Ekisodo 33:20; Yohane 1:18.
17 Tikwenera yayi kuzizwa na fundo iyi. Kwizira mwa mungelo, Mozesi wakawona chigaŵa chichoko waka cha uchindami wa Yehova. Kasi chikachitika ntchivichi paumaliro? Chisko cha Mozesi ‘chikagadima’ kwa nyengo yitali. Ŵaisrayeli ŵakatenthema ndipo ŵakawopanga kulaŵiska chisko cha Mozesi. (Ekisodo 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Ntheura, ntchakuwonekerathu kuti palije munthu uyo wangawona Fumu Yikuru mu uchindami wake wose! Kasi ichi chikung’anamura kuti iyo ni munthu wanadi yayi nga vinthu ivyo tikuviwona na kuvikhwaska? Yayi. Nakuti tose tikumanya makora kuti pali vinthu vinyake ivyo tikuviwona yayi panji kuvikhwaska kweni viliko nadi, nga mphepo kweniso maghanoghano. Fundo yinyake njakuti, Yehova ngwamuyirayira, wakusintha yayi chifukwa cha nyengo, nanga pangajumpha vyaka mabiliyoni ghanandi wuli! Yehova ngwanadi kuluska chilichose icho tingawona na kukhwaska, chifukwa vinthu ivyo vikuwoneka vikuchekura na kuvunda. (Mateyu 6:19) Ndipouli, kasi tikwenera kumuwona nga ni nkhongono waka panji Mlengi uyo tingamupulikiska yayi? Tiyeni tiwone.
Chiuta Wali na Wunthu
18. Kasi ni mboniwoni wuli iyo Ezekiyeli wakawona, ndipo visko vinayi vya “vyamoyo” ivyo vikaŵa pafupi na Yehova vikwimira vichi?
18 Nangauli Yehova tingamuwona yayi, kweni mu Baibolo muli nkhani izo zingatovwira kumanya vinthu vyakuchanya. Chaputara chakwamba cha buku la Ezekiyeli ntchimoza mwa mabuku agho ghakulongosora nkhani izi. Ezekiyeli wakawona mboniwoni ya gulu la kuchanya la Yehova, ilo likawoneka nga ni gileta likuru. Chinthu chakukondweska chomene ni umo wakalongosolera vilengiwa vyankhongono vyauzimu ivyo vikazingilizga Yehova. (Ezekiyeli 1:4-10) “Vyamoyo” ivi vikukolerana chomene na Yehova, ndipo kawonekero kake kakutiphalira chinthu chinyake chakuzirwa chomene chakukhwaskana na Chiuta uyo tikumuteŵetera. Chilichose chili na visko vinayi—chisko cha ng’ombe, nkhalamu, nombo, na munthu. Tikukayika yayi kuti visko ivi vikwimira mikhaliro yapadera yinayi ya wunthu wa Yehova.—Chivumbuzi 4:6-8, 10.
19. Kasi visko ivi vikwimira mikhaliro wuli (a) chisko cha ng’ombe? (b) cha nkhalamu? (c) cha nombo? (d) cha munthu?
19 Mu Baibolo, nyengo zinandi ng’ombe yikwimira nkhongono, ndipo ichi ntchakwenelera nadi, chifukwa ng’ombe ni nyama yankhongono chomene. Apo nkhalamu nyengo zinandi yikwimira urunji, chifukwa urunji ukukhumbikwira chikanga, mukhaliro uwo nkhalamu yikumanyikwa nawo. Nombo zikumanyikwa kuti zikulaŵiska chomene, zikuwona kanthu kachoko chomene nanga kangaŵa patali wuli. Ntheura chisko cha nombo chikwimira vinjeru vya Chiuta vya kuwona patali. Wuli pakuyowoya za chisko cha munthu? Munthu wakalengeka mu chikozgo cha Chiuta, ntheura ngwapadera kulongora mukhaliro ukuru wa Chiuta uwo ntchitemwa. (Genizesi 1:26) Mikhaliro ya Yehova iyi—nkhongono, urunji, vinjeru, na chitemwa, yikuzunulika pafupipafupi chomene mu Malemba nakuti tingayowoya kuti ni mikhaliro yake yikuru.
20. Kasi tikwenera kufipa mtima kuti nyengo zinyake wunthu wa Yehova ungasintha, ndipo chifukwa wuli mwazgora nthena?
20 Kasi tikwenera kufipa mtima kuti nyengo zinyake Chiuta wasintha chifukwa chakuti pajumpha vyaka vinandi kufuma apo Baibolo likalongosolera mikhaliro yake? Yayi, wunthu wa Chiuta ukusintha yayi. Iyo wakutiphalira kuti: “Ine ndine Yehova, nkhusintha chara.” (Malaki 3:6) M’malo mwa kusinthasintha maghanoghano ghake, Yehova walongora kuti ni Dada muwemi mu nthowa iyo wakuchitira vinthu. Wakulongora mikhaliro yake yinayi iyi mwakwenelera, kweniso mwakukolerana na icho chachitika. Pa mikhaliro yose iyo Chiuta wali nayo, ukuru chomene ntchitemwa. Chiuta wakulongora chitemwa kwizira mu vinthu vyose ivyo wakuchita. Wakulongora nkhongono, urunji, na vinjeru mwachitemwa. Nakuti Baibolo likuyowoya chinthu chinyake chapadera chomene chakukhwaskana na Chiuta na mukhaliro wa chitemwa. Likuti: “Chiuta ntchitemwa.” (1 Yohane 4:8) Vesi ili likuti Chiuta wali na chitemwa panji kuti Chiuta ngwachitemwa waka yayi, kweni likuti Chiuta ntchitemwa. Chitemwa, uwo ni mukhaliro wake ukuru, ndiwo ukumutuma kuchita chilichose icho wakuchita.
“Wonani! Uyu Ni Chiuta Withu”
21. Kasi tizamujipulika wuli para tamba kumanya makora mikhaliro ya Yehova?
21 Kasi muli kuwonapo mwana muchoko wakulongora adada ŵake ku ŵabwezi ŵake na kuyowoya mwakukondwa kweniso mwakunontha kuti, “Aŵa ndiwo mbadada ŵane”? Awo ŵakusopa Chiuta ŵali na chifukwa chakukwana cha kujipulika mwakuyana waka pakuyowoya za Yehova. Baibolo likuyowoyerathu za nyengo apo ŵanthu ŵakugomezgeka ŵazamuchemerezga kuti: “Wonani! Uyu ni Chiuta withu.” (Yesaya 25:8, 9) Apo mukusambira vinandi vyakukhwaskana na wunthu wa Yehova, ndipo muzamujipulika makora chomene kuti muli na Dada muwemi.
22, 23. Kasi Baibolo likumulongosora wuli Dada withu wakuchanya, ndipo tikumanya wuli kuti iyo wakukhumba kuti ise tisendelere kwa iyo?
22 Ŵanthu ŵanyake ŵavisopa kweniso awo ŵakusambizga vinjeru vya ŵanthu ŵakuti Yehova ni Dada wambura kukondwa kweniso wakuŵa paubwezi yayi na ŵanthu. Kweni ŵakuteta. Ise tingayegheka yayi na Chiuta wambura chimwemwe, nakuti Baibolo likumulongosora nthena yayi Dada withu wakuchanya. Kweni likuti ni “Chiuta wakukondwa.” (1 Timote 1:11) Wakuchita chitima kweniso wakulengera lusungu ŵanthu. Baibolo likuti Chiuta “chitima chikamukora” chomene apo ŵangelo ŵakufikapo ŵakaswa fundo zake na kumugalukira. (Genizesi 6:6; Salimo 78:41) Kweni para tikulondezga ivyo Mazgu ghake ghakuyowoya ‘tikukondweska mtima’ wake.—Zintharika 27:11.
23 Dada withu wakukhumba kuti tisendelere kwa iyo. Mazgu ghake ghakutichiska kuti timupenje “na kumusanga nadi, nangauli kuti wali kutali yayi na waliyose wa ise.” (Milimo 17:27) Kweni, kasi ntchamachitiko kuti ŵanthu ŵasendelere kwa Fumu Yikuru ya chilengiwa chose?
