1, 2. Kasi Baibolo likulongosora wuli za ukhaliro wa ŵanthu, ndipo tingafwatuka wuli ku masuzgo agha?

 “Chilengiwa chose pamoza chikulutilira kutampha na kupulika vyakuŵinya m’paka sono.” (Ŵaroma 8:22) Apa mpositole Paulosi wakalongosoranga za ukhaliro wakuchitiska chitima uwo tilimo. Kuyana na umo ŵanthu ŵakuwonera, vikuwoneka nga palije nthowa yakumazgira masuzgo, kwananga na nyifwa. Kweni Yehova wakutondeka yayi kuchita vinthu nga umo ŵanthu ŵakutondekera. (Maŵazgo 23:19) Chiuta waurunji wali kutipa nthowa yakumazgira masuzgo ghithu. Nthowa iyi yikuchemeka sembe yakuwombora.

² Sembe yakuwombora ntchawanangwa chikuru chomene icho Yehova wapeleka ku ŵanthu. Yikupangiska kuti chiŵe chamachitiko kufwatuka ku kwananga na nyifwa. (Ŵaefeso 1:7) Umoyo wamuyirayira ukuthemba pa iyo, kwali wakuchanya panji wa pa charu chapasi mu paradiso. (Luka 23:43; Yohane 3:16; 1 Petrosi 1:4) Kweni kasi sembe ya kuwombora ni vichi? Ndipo yikutisambizga wuli za urunji wapachanya wa Yehova?

3. (a) Chifukwa wuli sembe yakuwombora yikaŵa yakukhumbikwa? (b) Chifukwa wuli Chiuta wakasintha yayi chilango cha nyifwa pa ŵana ŵa Adamu?

³ Chifukwa cha kwananga kwa Adamu, sembe yakuwombora yikaŵa yakukhumbikwa chomene. Chifukwa chakuti Adamu wakapulikira yayi Chiuta, wali kupeleka ku ŵana ŵake matenda, chitima, vyakuŵinya na nyifwa. (Genizesi 2:17; Ŵaroma 8:20) Chiuta wakachita makora kuŵapa chilango cha nyifwa. Chifukwa waŵagowokerenge na kuŵapa kachilango kadoko, mphanyi vikalongora kuti wakulondezga yayi dango lake lakuti: “Malipiro gha kwananga ni nyifwa.” (Ŵaroma 6:23) Nakuti Yehova walekenge  kulondezga fundo zake za urunji, mphanyi vinthu vikatimbanizgika chomene pa charu chose.

4, 5. (a) Kasi Satana wakapusikizgira wuli Chiuta, ndipo chifukwa wuli chikaŵa chakwenelera kuti Yehova wazgore mautesi agha? (b) Kasi ni utesi wuli uwo Satana wakapusikizgira ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakugomezgeka?

⁴ Nga umo tikasambilira mu Mutu 12, kugaluka uko kukachitika mu munda wa Edeni kukawuska nkhani zinandi. Satana wakayowoya vinthu viheni vyakukhwaskana na zina liwemi la Chiuta. Wakayowoya kuti Yehova ni mutesi ndiposo ni muwusi wa nkhaza uyo wakuleka kupeleka wanangwa ku vilengiwa vyake. (Genizesi 3:1-5) Satana wakawonanga kuti wangatondeska khumbo la Yehova lakuti charu chizure na ŵanthu ŵarunji, nakuti wakayowoyaso kuti Yehova ngwakutondeka. (Genizesi 1:28; Yesaya 55:10, 11) Yehova walekenge kuzgora mautesi agha, mphanyi vilengiwa vyake vinandi vyamahara vili na chigomezgo chichoko mwa iyo pakuŵa muwusi.

⁵ Satana wakapusikizgiraso ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakugomezgeka kuti iwo ŵakuteŵetera na vilato viheni nakuti para ŵangakumana na suzgo, palije uyo ŵangaŵa ŵakugomezgeka kwa Chiuta. (Yobu 1:9-11) Nkhani izi zikaŵa zakukhumbikwa chomene kuluska masuzgo agho ŵanthu ŵakukumana nagho. Yehova wakawona kuti ntchakwenelera kuzgora mautesi gha Satana. Kweni kasi Chiuta mphanyi wakamazga wuli nkhani izi kweniso kuponoska ŵanthu?

6. Kasi ni mazgu wuli ghanyake agho ghagwiliskirika ntchito mu Baibolo kulongosora nthowa ya Chiuta yakuponoskera ŵanthu?

⁶ Yehova wakamazga nkhani izi mwalusungu ndiposo mwaurunji; mu nthowa iyo palije munthu uyo wakaghanaghananga. Kweni, nthowa iyi yikaŵa yipusu kweniso yapachanya chomene. Nthowa iyi yikuchemekaso kuti chiwombolero, kuphepiska na kuphemaniska. (Salimo 49:8; Daniyeli 9:24; Ŵagalatiya 3:13; Ŵakolose 1:20; Ŵahebere 2:17) Kweni mazgu agho ghakulongosora makora chomene nkhani yose ni agho wakayowoya Yesu. Iyo wakati: “Mwana wa munthu wakizira kuzakateŵetereka chara, kweni kuteŵetera na kupeleka umoyo wake kuŵa chiwombolero cha ŵanandi.”—Mateyu 20:28.

7, 8. (a) Kasi lizgu lakuti “chiwombolero” likung’anamurachi mu Malemba? (b) Kasi chiwombolero chikukhumbikwira chinthu chakuyana nacho munthowa wuli?

 ⁷ Kasi mazgu ghakuti chiwombolero ghakung’anamura vichi? Lizgu la Chigiriki ilo lagwiliskirika ntchito likufumira ku verebu ilo likung’anamura “kusutula.” Lizgu ili likagwiliskirikanga ntchito kulongosora ndalama izo zikapelekekanga kuti ŵafwature ŵakayidi awo ŵakakoleka pa nkhondo. Ntheura tingayowoya kuti chiwombolero ni malipiro agho ghakupelekeka kuti ŵawombore chinthu chinyake. Mu Malemba gha Chihebere, lizgu ilo likung’anamura “chiwombolero” (koʹpher) likufumira ku verebu ilo likung’anamura “kubenekelera.” Mwachiyelezgero, Chiuta wakaphalira Nowa kuti wakwenera “kumata” (lizgu ilo likuyana waka na kubenekelera mu Chihebere) chingalaŵa na phura. (Genizesi 6:14) Ichi chikutovwira kupulikiska makora kuti kuwombora kukung’anamuraso kubenekelera zakwananga.—Salimo 65:3.

⁸ Buku la Theological Dictionary of the New Testament likuyowoya kuti lizgu ili (koʹpher) “nyengo zose likung’anamura chinthu chakuyana nacho.” Mwakuyana waka, kuti ŵawombore panji kubenekelera zakwananga, ndalama zakuyana ndendende zikeneranga kupelekeka kuti zibenekelere maubudi ghose agho ghakachitika chifukwa cha kwananga. Lekani dango la Chiuta likaphalira Ŵaisrayeli kuti: “Umoyo pa umoyo, jiso pa jiso, jino pa jino, woko pa woko na lundi pa lundi.”—Dotoronome 19:21.

9. Chifukwa wuli ŵanalume ŵachipulikano ŵakapelekanga sembe za nyama, ndipo Yehova wakaziwonanga wuli sembe izi?

⁹ Kwambira pa Abelu, ŵanalume ŵachipulikano ŵakapelekanga sembe za nyama kwa Chiuta. Sembe izi, zikalongoranga kuti ŵakamanyanga kwananga kwawo na kukhumbikwa kwa kuwomboleka. Iwo ŵakaŵa na chigomezgo mu layizgo la Chiuta la kufwatuka kwizira mu “mphapu” yake. (Genizesi 3:15; 4:1-4; Levitiko 17:11; Ŵahebere 11:4) Yehova wakakondwa chomene na sembe izi ndipo wakaŵa paubwezi uwemi na ŵasopi ŵake aŵa. Kweni sembe za nyama zikaŵa chimanyikwiro waka. Nyama zikabenekelera makora yayi zakwananga za ŵanthu, chifukwa munthu ngwakuzirwa  kuluska nyama. (Salimo 8:4-8) Lekani Baibolo likuyowoya kuti: “Vingachitika yayi kuti ndopa za ng’ombe na za mbuzi ziwuskepo zakwananga.” (Ŵahebere 10:1-4) Sembe izi zikimiranga waka sembe yakuwombora iyo yikaŵa munthowa.

10. (a) Kasi sembe yakuwombora yikenera kuti yiyane na vichi, ndipo chifukwa wuli? (b) Chifukwa wuli sembe ya munthu yumoza ndiyo yikakhumbikwanga?

¹⁰ Mpositole Paulosi wakayowoya kuti, “mwa Adamu wose ŵakufwa.” (1 Ŵakorinte 15:22) Ntheura sembe yakuwombora yikakhumbikwiranga munthu wakuyana ndendende na Adamu, munthu murunji. (Ŵaroma 5:14) Palije chilengiwa chilichose icho chikafiska urunji. Ni munthu murunji yekha wakuyana ndendende na Adamu, uyo wandapokeleko chilango cha nyifwa icho chikapelekeka kwa Adamu, ndiyo wangapeleka ‘sembe yakuwombora.’ (1 Timote 2:6) Chikaŵa chakwenelera yayi kuti ŵanthu ŵanandi ŵapelekeke nga ni sembe mwakuti ŵayane na ŵana wose ŵa Adamu. Mpositole Paulosi wakalongosora kuti: “Kwananga kukanjira mu charu na munthu yumoza [Adamu] ndipo nyifwa yikiza chifukwa cha kwananga.” (Ŵaroma 5:12) Ntheura, chifukwa chakuti “nyifwa yikizira mwa munthu yumoza,” Chiuta wakanozga kuti ŵanthu ŵawomboleke kwizira mwa “munthu yumoza.” (1 Ŵakorinte 15:21) Munthowa wuli?

11. (a) Kasi uyo wakapeleka umoyo wake kuŵa sembe yakuwombora ‘wakacheta wuli nyifwa mu malo mwa munthu waliyose’? (b) Chifukwa wuli Adamu na Eva ŵakasanga yayi phindu na sembe yakuwombora? (Wonani mazgu ghamusi.)

¹¹ Yehova wakanozga kuti munthu murunji yumoza wapeleke umoyo wake kuŵa sembe mwakujipeleka. Kuyana na umo lemba la Ŵaroma 6:23 likuyowoyera, “malipiro gha kwananga ni nyifwa.” Yesu wakapeleka umoyo wake kuti wawombore ŵanthu ndipo ‘wakacheta nyifwa mu malo mwa munthu waliyose.’ Mu mazgu ghanyake, tingati wakalipira njombe ya kwananga kwa Adamu. (Ŵahebere 2:9; 2 Ŵakorinte 5:21; 1 Petrosi 2:24) Ivi vikakhwaska chomene malango. Chifukwa chakuti wakamazga chilango cha nyifwa pa ŵana ŵa Adamu ŵakupulikira, sembe  ya kuwombora yikawuskapo kwananga na vyakufumapo vyake. a—Ŵaroma 5:16.

12. Longosorani umo ŵanthu ŵanandi ŵakasangira chandulo chifukwa cha kuwezga ngongoli yimoza.

¹² Tingalongosora nthena: Yelezgerani kuti mukukhala mu msumba uwo ŵanthu ŵanandi ŵakugwira ntchito pa fakitare yikuru. Imwe pamoza na ŵanyinu mukupokera ndalama zinandi ndipo mukukhala makora. Ndipo ivi vikuchitika m’paka apo fakitare yikujalika. Kasi ntchivichi chikapangiska kuti fakitare yijalike? Bwana mulara pa fakitare iyo wakibanga ndalama mwakuti fakitare iyo yikaŵa na ngongoli zinandi izo yikatondekanga kuwezga. Paumaliro, ŵamulekeskani ntchito mwamabuchi, ndipo imwe na ŵanyinu mukutondeka kupwelelera makora mbumba zinu. Ŵanalume na ŵawoli ŵawo, kusazgapo ŵana na ŵanthu awo ŵakatorako ngongoli ŵakusuzgika chifukwa cha kwananga uko wachita ni munthu yumoza. Kasi yilipo nthowa yakumazgira suzgo iyi? Enya! Munthu munyake wa chuma wakukhumba kuti wawovwirepo. Iyo wakumanya kuzirwa kwa fakitare iyo. Ndipo wakulengera chitima ŵanthu awo ŵakugwiramo ntchito na mbumba zawo. Kufuma apo, wakunozga vyakuti walipire ngongoli iyo fakitare yikaŵa nayo kuti wayijureso. Kuwezga panji kulipira ngongoli iyi vyapangiska kuti ŵanthu ŵanandi ŵakondwe chomene kusazgapo mbumba za awo ŵakugwira ntchito pa fakitare iyi kweniso awo ŵakatorako ngongoli. Mwakuyana waka, kuwezga ngongoli ya Adamu kukapangiska kuti ŵanthu mamiliyoni ghanandi ŵasange chandulo.

13, 14. (a) Kasi Yehova wakapeleka wuli sembe yakuwombora ŵanthu? (b) Kasi sembe yakuwombora yikapelekeka kwa njani, ndipo chifukwa wuli yikaŵa yakukhumbikwa?

¹³ Ni Yehova pera uyo wangapeleka “Mwana mberere . . . uyo wakuwuskako kwananga kwa charu!” (Yohane 1:29) Kweni Chiuta wakatuma mungelo waliyose yayi kuti wazakaponoske ŵanthu.  M’malo mwake, wakatuma munthu uyo wakaŵa wakwenelera kuzgora ivyo Satana wakapusikizgira ŵateŵeti ŵa Yehova. Yehova wakajipeleka chomene kutuma Mwana wake, uyo ‘wakakondwanga’ nayo chomene. (Zintharika 8:30) Mwana wa Chiuta wakajipeleka chomene ndipo “wakajikhutura”na kuvura wunthu wake wakuchanya. (Ŵafilipi 2:7) Ndipo Yehova wakasamuska mwakuzizwiska umoyo na wunthu wa Mwana wake wakuchanya wakwamba kubabika, na kuwuŵika mu nthumbo ya mwanakazi wa Chiyuda uyo wakaŵa wandatengwepo zina lake Mariya. (Luka 1:27, 35) Pakuŵa munthu, wakenera kuzakachemeka na zina lakuti Yesu. Kweni mwakuyana na dango, wakenera kuzakachemeka kuti Adamu wachiŵiri, chifukwa wakaŵa wakuyana ndendende na Adamu. (1 Ŵakorinte 15:45, 47) Ntheura Yesu wakaŵa wakwenelera kujipeleka nga ni sembe yakuwombora ŵanthu ŵakwananga.

¹⁴ Kasi sembe yakuwombora yikapelekeka kwa njani? Lemba la Salimo 49:7 likuyowoya wakudunjika kuti sembe yakuwombora yikapelekeka kwa “Chiuta.” Kweni kasi ni Yehova yayi uyo wakanozga kuti paŵe sembe yakuwombora? Enya, kweni ichi chikupangiska kuti sembe yakuwombora yiŵe yambura kuzirwa yayi, nga para munthu wakusinthiska vinthu kwambura ng’anamuro, panji titi kutora ndalama mu thumba linyake na kuŵika mu thumba linyakeso kwambura chifukwa. Tikwenera kupulikiska makora kuti sembe yakuwombora yikung’anamura kusinthiska vinthu vyakuthupi yayi, kweni ni nkhani yakukhwaskana na malango. Nangauli Yehova wakajikomora chomene pakunozga kuti wapeleke sembe yakuwombora, kweni wakalongora kuti wakulondezga chomene urunji wake.—Genizesi 22:7, 8, 11-13; Ŵahebere 11:17; Yakobe 1:17.

15. Chifukwa wuli chikaŵa chakwenelera kuti Yesu wasuzgike na kufwa?

¹⁵ Mu chaka cha 33 C.E., Yesu Khristu wakajipeleka ndipo wakazomerezga kuti wasuzgike chomene, kusuzgika uko kukapangiska kuti sembe yakuwombora yipelekeke. Wakazomera kukakika pa vifukwa vyautesi, kweruzgika kuti ngwakwananga na kupayikika pa khuni. Kasi chikaŵa chakwenelera nadi kuti Yesu wasuzgike chomene nthena? Enya, chifukwa chakuti nkhani yakukhwaskana na kugomezgeka kwa Chiuta yikeneranga kuti yimare. Kweni chakukondweska ntchakuti Chiuta wakazomerezga yayi kuti Yesu wakomeke na Herode apo wakaŵa bonda. (Mateyu 2:13-18) Apo Yesu  wakaŵa mulara, wakazizipizganga vyose ivyo Satana wakamuchitiranga, ndipo wakamanyanga makora chifukwa icho wakasuzgikiranga. b Yesu wakalutilira kuŵa wakugomezgeka, “wambura mulandu, wambura kufipirwa, wakupatulika ku ŵakwananga”nangauli ŵanthu ŵakamuchitiranga nkhaza zinandi chomene. Ivyo wakachita vikulongora kuti ŵanthu wose ŵangalutilira kugomezgeka kwa Chiuta nanga ŵangasangana na masuzgo. (Ŵahebere 7:26) Ntheura, ntchakupulikikwa kuti apo wakakhala pachoko kuti wafwe, Yesu wakachemerezga na mazgu agho ghakalongora kuti wakachita makora vinthu vyose, wakati: “Chafiskika!”—Yohane 19:30.

16, 17. (a) Kasi Yesu wakalutizga wuli ntchito yake yakuwombora ŵanthu? (b) Chifukwa wuli chikaŵa chakwenelera kuti Yesu “wakawonekere pamaso pa Chiuta chifukwa cha ise”?

¹⁶ Yesu wakaŵa wandamalizge ntchito yake yakuwombora ŵanthu. Pa zuŵa lachitatu pamanyuma pa nyifwa yake, Yehova wakamuwuska ku ŵakufwa. (Milimo 3:15; 10:40) Kwizira mu chakuchitika chambura kuluwika ichi, Yehova wakatumbika Mwana wake chifukwa cha uteŵeti wake wakugomezgeka pera yayi, kweniso wakamupa mwaŵi wakumalizga ntchito yake yakuwombora ŵanthu nga Wasembe Mukuru. (Ŵaroma 1:4; 1 Ŵakorinte 15:3-8) Mpositole Paulosi wakalongosora kuti: “Apo Khristu wakiza pakuŵa wasembe mukuru . . . wakanjira mu malo ghatuŵa na ndopa za mbuzi na tung’ombe twanalume yayi, kweni na ndopa zake. Wakanjira kamoza pera na kutiwombora kwamuyirayira. Chifukwa Khristu wakanjira mu malo ghatuŵa ghakupangika na mawoko yayi, agho ghakukozgana na ghanadi, kweni wakanjira kuchanya kwenecho, kuti sono wakawonekere pamaso pa Chiuta chifukwa cha ise.”—Ŵahebere 9:11, 12, 24.

¹⁷ Chikaŵa chambura machitiko kuti Khristu walute na ndopa  zake zeneko kuchanya. (1 Ŵakorinte 15:50) M’malo mwake, wakatora icho ndopa zikimiranga: mtengo wakuzirwa wa kupeleka umoyo wake urunji kuŵa sembe. Apo wakaŵa panthazi pa Chiuta, wakapeleka mtengo wa umoyo wake nga ni sembe yakuwombora kusinthiska na ŵanthu ŵakwananga. Kasi Yehova wakayipokelera sembe iyo? Enya, ndipo ichi chikalongoreka pa Pentekoste mu 33 C.E., apo ŵasambiri ŵakukwana 120 ŵakazuzgika na mzimu utuŵa ku Yerusalemu. (Milimo 2:1-4) Nangauli chakuchitika ichi chikaŵa chakukondweska chomene, kweni sembe yakuwombora pa nyengo iyo yikamba waka kuŵa na vyakufumapo viwemi vyakukhozga.

18, 19. (a) Kasi ni magulu wuli gha ŵanthu agho ghakusanga chandulo chifukwa cha ndopa za Khristu? (b) Kasi ŵa “mzinda ukuru” ŵakusanga vyandulo wuli ivyo ŵakusangwa navyo sono kweniso munthazi chifukwa cha sembe yakuwombora?

¹⁸ Mu kalata iyo wakalembera Ŵakolose, Paulosi wakalongosora kuti kwizira mwa Khristu, Chiuta wakakondwa chomene kuti waphemaniske vinthu vyake vyose na kupanga mtende kwizira mu ndopa za Yesu izo zikathiskika pa khuni la kusuzgikirapo. Paulosi wakalongosoraso kuti kuphemaniska uku kukusazgapo magulu ghaŵiri gha ŵanthu, agho ni “vinthu vya kuchanya na vinthu vya pa charu chapasi.” (Ŵakolose 1:19, 20; Ŵaefeso 1:10) Gulu lakwamba likupangika na Ŵakhristu ŵakukwana 144,000 awo ŵalikupika chilindizga cha kuteŵetera kuchanya nga mbasembe na kuwusa charu chapasi nga ni mathemba pamoza na Yesu Khristu. (Chivumbuzi 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Kwizira mwa iwo, vyandulo vya sembe yakuwombora vizamwamba kuwoneka pachokopachoko ku ŵanthu ŵakugomezgeka kwa vyaka vyakujumpha 1,000.—1 Ŵakorinte 15:24-26; Chivumbuzi 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Vinthu vya pa charu chapasi” ni ŵanthu awo ŵali na chilindizga cha kuzakakondwa na umoyo uwemi mu Paradiso pa charu chapasi. Lemba la Chivumbuzi 7:9-17 likuŵachema kuti “mzinda ukuru,” ŵanthu awo ŵazamupona pa “suzgo yikuru” iyo yikwiza. Kweni iwo ŵakwenera kulindilira nyengo iyo yayi kuti ŵambe kusangwa na vyandulo vya sembe yakuwombora. Iwo “ŵachapa  minjilira yawo na kuyituŵiska mu ndopa za Mwana wa mberere.” Chifukwa chakuti ŵakulongora chipulikano mu sembe yakuwombora, iwo sono ŵakusangwa na vyandulo vyakufuma ku manozgero ghachitemwa agha. Ŵakupimika ŵarunji nga ni mabwezi gha Chiuta. (Yakobe 2:23) Chifukwa cha sembe ya Yesu, iwo ŵakusendelera “ku chitengo cha uyo wali na lusungu lukuru.” (Ŵahebere 4:14-16) Para ŵabuda, iwo ŵakugowokeleka nadi. (Ŵaefeso 1:7) Nangauli iwo mbakwananga kweni ŵakukondwa na njuŵi yiwemi. (Ŵahebere 9:9; 10:22; 1 Petrosi 3:21) Kugowokereka na Chiuta ntchidokoni waka yayi, kweni ni nkhani yanadi! (2 Ŵakorinte 5:19, 20) Mu vyaka 1,000, ŵazamufwatuka “ku wuzga wa kuvunda” ndipo paumaliro ŵazamuŵa “na wanangwa wauchindami wa ŵana ŵa Chiuta.”—Ŵaroma 8:21.

20. Kasi kughanaghanira za sembe yakuwombora kukumukhwaskani wuli?

²⁰ Tikuwonga “Chiuta kwizira mwa Yesu Khristu” chifukwa cha sembe yakuwombora. (Ŵaroma 7:25) Yikuwoneka nga ntchinthu chipusu, kweni njapachanya chomene mwakuti tikuŵa na wofi na kupeleka uchindami kwa Chiuta. (Ŵaroma 11:33) Apo tikughanaghanira za sembe yakuwombora tikuwonga chomene, yikukhwaska mitima yithu, kupangiska kuti nyengo zose tisendelere chomene kwa Chiuta wa urunji. Nga ngwamasalimo, tili na vifukwa vyakupulikikwa makora vya kulumba Yehova, Chiuta uyo “wakutemwa urunji na weruzgi wakunyoloka.”—Salimo 33:5.