Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Kanani Maghanoghano gha Charu

Kanani Maghanoghano gha Charu

‘Chenjerani kuti paŵavye munthu wamukorani wuzga, kwizira mu vinjeru vya charu na upusikizgi wawaka, wa mu charu.’—KOL. 2:8.

SUMU: 38, 31

1. Kasi mpositole Paulosi wakaŵapa ulongozgi wuli Ŵakhristu ŵanyake? (Wonani chithuzi chakwamba.)

MPOSITOLE Paulosi wakalembera kalata Ŵakhristu ŵa ku Kolose apo wakaŵa mu jele ku Romu cha m’ma 60-61 C.E. Wakaŵalongosolera uwemi wa “kupulikiska vinthu vyamzimu.” (Kol. 1:9) Paulosi wakayowoyaso kuti: “Nkhuyowoya ivi mwakuti munthu waleke kumupusikani na fundo zakukopa. Chenjerani kuti paŵavye munthu wamukorani wuzga, kwizira mu vinjeru vya charu na upusikizgi wawaka, kwakuyana na maluso gha ŵanthu, kwakuyana na vinthu vya charu, ivyo vikukolerana na Khristu yayi.” (Kol. 2:4, 8) Paulosi wakalongosoraso uheni wa maghanoghano ghanyake gha charu kweniso chifukwa icho taŵanthu ŵakwananga tikughatemwera. Nyengo zinyake ghangapangiska munthu kujiwona kuti ngwamahara chomene kweniso ngwapachanya kuluska ŵanyake. Paulosi wakalembera kalata mpingo wa Kolose kuti wawovwire ŵabali kuti ŵakane maghanoghano gha charu na vinthu viheni.—Kol. 2:16, 17, 23.

2. Chifukwa wuli tidumbiskanenge ivyo charu chikughanaghana kuti ni viwemi?

2 Ŵanthu awo ŵali na maghanoghano gha charu ŵakulondezga yayi fundo za Yehova, ŵakuwona kuti ni zambura ntchito. Ndipo para tingapusa, nase tingaleka kuzilondezga. Tose tikukhala mu charu icho chili na maghanoghano ghaheni. Tikuwona maghanoghano agha pa TV, pa Intaneti, ku ntchito, panji ku sukulu. Mu nkhani iyi tiwonenge ivyo tingachita kuti tileke kutolera maghanoghano gha charu. Tidumbiskanenge vinthu 5 ivyo charu chikughanaghana, kweniso ivyo tingachita kuti tikane maghanoghano agha.

KASI TIKWENERA KUGOMEZGA KUTI CHIUTA WALIKO?

3. Kasi ŵanthu ŵanandi ŵakugomezga vichi, ndipo chifukwa wuli?

3 “Ningaŵa munthu muwemi nanga ningaleka kugomezga kuti Chiuta waliko.” Mu vyaru vinandi, ntchakuzizika yayi kupulika ŵanthu ŵakuyowoya kuti nkhugomezga yayi kuti Chiuta waliko. Ŵakutemwa yayi vyakusopa. Awo ŵakuyowoya nthena ŵangaŵa kuti ŵandaghanaghanirepo chomene usange Chiuta waliko nadi panji yayi. Kweni ŵangaŵa kuti ŵakukhumba kuti ŵachitenge waka ivyo ŵakukhumba. (Ŵerengani Salimo 10:4.) Ŵanyake ŵakughanaghana kuti mbamahara chomene apo ŵakuti, “Ningaŵa na nkharo yiwemi nangauli nkhuleka kugomezga kuti Chiuta waliko.”

4. Kasi munthu uyo wakugomezga kuti Chiuta kulije tingamovwira wuli?

4 Kasi ŵanthu awo ŵakuti kulije Chiuta, ŵali na vifukwa vyakukwana vyakugomezgera nthena? Munthu wangakaŵa yayi kutimbanizgika para wakukhazga kuti ŵasayansi ndiwo ŵamuphalire usange vinthu vikachita kulengeka. Kweni zgoro ndinonono yayi. Usange nyumba yikukhumbikwira munthu kuti yizengeke, kuli wuli vyamoyo? Maselo ghali kupangika munthowa yakuzizika chomene kuluska nyumba chifukwa maselo ghakuchita vinthu ivyo nyumba yingachita yayi. Maselo ghali kupangika munthowa yakuti ghakujipangaso ghekha. Ntheura maselo agha ghakutumizga uthenga ku maselo ghaphya agho ghapangika. Kasi ninjani wakapanga maselo kuti ghachitenge nthena? Baibolo likuzgora kuti: “Nyumba yiliyose yikuzengeka na munthu, kweni uyo wakazenga vinthu vyose ni Chiuta.”—Heb. 3:4.

5. Kasi fundo yakuti tingamanya icho ntchiwemi kwambura kugomezga Chiuta njaunenesko? Longosorani.

5 Kasi fundo yakuti tingamanya icho ntchiwemi kwambura Chiuta njaunenesko? Mazgu gha Chiuta ghakuti nanga ni ŵanthu awo ŵakumumanya yayi Chiuta nawo ŵangaŵa na mikhaliro yinyake yiwemi. (Rom. 2:14, 15) Nyengo zinyake nawo ŵakuchindika na kutemwa ŵapapi ŵawo. Kweni kasi vingachitika kuti munthu waŵe na mikhaliro yiwemi kwambura kupulikira Mlengi withu, uyo wali kuŵika fundo zakuti zitovwire kupambaniska pakati pa chiwemi na chiheni? (Yes. 33:22) Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵanandi ŵamahara ŵakumanya kuti ni Chiuta pera uyo wangatovwira para takumana na masuzgo. (Ŵerengani Yeremiya 10:23.) Ntheura tileke kughanaghana kuti tingamanya icho ntchiwemi kwambura Chiuta na fundo zake.—Sal. 146:3.

KASI TIKUKHUMBIKWIRA CHISOPA?

6. Kasi ŵanthu ŵanandi ŵali na maghanoghano wuli pa nkhani ya chisopa?

6 “Ungaŵa wakukondwa kwambura chisopa.” Ŵanthu ŵanandi ŵali na maghanoghano gha charu agha chifukwa ŵakuwona kuti chisopa chikuŵabowa kweniso ntchambura phindu. Visopa vinandi vikupangiska ŵanthu kuleka kusopa chifukwa vikusambizga kuti Chiuta wakotcha ŵanthu ku moto. Kweniso vikuchichizga ŵanthu kupeleka ndalama panji kunjira ndyali. Lekani ŵanthu ŵanandi ŵakuwona kuti ŵangaŵa ŵakukondwa kwambura kusopa. Ŵanthu ŵanyake ŵakuyowoya kuti, “Ine nkhusopa Chiuta, kweni nilije tchalitchi.”

7. Kasi chisopa chaunenesko chikovwira wuli ŵanthu?

7 Kweni kasi mbunenesko kuti munthu wangaŵa wakukondwa kwambura chisopa? Mbunenesko kuti munthu wangaŵa wakukondwa yayi para wali mu chisopa chautesi. Kweni wangaŵa wakukondwa zanadi para wali paubwezi na Yehova, uyo ni “Chiuta wakukondwa.” (1 Tim. 1:11) Chilichose icho Chiuta wakuchita chikovwira ise. Ŵateŵeti ŵake nawo mbakukondwa chifukwa ŵakovwira ŵanyawo. (Mil. 20:35) Chisopa chaunenesko chikovwira kuti mabanja ghaŵe ghakukondwa. Kweniso chikutovwira kuti tichindikenge munyithu wa munthengwa na kuwona vilapo vya mu nthengwa kuŵa vyakuzirwa. Chikutovwiraso kuti tileke kuchita uzaghali, tilerenge makora ŵana, kweniso kuti titemwanenge zanadi. Chisopa chaunenesko chikutovwiraso kuti tiŵe ŵakukolerana mu mpingo kweniso kuti tiŵe ŵakukondwa pa charu chose.—Ŵerengani Yesaya 65:13, 14.

8. Kasi tingamovwira wuli munthu na lemba la Mateyu 5:3 kuti wamanye icho chingawovwira nadi munthu kuŵa wakukondwa?

8 Kasi munthu wangaŵa wakukondwa kwambura kuteŵetera Chiuta? Ghanaghanirani fumbo ili, Ntchivichi chikovwira ŵanthu kuŵa ŵakukondwa? Ŵanthu ŵanyake ŵakukondwa para ŵakugwira ntchito iyo ŵakutemwa, kuchita maseŵero panji vinthu ivyo ŵakutemwa. Ŵanyake ŵakukondwa para ŵakupwelelera ŵa mu banja lawo panji ŵabwezi ŵawo. Nangauli vyose ivi vingatovwira kuti tiŵe ŵakukondwa, kweni pali chinyake chakuzirwa chomene icho tingachita kuti nyengo zose tiŵenge ŵakukondwa. Ise tikupambana na vinyama. Tingamumanya makora Mlengi withu na kumuteŵetera mwakugomezgeka. Taŵanthu tili kulengeka mu nthowa yakuti tikukondwa para tikuteŵetera Chiuta. (Ŵerengani Mateyu 5:3.) Para tawungana pamoza na ŵabali na ŵadumbu kuti tisope Yehova, tikuŵa ŵakukondwa kweniso tikukhozgana. (Sal. 133:1) Kweniso tikukondwa kuti tili na njuŵi yituŵa, tikulindilira viwemi munthazi, kweniso tili paubali wa pa charu chose.

KASI TIKWENERA KULONDEZGA MALANGO GHA CHIUTA?

9. (a) Kasi ŵanthu ŵakughanaghana wuli pa nkhani ya kugonana? (b) Chifukwa wuli Mazgu gha Chiuta ghakukana uzaghali?

9 “Chifukwa wuli ntchiheni kuchita uzaghali?” Nyengo zinyake ŵanthu ŵangatiphalira kuti: “Tikwenera kukondwa na umoyo. Chifukwa wuli mukukhwimiska vinthu?” Fundo yakuti Mkhristu wangasankha yekha chakuchita pa nkhani yakugonana njautesi. Chifukwa wuli? Chifukwa ntchakuti Mazgu gha Chiuta ghakukana uzaghali. * (Ŵerengani 1 Ŵatesalonika 4:3-8.) Yehova wali na wanangwa wakutipa malango chifukwa ndiyo wakatilenga. Chiuta wakuzomerezga kugonana kwa mwanalume na mwanakazi awo mbakutorana pera. Chiuta wakutipa malango chifukwa wakutitemwa. Tikuŵa na umoyo uwemi para tapulikira. Para awo ŵali mu banja ŵakupulikira malango ghake, ŵakutemwana, ŵakuchindikana, kweniso ŵakuŵa ŵakuvikilirika. Chiuta wakulanga munthu uyo wakulekera dala kupulikira malango ghake.—Heb. 13:4.

10. Kasi Mkhristu wangachita wuli kuti waleke kuchita uzaghali?

10 Mazgu gha Chiuta ghakutisambizga umo tingagegera uzaghali. Icho chingatovwira kuchita nthena ntchakuti tikwenera kuŵa maso na ivyo tikuwona. Yesu wakati: “Waliyose uyo wakulutilira kulaŵiska mwanakazi na kuŵa nayo na khumbiro, wachita nayo kale uleŵi mu mtima wake. Sono usange jiso lako lamalyero likukukhuŵazga, ulikozombole na kulitaya.” (Mat. 5:28, 29) Ntheura Mkhristu wakwenera yayi kulaŵilira vinthu vyamziro panji kutegherezga sumu izo zikuyowoya vinthu vyawakawaka. Mpositole Paulosi wakalembera Ŵakhristu ŵanyake kuti: “Zgorani viŵaro vya thupi linu vya pa charu chapasi kuŵa vyakufwa ku uzaghali.” (Kol. 3:5) Kweniso tikwenera kujikora pa ivyo tikughanaghana na kuyowoya.—Efe. 5:3-5.

KASI TINGAŴA ŴAKUKONDWA PARA TILI PA NTCHITO YAPACHANYA?

11. Chifukwa wuli ŵanthu ŵangatichiska kuti tisange ntchito yapachanya?

11 “Munthu wakuŵa wakukondwa para wakugwira ntchito yapachanya.” Ŵanthu ŵanandi ŵakutichiska kuti tisange ntchito zapachanya izo zingatipangiska kuti tiŵe ŵakumanyikwa, tiŵe na udindo, kweniso tiŵe ŵasambazi. Chifukwa chakuti ŵanthu ŵanandi ndivyo ŵakukhumba chomene mu charu, Mkhristu wangatolerako kaghanaghaniro aka.

12. Kasi ntchito yapachanya yingapangiska munthu kuŵa wakukondwa?

12 Kasi mbunenesko nadi kuti munthu wakuŵa wakukondwa para ni bwana ku ntchito kweniso ngwakumanyikwa? Yayi. Kumbukani kuti Satana wakakhumbanga kulamulira ŵanyake kweniso kutchuka. Ivyo wakakhumbanga vili kuchitika, kweni ni mukali ndipo ngwakukondwa yayi. (Mat. 4:8, 9; Chivu. 12:12) Tiŵenge ŵakukondwa nyengo zose para tikovwira ŵanthu kuti ŵamumanye Chiuta na kuzakasanga umoyo wamuyirayira. Ivi tingayaniska yayi na ntchito ya ku charu iyo tingagwira. Kweniso ŵanthu ŵakutemwa vya kupharizgana mu charu. Ŵanandi ŵakukhumba kuti ŵaluske ŵanyawo, ŵakupangirana sanji, ndipo paumaliro ‘ŵakuchimbizga waka mphepo.’—Muph. 4:4.

13. (a) Kasi ntchito yakulembeka tikwenera kuyiwona wuli? (b) Kuyana na kalata iyo Paulosi wakalembera Ŵatesalonika, ntchivichi chikamupangiska kuŵa wakukondwa?

13 Unenesko ngwakuti tikwenera kugwira ntchito kuti tisange vyakukhumbikwira, ndipo nkhwananga yayi kugwira ntchito iyo taŵeneko tikutemwa. Kweni ntchito yakulembeka ndiyo yikwenera kuŵa pakwamba yayi. Yesu wakati: “Palije uyo wangateŵetera nga ni muzga wa mabwana ghaŵiri, chifukwa panji watinkhenge yumoza na kutemwa munyake, panji wademelerenge kwa yumoza na kuyuyura munyake. Vingachitika yayi kuti pa nyengo yimoza muŵe ŵazga ŵa Chiuta na Usambazi.” (Mat. 6:24) Para chakwamba tikuŵikapo mtima kuteŵetera Yehova na kusambizga ŵanyithu Mazgu gha Chiuta, tiŵenge ŵakukondwa chomene. Mpositole Paulosi wakawona kuti fundo iyi njaunenesko. Apo wakaŵa munyamata, wakakhumbanga kugwira ntchito yapachanya. Kweni wakaŵa wakukondwa nadi apo wakamba kusambizga ŵanthu uthenga wakufuma kwa Chiuta na kuŵawona kuti ŵakusintha umoyo wawo. (Ŵerengani 1 Ŵatesalonika 2:13, 19, 20.) Palije ntchito yakulembeka iyo yingatovwira kuŵa ŵakukondwa zanadi kuluska kuteŵetera Yehova.

Tiŵenge ŵakukondwa nyengo zose para tikovwira ŵanthu kuti ŵamumanye Chiuta (Wonani ndime 12, 13)

KASI TINGAMAZGA MASUZGO GHA ŴANTHU?

14. Chifukwa wuli fundo yakuti ŵanthu ŵangamazga ŵekha masuzgo ghawo yingawoneka yakukondweska?

14 “Ŵanthu ŵangamazga ŵekha masuzgo ghawo.” Ŵanthu ŵanandi ŵakuwona kuti fundo iyi njakukondweska. Chifukwa wuli? Chifukwa yiŵenge yaunenesko, mphanyi taŵanthu tikukhumbikwira Chiuta yayi kuti watilongozgenge ndipo tingachita chilichose icho tikukhumba. Kweniso fundo yakuti ŵanthu ŵangamazga ŵekha masuzgo yingawoneka yakupulikikwa chifukwa kafukufuku munyake wakulongora kuti nkhondo, kuswa malango, matenda, na ukavu vyayamba kuchepako. Lipoti linyake likati: “Masuzgo ghayamba kuchepako chifukwa ŵanthu ŵamba kupanga charu kuŵa chiwemi.” Kasi mazgu agha ghakulongora kuti ŵanthu ŵamba kuchitapo kanthu kuti ŵamazge masuzgo agho ghaŵapo kwa nyengo yitali? Kuti tizgore fumbo ili, tiyeni tighasande masuzgo agha.

15. Ni vichi vikupangiska masuzgo gha ŵanthu?

15 Nkhondo: Nkhondo ziŵiri za pa charu chose zikakoma ŵanthu pafupifupi 60 miliyoni panji kujumpha apa. Kufuma waka pa Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose, ŵanthu ŵandasambirepo kanthu, ŵachali kuchita nkhondo. Mu 2015, chiŵengero cha ŵanthu awo ŵakachimbira mu vikaya vyawo chifukwa cha nkhondo panji kutambuzgika chikakwera kufika pa 65 miliyoni. Ŵakusachizga kuti mu chaka cha 2015 pera, ŵanthu 12.4 miliyoni ŵakachimbira mu vikaya vyawo. Ichi chikaŵa chiŵelengero chikuru chomene. Kuswa malango: Nangauli kuswa malango kwamtundu unyake kwamba kuchepa mu vigaŵa vinyake, kweni ŵanthu ŵambaso kuchita vinthu vinyake viheni. Ŵamba kwibira ŵanthu pa Intaneti panji kuŵikapo vinthu viheni. Ŵanyake ŵakuchitira nkhaza ŵa munyumba yawo, ndipo uchigeŵenga waluta panthazi chomene. Kweniso ŵanthu ŵanandi ŵakuwona kuti sono katangali watora malo chomene kuluska kumanyuma kose. Ŵanthu ŵatondeka kumazga suzgo ili. Matenda: Matenda ghanyake ghachepa. Kweni lipoti ilo likafuma mu 2013 likulongora kuti chaka chilichose ŵanthu ŵakukwana 9 miliyoni ŵa vyaka 60 kukhilira pasi ŵakufwa na nthenda ya mtima, kufwa viŵaro, kansa, kusuzgika kuthuta, na nthenda ya shuga. Ukavu: Lipoti la Banki Yikuru pa Charu Chose likati chiŵelengero cha ŵanthu awo mbakavu chomene ku Africa chikaŵa 280 miliyoni mu 1990, kweni mu 2012 chikafika pa 330 miliyoni.

16. (a) Chifukwa wuli ni Ufumu wa Chiuta pera uwo ungamazga masuzgo gha ŵanthu? (b) Kasi Yesaya na wamasalimo ŵakuti Ufumu wa Chiuta uzamutichitira vichi?

16 Ŵanthu awo ŵakwendeska vyandalama kweniso ŵandyali ŵakujighanaghanira ŵekha. Lekani ŵanthu aŵa ŵangamazga yayi nkhondo, kuswa malango, matenda, na ukavu. Ni Ufumu wa Chiuta pera uwo ungamazga masuzgo agha. Wonani ivyo Yehova wazamuchitira ŵanthu. Nkhondo: Ufumu wa Chiuta uzamuwuskapo vyose ivyo vikwambiska nkhondo, nga nkhujighanaghanira tekha, katangali, kutemwa chomene charu chako, visopa vyautesi, na Satana. (Sal. 46:8, 9) Kuswa malango: Ufumu wa Chiuta uli kwambapo kale kusambizga ŵanthu mamiliyoni ghanandi kuti ŵatemwanenge na kugomezgana. Palije boma lililose ilo lingachita ivi. (Yes. 11:9) Matenda: Yehova wazamumazga matenda ndipo ŵanthu ŵazamulwaraso yayi. (Yes. 35:5, 6) Ukavu: Yehova wazamumazga ukavu ndipo wazamupa ŵanthu ŵake vinthu vinandi vyauzimu ndiposo vyakuthupi. Umoyo uwu uzamuŵa uwemi chomene kuluska usambazi.—Sal. 72:12, 13.

“MUMANYE UMO MUKWENERA KUZGOLERA”

17. Kasi tingakana wuli maghanoghano gha charu?

17 Para mwapulika fundo yinyake iyo mukuwona kuti yingananga chipulikano chinu, penjerezgani umo Mazgu gha Chiuta ghakuyowoyera pa nkhani iyo, ndipo dumbiskanani na mubali panji mudumbu uyo ngwakukhwima mwauzimu. Manyani chifukwa icho fundo iyo yikuwonekera yakukondweska, chifukwa icho njambura kwenelera, ndiposo umo mungayikanira. Unenesko ngwakuti tose tingajivikilira ku maghanoghano gha charu. Kuti tijivikilire, tikwenera kulondezga ulongozgi wa Paulosi uwo wakalembera mpingo wa Ŵakolose. Wakati: “Lutilirani kwenda mwavinjeru pakati pa ŵanthu ŵakuwaro, . . . mumanye umo mukwenera kuzgolera waliyose.”—Kol. 4:5, 6.

^ ndime 9 Ŵanthu ŵanandi ŵakumanya yayi kuti nkhani iyo yili pa Yohane 7:53–8:11 mu Mabaibolo ghanyake ŵakachita kusazgiramo waka. Mukaŵavya mu mipukutu yakwambilira. Ivyo vili mu mavesi agha, vikupangiska ŵanthu ŵanyake kughanaghana kuti munthu wambura kwananga ndiyo wangasuska munyake uyo wachita uzaghali. Kweni dango ilo Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli likati: “Usange mwanalume wasangika kuti wakugona na mwanakazi uyo ni muwoli wa munthu munyake, wose ŵafwire lumoza.”—Doto. 22:22.