ŴANTHU ŵanandi ŵakuyowoya kuti kalikose ni ndalama. Ŵakuneneska, chifukwa pakukhumbikwa ndalama kuti munthu wagure chakurya, vyakuvwara, kulipira lenti, panji kuzenga nyumba. Munthu munyake wakalemba kuti: ‘Ndalama zikukhumbikwa chomene kuti vinthu vyende makora. Para ndalama ŵangazilekeska, pangajumpha na mwezi yayi, mbwenu taŵanthu tahangayika na kwamba kutimbana.’

Kweni pali vinthu vinyake ivyo ndalama zingachita yayi. Munthu munyake wakulemba mapowemu ku Norway, zina lake Arne Garborg wakayowoya kuti na ndalama “ungagura chakurya, kweni ungagura yayi khumbo lakuti urye chakurya, ungagura munkhwala, kweni ungagura yayi umoyo; ungagura tiresi lanyofunyofu, kweni ungagura yayi tulo; ungagura masambiro, kweni vinjeru yayi; ungagura chinthu chakugabuka, kweni chambura kutowa; ungagura chakutowa chomene, kweni chambura kuzirwa; ungagura vyakusekeska, kweni chimwemwe yayi; ungagura kumanyana, kweni ŵabwezi yayi; ungagura ŵantchito, kweni kugomezgeka yayi.”

Munthu uyo wakuwona ndalama mwakwenelera wakuŵa wakukhorwa. Chifukwa ntchakuti iyo wakumanya kuti ndalama zikumovwira waka kusanga ivyo wakukhumba, kuti ndizo zakuzirwa chomene pa vyose yayi. Baibolo likutichenjezga kuti ‘kutemwa ndalama ni msisi wa mtundu uliwose wa vinthu vyakupweteka, ndipo pakukuzga chitemwa ichi, ŵanji ŵajilasa bwekabweka na vyakuŵinya vinandi.’—1 Timote 6:10.

Wonani kuti ndalama payekha njiheni yayi kweni suzgo nkhutemwa ndalama. Nadi, para munthu wakuŵika chomene mtima pa ndalama wangakaŵa yayi kupambana na ŵabali panji ŵabwezi ŵake. Pulikani ivyo ŵanthu aŵa ŵakayowoya.

 Daniel * wakati: “Nyengo zose nkhamugomezganga mubwezi wane Thomas. Tikapulikananga chomene, kweni vinthu vikasintha wakati wagura galimoto yane. Ine nkhamanya yayi kuti galimoto yira yikaŵa na suzgo. Kweni iyo wakazomera kugura galimoto yira, ndipo tikasayinirana. Pakati pajumpha myezi yitatu, galimoto yira yikanangika. Thomas wakakwiya, wakawona nga kuti namwenda pasi ndipo wakati nimuwezgere ndalama zake. Nkhazizwa chomene! Nkhayezga kudumba nayo, kweni munyane wakakolekanga yayi, mtima ukaŵa muchanya. Chifukwa cha ndalama wakasinthirathu, wakaŵaso Thomas uyo nkhamumanyanga cha.”

Esin wakati: “Ise tili kubabika ŵaŵiri, ine na munung’una wane Nesrim. Tikapulikananga chomene. Ntheura nkhaghanaghanapo yayi kuti tingapambana chifukwa cha ndalama. Kweni ndivyo vikachitika. Ŵapapi ŵithu ŵakatilekera ndalama ndipo ŵakati tigaŵane pakati. Ŵakati ŵafwa, munyane wakakhumbanga zinandi kupambana na ivyo ŵapapi ŵakayowoya. Pakuti ine nkhakhumbanga kwendera ivyo ŵapapi ŵakayowoya, munyane wakakwiya chomene na kwamba kunifingira. M’paka sono tikuwonana makora yayi.”

Munthu uyo wakuleka kuwona ndalama mwakwenelera wangamba kweruzga ŵanyake. Mwachiyelezgero, munthu musambazi wangamba kuwona nga kuti ŵanthu ŵakavu mbakata chomene lekani ŵakutondeka kusanga. Kweniso munthu uyo walije vinandi wangamba kuwona nga kuti awo ŵali na vinandi ŵakutemwa chomene vyathupi panji mbaryezi. Leanne, msungwana wa vyaka 17 wali kubabikira mu banja lisambazi, ndipo ŵanyake ŵakamunenanga. Iyo wakuti:

‘Ŵanyane ŵakatenge adada ni nthamba ya makopara. Ŵakatenge: ‘Para mwaŵanyithu mwakhumba kanthu, mukuti waka Adada kuno mbwenu vyayenda.’ Ŵanyake ŵakatenge: ‘Phepa, ise tili ŵasambazi yayi, tingakwaniska yayi kuŵa na galimoto ziwemi nga mwaŵanyithu.’ Paumaliro nkhaŵaphalira ŵanyane kuti ŵaleke kuyowoya nthena. Nkhaŵalongosolera kuti ivyo ŵakuyowoya vikuniŵinya. Chingaŵa chiwemi kumanyikwa na lusungu kuluska kumanyikwa na ndalama.’

Baibolo likuyowoyapo yayi kuti ndalama ni ziheni kweniso likususka yayi awo ŵali nazo, nanga ŵangaŵa na zinandi chomene. Unandi wa ndalama nkhanthu yayi, kweni umo munthu wakuwonera ndalama izo panji ivyo wakukhumba kusanga. Baibolo likutovwira pa nkhani ya ndalama kwamba kale chomene. Wonani malemba agha.

BAIBOLO LIKUTI: “Ungafukafukiranga kuti uŵe musambazi.”—Zintharika 23:4.

Buku linyake likuyowoya kuti ŵanthu awo ŵakupenja chomene usambazi “ŵakusuzgika maghanoghano. Kweniso ŵakukaŵa yayi kulwara vilonda vyapasingo, msana, na mutu. Kanandi ŵanthu ŵanthena ŵakwamba kumwa chomene moŵa na minkhwala yakutimbanizga wongo. Ivi vikulongora kuti ŵanthu ŵakuhangayika para ŵakukhumbisiska kusambazga.’—Mazgu agha ghatoleka mu buku lakuti The Narcissism Epidemic

BAIBOLO LIKUTI: “Umoyo winu uŵenge wambura kutemwa ndalama, uku mukukhorwa na vinthu ivyo vilipo.”—Ŵahebere 13:5.

Munthu uyo wakukhorwa na ivyo wali navyo nayo nyengo zinyake wakufipa mtima pa nkhani ya ndalama. Kweni wakumanya icho ntchakuzirwa,  ntheura wakwenjerwa chomene yayi. Munthu uyo wakukhorwa wakudandawura chomene yayi para waluza ndalama. Kweni wakuwona vinthu nga umo mpositole Paulosi wakayowoyera. Paulosi wakati: ‘Nkhumanya nadi umo ningakhalira na tuchoko waka, nkhumanya nadi umo ningaŵira na vinandi. Mu vyose ndiposo mwakuyana na umo vinthu vyaŵira, namanya chisisi cha vyose, kuŵa wakukhuta na kuŵa wanjara; kuŵa na vinandi na kusoŵerwa.’—Ŵafilipi 4:12.

BAIBOLO LIKUTI: “Uyo wakutamira mu usambazi tiwawenge pasi.”—Zintharika 11:28.

Kwawoneka kuti mu nthengwa zinandi ŵafumu na ŵawoli ŵakwambana na kulekana chifukwa cha ndalama. Kweniso ŵanyake ŵakujikoma chifukwa cha ndalama. Ŵanthu ŵanyake ŵakuwona kuti ndalama ni zakuzirwa chomene kuluska ivyo ŵakapangana apo ŵakatorananga kweniso umoyo wawo! Kweni awo ŵakuwona ndalama mwakwenelera ŵakugomezga chomene ndalama yayi. M’malo mwake, ŵakukumbuka ivyo Yesu wakayowoya. Wakati: ‘Nanga munthu wangaŵa na vyakuzara, umoyo wake ukufuma mu ivyo wali navyo chara.’—Luka 12:15.

Para mungakhala pasi na kujifumba, mungamanya usange namwe mukuzitemwa chomene ndalama panji yayi. Yezgani kujifumba mafumbo agha.

• Kasi nkhudokera nthowa izo ŵanthu ŵakusambazgikira luŵiro?

• Kasi nkhuchita ukaka na ndalama zane?

• Kasi nkhutemwa kuchezga na ŵanthu awo ŵakuyowoya vya ndalama pera kweniso ivyo ŵali navyo?

• Kasi nkhutemwa kuteta panji kuchita ukhuluku kuti nisange ndalama?

• Kasi nkhujiwona kuti nili wakuzirwa chifukwa cha ndalama?

• Kasi apo nakhala nkhughanaghana waka vya ndalama?

• Kasi ine panji mbumba yane tili mu suzgo chifukwa chakuti nkhutemwa ndalama?

  Muŵe ŵalusungu, mupengeko ŵanyinu

Usange mwazgora kuti enya pa fumbo linyake, ŵikanipo mtima kuti muleke kudokera vinthu vyakuthupi. Lekani kuchezga chomene na ŵanthu awo ŵakuwona nga kuti ndalama na katundu ndivyo ni vyakuzirwa chomene. Kweni chezgani na ŵanthu awo ŵakuchindika chomene fundo za Chiuta kuluska kujiwunjikira vinthu.

Lekani kuzomerezga kuti msisi wa kutemwa ndalama ujinthe mu mtima winu. Kweni wonani ndalama mwakwenelera. Zileke kumupatuskani ku ŵabwezi ŵinu, ŵamunyumba yinu, kweniso kutimbanizga umoyo winu. Para mwachita nthena mulongorenge kuti mukuwona ndalama mwakwenelera.