1, 2. Kasi Yesu wakachitanga vichi pa usiku waumaliro na ŵapositole ŵake, ndipo chifukwa wuli maora ghaumaliro agha ghakaŵa ghakuzirwa kwa iyo?

 APO Yesu wakaŵa na ŵapositole ŵake mu chipinda chamuchanya cha nyumba yinyake mu Yerusalemu, iyo wakamanya kuti ukaŵa usiku waumaliro kuŵa pamoza nawo. Nyengo yakuti wawelere kwa Adada ŵake yikaŵa pafupi. Kukakhala maora ghachoko kuti Yesu wakakike na kuyezgeka chomene. Nangauli wakaŵa pafupi kufwa, wakaleka yayi kupwelelera ŵapositole ŵake.

² Yesu wakaŵa kuti waŵaphalira kale ŵapositole ŵake kuti wafumengepo, kweni wakaŵa na vinandi vyakuti wayowoye kuti waŵakhwimiske chifukwa cha ivyo vikaŵa pafupi kuŵachitikira. Ntheura mu maora ghaumaliro agha wakaŵasambizga vinthu vyakuzirwa vyakuti viŵawovwire kuŵa ŵakugomezgeka. Mazgu agho wakayowoya pa nyengo iyi ghakaŵa ghaubwezi ndipo ghakalongora kuti wakaŵatemwanga chomene. Kweni chifukwa wuli Yesu wakafipiranga chomene mtima ŵapositole ŵake kuluska iyomwene? Chifukwa wuli maora ghaumaliro agha ghakaŵa ghakuzirwa kwa iyo? Zgoro lakudumura ndakuti chifukwa cha chitemwa. Yesu wakaŵatemwa chomene ŵapositole ŵake.

3. Kasi tikumanya wuli kuti Yesu wakalongora chitemwa ku ŵalondezgi ŵake pa usiku waumaliro pera yayi?

³ Pati pajumpha vyaka vinandi, mpositole Yohane wakalemba ivyo vikachitika usiku wura, wakati: “Chifukwa chakuti wakaŵatemwa ŵake awo ŵakaŵa mu charu, wakalutilira kuŵatemwa m’paka kuumaliro.” (Yohane 13:1) Yesu wakalongora kuti wakaŵatemwanga “ŵake” pa usiku uwu pera yayi. Mu uteŵeti wake wose, wakalongora kuti wakaŵatemwanga ŵasambiri  ŵake mu nthowa zakupambanapambana. Tingachita makora kusanda umo Yesu wakalongolera chitemwa, chifukwa para nase tichitenge nga ndiyo pa nkhani iyi, tilongorenge kuti tili ŵasambiri ŵake nadi.

4, 5. (a) Chifukwa wuli Yesu wakakhumbikwiranga kuzikira pakuchita vinthu na ŵasambiri ŵake? (b) Kasi Yesu wakachita wuli apo ŵapositole ŵake ŵatatu ŵakatondeka kuŵa maso mu munda wa Getisemane?

⁴ Chitemwa na kuzikira pakuchita vinthu vikwendera lumoza. Lemba la 1 Ŵakorinte 13:4 likuti: “Chitemwa chikuzikira,” ndipo munthu uyo ngwakuzikira wakuzizipizga pakuchita vinthu na ŵanyake. Kasi Yesu wakakhumbikwiranga nadi kuŵa wakuzikira pakuchita vinthu na ŵasambiri ŵake? Enya. Nga umo tikawonera mu mutu 3, ŵapositole ŵakasambira luŵiro yayi kujiyuyura. Ŵakakwesananga kanandi waka za uyo wakaŵa mukuru pakati pawo. Kasi Yesu wakachita wuli? Kasi wakakwiya na kuŵazgora mwaganyavu? Yayi, kweni wakadumbiskana nawo mwakuzika, nanga ni apo ‘ŵakapindana chomene’ pa nkhani yeneyiyi, pa usiku waumaliro uwo wakaŵa nawo.—Luka 22:24-30; Mateyu 20:20-28; Mariko 9:33-37.

⁵ Mu usiku wenewura, apo Yesu wakaŵa mu munda wa Getisemane na ŵapositole ŵake ŵakugomezgeka 11, wakakhumbikwiraso kuŵa wakuzikira chomene pakuchita vinthu. Wati waŵaleka ŵapositole 8 pa nthowa, Yesu wakatora Petrosi, Yakobe na Yohane na kunjira nawo mu munda. Yesu wakaŵaphalira kuti: “Nili na chitima chikuru chakuti ningafwa nacho. Khalani pano ndipo muŵenge maso pamoza na ine.” Wakaluta pataliko na kwamba kulomba mwakufwilirapo. Wati walomba nyengo yitaliko, wakawelera ku ŵapositole ŵake ŵatatu ŵara. Kasi wakasanga kuti ŵakuchita vichi? Pa ora lakusuzga ili, wakasanga kuti ŵali mu tulo! Kasi Yesu wakaŵanena chifukwa cha kuleka kuŵa maso? Yayi, kweni wakaŵachiska mwakuzika. Mazgu ghake ghalusungu ghakalongora kuti wakamanya kuti  ŵakaŵa na vyakulema ndiposo kuti ŵakaŵa ŵakulopwa. a Iyo wakati: “Mzimu ngwakukhumbisiska nadi, kweni thupi ndakulopwa.” Yesu wakalutilira kuzikira pakuchita vinthu na ŵapositole ŵake usiku wura, nangauli wakaŵasanga ŵakugona katatu kose.—Mateyu 26:36-46.

6. Kasi tingamuyezga wuli Yesu pakuchita vinthu na ŵanyithu?

⁶ Ntchakukhozga chomene kuwona kuti Yesu wakagongowa yayi kuŵawovwira ŵapositole ŵake. Paumaliro, njombe ya kuzikira kwake yikawoneka, chifukwa ŵanalume ŵakugomezgeka aŵa ŵakasambira kuti kujiyuyura na kuŵa maso ni vyakuzirwa. (1 Petrosi 3:8; 4:7) Kasi tingamuyezga wuli Yesu pakuchita vinthu na ŵanyithu? Ŵalara ndiwo ŵakwenera kuzikira chomene. Ŵakhristu ŵanyake ŵangiza na masuzgo ghawo kwa mulara apo nayoso wavuka panji wali na masuzgo ghake. Nyengo zinyake awo ŵakupempha wovwiri ŵangapulikira luŵiro yayi ulongozgi. Ndipouli, ŵalara awo mbakuzikira pakuchita vinthu ŵakulongozga “mwakuzika” kweniso ‘ŵakuchita mwalusungu na mberere.’ (2 Timote 2:24, 25; Milimo 20:28, 29) Ŵapapi nawo ŵakwenera kuyezga Yesu pa nkhani ya kuzikira pakuchita vinthu, chifukwa nyengo zinyake ŵana ŵakupulikira luŵiro yayi ulongozgi. Chitemwa na kuzikira pakuchita vinthu viwovwirenge ŵapapi kuti ŵaleke kugongowa pakusambizga ŵana ŵawo. Ŵapapi ŵasangenge njombe yikuru chomene para ŵachita nthena.—Salmo 127:3.

7. Kasi Yesu wakaŵawovwira wuli ŵasambiri ŵake pa vinthu vyakuthupi?

⁷ Chitemwa chikulongoreka na milimo. (1 Yohane 3:17, 18) Chitemwa “chikupenja vyake pera chara.” (1 Ŵakorinte 13:5) Chitemwa ndicho chikamutumanga Yesu kuti wawovwire ŵasambiri ŵake pa vinthu ivyo ŵakasoŵerwanga. Kanandi wakawovwiranga ŵasambiri ŵake nanga ni para ŵandamulombe.  Wati wawona kuti ŵavuka, wakaŵaphalira kuti: “Zaninge, imwe mwekha ku malo ghamayiyi na kupumulapo pachoko.” (Mariko 6:31) Wakati wamanya kuti ŵali na njara, wakaŵalyeska ŵasambiri ŵake pamoza na ŵanthu masauzandi ghanandi awo ŵakiza kuzakategherezga ivyo wakasambizganga.—Mateyu 14:19, 20; 15:35-37.

8, 9. (a) Ntchivichi chikulongora kuti Yesu wakamanyanga ivyo ŵasambiri ŵake ŵakasoŵerwanga mwauzimu ndipo wakaŵawovwiranga wuli? (b) Apo wakaŵa pa khuni lakusuzgikirapo, kasi Yesu wakalongora wuli kuti wakafipiranga mtima umoyo wa anyina?

⁸ Yesu wakamanyanga ivyo ŵasambiri ŵake ŵakasoŵerwanga mwauzimu ndipo wakaŵawovwiranga. (Mateyu 4:4; 5:3) Pakusambizga, kanandi wakaŵikanga mtima pa ŵasambiri ŵake. Wakayowoya Upharazgi wa pa Phiri, chomenechomene kuti wawovwire ŵasambiri ŵake. (Mateyu 5:1, 2, 13-16) Para wasambizga mu ntharika, “kumphepete wakaŵalongosoleranga ŵasambiri ŵake vinthu vyose.” (Mariko 4:34) Yesu wakimika “muzga wakugomezgeka na wavinjeru” kuti wawovwirenge  ŵalondezgi ŵake mwauzimu para iyo wawelera kuchanya. Kwambira mu nyengo ya ŵapositole, gulu la muzga ili, la ŵabali ŵakuphakazgika ŵa Yesu awo ŵali pa charu chapasi, likupeleka chakurya chauzimu mwakugomezgeka pa “nyengo yakwenelera.”—Mateyu 24:45.

⁹ Pa zuŵa ilo wakafwira, Yesu wakalongora mu nthowa yapadera kuti wakafipiranga mtima umoyo wauzimu wa ŵakutemweka ŵake. Ghanaghanirani ivyo vikachitika. Yesu wakakhomeka pa khuni, ndipo wakanyongozekanga na ulwilwi. Kuti wathute makora, wakeneranga kusunkhunyika. Ndipo wakwenera kuti wakapulikanga vyakuŵinya vikuru chomene chifukwa chakuti uzito wa thupi lake ukasazgirangako vilonda vya mizumali ndiposo chifukwa chakuti msana wake wavikomokomo ukakwenthanga ku khuni. Chikwenera kuti chikaŵa chakusuzga kuti wayowoye, chifukwa pakuyowoya munthu wakwenera kuthuta makora. Ndipouli, pambere wandafwe, Yesu wakayowoya mazgu agho ghakalongora kuti wakaŵatemwanga chomene anyina, a Mariya. Wati wawona Mariya na mpositole  Yohane ŵimilira pafupi, Yesu wakayowoya mwakukwezga mwakuti awo ŵakimilira pafupi ŵakapulika, wakati kwa anyina: “Wamwanakazi, wona mwana wako!” Kufuma apo wakati kwa Yohane: “Wona amama ŵako!” (Yohane 19:26, 27) Yesu wakamanya kuti mpositole wakugomezgeka uyu wapwelelerenge Mariya mwakuthupi kweniso mwauzimu. b

10. Kasi ŵapapi ŵangamuyezga wuli Yesu apo ŵakupwelelera ŵana ŵawo?

¹⁰ Ŵapapi ŵachitemwa ŵangachita makora kughanaghanirapo pa umo Yesu wakachitiranga. Dada uyo wakutemwa nadi mbumba yake wakuyiwovwira mwakuthupi. (1 Timote 5:8) Mitu ya mbumba iyo yikuchita vinthu mwamahara yikunozga nyengo yakupumulira na kusangwa. Chakuzirwa chomene ntchakuti ŵapapi awo Mbakhristu ŵakupwelelera ŵana ŵawo mwauzimu. Kasi ŵakuchita wuli? Ŵapapi aŵa ŵakunozga ndondomeko yakusambilira Baibolo mu mbumba nyengo zose, ndipo ŵakuyezgayezga kupangiska nyengo izi kuŵa zakukhozga ndiposo zakukondweska ku ŵana ŵawo. (Dotoronome 6:6, 7) Kwizira mu mazgu na vyakuchita, ŵapapi ŵakusambizga ŵana ŵawo kuti uteŵeti ngwakuzirwa chomene. Kweniso ŵakuŵawovwira kumanya kuti kunozgekera na kufika pa maungano gha mpingo nkhwakuzirwa pa umoyo wawo wauzimu.—Ŵahebere 10:24, 25.

11. Kasi Yesu wakaŵasambizga vichi ŵalondezgi ŵake pa nkhani ya kugowokera?

¹¹ Kugowoka ntchigaŵa cha chitemwa. (Ŵakolose 3:13, 14) Lemba la 1 Ŵakorinte 13:5 likuti: “Chitemwa chikusunga vyakusingo yayi.” Kanandi waka, Yesu wakasambizganga ŵalondezgi ŵake kuzirwa kwa kugowoka. Wakaŵachiska kuti ŵagowokerenge ŵanyawo “m’paka kankhondi na kaŵiri chara, kweni m’paka 77,” kung’anamura kwambura kupenda. (Mateyu 18:21, 22)  Wakaŵasambizga kuti usange munthu wakwananga wachenyeka ndipo wakulongora kupera, wakwenera kugowokereka. (Luka 17:3, 4) Ndipouli, Yesu wakapambana na Ŵafarisi, awo ŵakasambizganga pa mulomo pera; chifukwa iyo wakasambizgangaso kwizira mu vyakuchita. (Mateyu 23:2-4) Tiyeni tiwone umo Yesu wakalongolera kuti wakaŵa wakunozgeka kugowoka nanga ni apo mubwezi wake wakamugulura nkhongono.

12, 13. (a) Kasi Petrosi wakamugulura wuli nkhongono Yesu pa usiku uwo wakakakikira? (b) Kasi ivyo Yesu wakachita wati wawuka vikulongora wuli kuti wakachitanga ivyo wakasambizganga pa nkhani ya kugowokera?

¹² Yesu wakaŵa mubwezi wa mpositole Petrosi, munthu muwemi, nangauli nyengo zinyake wakachitanga vinthu mwakuchimbilira. Yesu wakamanyanga ivyo Petrosi wakachitanga makora ndipo wakamupa mwaŵi wapadera. Petrosi, pamoza na Yakobe na Yohane, ŵakawona minthondwe yinyake iyo Yesu wakachita, iyo ŵanyawo ŵakayiwona yayi. (Mateyu 17:1, 2; Luka 8:49-55) Nga umo tanguwonera kukwambilira, Petrosi wakaŵa yumoza wa ŵapositole awo ŵakanjira na Yesu mu munda wa Getisemane pa usiku uwo Yesu wakakakikira. Ndipouli, mu usiku wenewura Yesu wati wapelekeka na kukakika, Petrosi na ŵapositole ŵanyake ŵakamusida na kuchimbira. Pamanyuma, Petrosi wakalongora chikanga ndipo wakimilira kuwaro apo Yesu wakeruzgikanga. Kweni Petrosi wakachita wofi ndipo wakachita chinthu chiheni chomene, wakakana Yesu katatu. (Mateyu 26:69-75) Kasi Yesu wakachita wuli? Kasi imwe mungachita wuli usange mubwezi winu wangamuchitirani nthena?

¹³ Yesu wakaŵa wakunozgeka kugowokera Petrosi. Wakamanya kuti Petrosi wakasuzgika mu mtima chifukwa cha kwananga kwake. Nakuti mpositole wakupera uyu “chitima chikakwera ndipo wakamba kulira.” (Mariko 14:72) Pa zuŵa ilo wakawuskikira, Yesu wakawonekera kwa Petrosi, ndipo wakwenera kuti wakamusanguluska na kumukhwimiska. (Luka 24:34; 1 Ŵakorinte 15:5) Pambere myezi yiŵiri yindakwane, Yesu wakachindika Petrosi, wakamupa mwaŵi wa kudangilira pakuyowoya  ku mizinda mu Yerusalemu pa zuŵa la Pentekoste. (Milimo 2:14-40) Kweniso tikumbuke kuti Yesu wakaŵasungira chigwinini yayi ŵapositole ŵake chifukwa cha kumusida. Kweni wakati wawuka, wakalutilira kuŵachema kuti “ŵabali ŵane.” (Mateyu 28:10) Asi ivi vikulongora kuti Yesu wakachitanga ivyo wakayowoyanga pa nkhani ya kugowokera?

14. Chifukwa wuli tikwenera kugowokera ŵanyithu, ndipo tingalongora wuli kuti tili ŵakunozgeka kugowokera?

¹⁴ Pakuŵa ŵasambiri ŵa Khristu, nase tikwenera kugowokera ŵanyithu. Chifukwa wuli? Mwakupambana na Yesu, ise na ŵanyithu ndise ŵambura kufikapo. Tose nyengo zinandi tikukhuŵara mu mazgu na mu vyakuchita. (Ŵaroma 3:23; Yakobe 3:2) Usange tikuŵagowokera ŵanyithu apo mphakwenelera, ndikuti tikujura nthowa kuti nase Chiuta watigowokere zakwananga zithu. (Mariko 11:25) Ipo kasi tingalongora wuli kuti tili ŵakunozgeka kugowokera awo ŵangatibudira? Chitemwa ndicho chikutovwira kusulako tumaubudi tuchokotuchoko uto ŵanyithu ŵangatibudira. (1 Petrosi 4:8) Para awo ŵatibudira ŵapera nadi, nga umo Petrosi wakachitira, tikwenera kuyezga Yesu pa nkhani yakugowokera. M’malo mwa kusunga chigwinini, tikuŵagowokera waka. (Ŵaefeso 4:32) Para tikuchita nthena, tikovwira kuti mu mpingo muŵenge mtende kweniso ise taŵene tikuŵa na mtende wa mu mtima.—1 Petrosi 3:11.

15. Chifukwa wuli Yesu wakaŵagomezganga ŵasambiri ŵake nangauli ŵakabudiskanga vinthu vinyake?

¹⁵ Chitemwa na kugomezgana vikwendera lumoza. Chitemwa “chikugomezga vinthu vyose.” c (1 Ŵakorinte 13:7) Chifukwa cha chitemwa, Yesu wakaŵagomezganga ŵasambiri ŵake nangauli ŵakatondekanga kuchita makora vinyake. Wakaŵa na chigomezgo kuti ŵakamutemwanga chomene Yehova ndipo  ŵakakhumbanga kuchita khumbo lake. Nanga ni apo ŵakabudiskanga, Yesu wakaŵakayikiranga yayi. Mwachiyelezgero, apo Yakobe na Yohane kwizira mwa anyinawo ŵakalomba kuti ŵakakhale pafupi na Yesu mu Ufumu wake, iyo wakakayika yayi kuti ŵakaŵa ŵakugomezgeka kweniso wakaŵapoka yayi upositole.—Mateyu 20:20-28.

16, 17. Kasi ni milimo wuli iyo Yesu wali kupa ŵasambiri ŵake?

¹⁶ Yesu wakaŵapa milimo yakupambanapambana ŵasambiri ŵake kulongora kuti wakaŵagomezganga. Kaŵiri kose, apo wakandaniska chakurya mwamunthondwe na kulyeska mizinda, wakapa ŵasambiri ŵake mulimo wa kugaŵa vyakurya. (Mateyu 14:19; 15:36) Pakunozgekera Paska lake laumaliro, wakatuma Petrosi na Yohane kuluta ku Yerusalemu kuti ŵakanozge vinthu. Ŵakasanga mberere, vinyo, chingwa chambura nthukumusi, mphangwe yakuŵaŵa, na vinyake vyakukhumbikwa. Uwu ukaŵa mulimo wapasi yayi, chifukwa Dango la Mozesi likakhumbanga kuti Paska lichitikenge mwakwenelera, ndipo Yesu wakalondezganga Dango ili. Kweniso, usiku wenewura apo Yesu wakambiskanga Chikumbusko cha nyifwa yake, wakatora vinyo na chingwa chambura nthukumusi kuŵa vimanyikwiro vyakuzirwa.—Mateyu 26:17-19; Luka 22:8, 13.

¹⁷ Yesu wakawona kuti ntchakwenelera kuŵapa milimo yikuru ŵasambiri ŵake kuluska iyi. Kumbukaniso kuti wali kupa ŵasambiri ŵake mulimo ukuru wakupharazga na kuzgora ŵanthu kuŵa ŵasambiri. (Mateyu 28:18-20) Nga umo tawonera kale, Yesu wali kuŵapa ŵalondezgi ŵake ŵakuphakazgika pa charu chapasi mulimo wa kupeleka chakurya chauzimu. (Luka 12:42-44) Nangauli pasono wali kuchanya, kweni Yesu waŵikizga ‘vyawanangwa mu ŵanthu’ kuti ŵapwelelere mpingo wake mwauzimu pa charu chapasi.—Ŵaefeso 4:8, 11, 12.

18-20. (a) Kasi tingalongora wuli kuti tikuŵagomezga Ŵakhristu ŵanyithu? (b) Kasi tingamuyezga wuli Yesu pa nkhani yakupako ŵanyithu milimo yinyake? (c) Kasi mu mutu wakulondezgapo tizamudumbiskana vichi?

¹⁸ Kasi tingamuyezga wuli Yesu para tikuchita vinthu na ŵanyithu? Para tikuŵagomezga Ŵakhristu ŵanyithu tikulongora  kuti tikuŵatemwa. Tikumbukenge kuti chitemwa chikupenja viwemi mu ŵanji, viheni yayi. Para ŵanyithu ŵatikhuŵazga, chitemwa chitovwirenge kuti tileke kuchimbilira kuŵaghanaghanira viheni. (Mateyu 7:1, 2) Usange tikuwonamo viwemi mu Ŵakhristu ŵanyithu, tichitenge nawo vinthu mwakwenelera m’malo mwa kuŵakhuŵazga.—1 Ŵatesalonika 5:11.

¹⁹ Kasi tingamuyezga wuli Yesu pa nkhani ya kupako ŵanyithu vyakuchita? Ntchakovwira chomene kuti awo ŵali na maudindo mu mpingo ŵapengeko ŵanyawo milimo yakwenelera, na kugomezga kuti ŵachitenge makora. Ntheura, ŵalara awo ŵakumanya tunthu ŵangasambizga ŵanyamata ŵakwenelera awo “wakunwekera mulimo” kuti ŵawovwire mpingo. (1 Timote 3:1; 2 Timote 2:2) Ntchakuzirwa chomene kuŵasambizga. Apo Yehova wakuguzira ŵanthu ŵanandi mu mpingo, ŵanalume ŵakwenelera ŵakwenera kusambizgika kuti ŵawovwire awo ŵakwiza mu gulu la Yehova.—Yesaya 60:22.

²⁰ Yesu wali kutilekera chakuwonerapo chiwemi chomene pa nkhani yakutemwa ŵanji. Chitemwa ndicho ntchakuzirwa chomene pa nthowa zose izo tingalondezgera Yesu. Mu mutu wakulondezgapo, tizamudumbiskana nthowa yikuru chomene iyo Yesu wakalongolera kuti wakutitemwa, yakuti wakapeleka umoyo wake mwakukhumbisiska.