KU AUSTRALIA kuli gwalawara waminga (Moloch horridus) uyo wakonkha tumaji kufuma ku jumi, na mchenga wakunyewa. Kufuma apo, tumaji utu tukuluta ku mulomo ndipo wakumwa. Wakuchita wuli? Vyose ivi vikuchitika chifukwa cha chipapa (chikumba) cha gwalawara uyu.

Wonani fundo iyi: Thupi la gwalawara uyu lili na magankha. Ŵasayansi ŵakughanaghana kuti tumaji panji jumi ilo likuwa pa magankha agha, tukukhira pa chipapa na kunjira mu tumphuwu uto tuli pakati pa magankha. Tumphuwu utu nthwakunjilirananjilirana ndipo tukufika m’paka mumphepete mwa mulomo wa gwalawara.

Kweni vikwenda wuli kuti maji ghafume ku malundi, kujumpha mu thupi lake, m’paka kukafika ku mulomo? Ndipo kasi vikwenda wuli kuti para gwalawara uyu wakukwentheska nthumbo yake pa malo ghakunyewa mbwenu wakonkha tumaji?

Ŵasayansi ŵabowozga ivyo vikuchitika. Ŵakuti mukati mwa chipapa cha gwalawara uyu muli tumigelo. Tumigelo utu ndito mukujumpha tumaji. Ntheura chipapa cha gwalawara uyu chikuŵa nga ni thonje ilo likonkha maji.

Janine Benyus wakayowoya kuti para mainjiniya ghangabekera umo gwalawara uyu wakonkhera maji, mbwenu ghangapanga nthowa yakufumiskiramo maji mu mphepo mwakuti mu nyumba muŵenge mphepo zakuzizima kweniso kovwira kusanga maji ghakumwa.

Kasi mukuti wuli? Kasi chipapa cha gwalawara waminga icho chikonkha maji chikaŵako chekha? Panji chikalengeka?