Mafumbo Ghakufuma ku Ŵaŵazgi
Kasi chilipo chinyake icho Ŵaisrayeli ŵakaryanga mu mapopa padera pa mana na swembe?
Mana ndicho chikaŵa chakurya icho Ŵaisrayeli ŵakagomezganga apo ŵakaŵa mu mapopa kwa vyaka 40. (Eks. 16:35) Kweni kwa maulendo ghaŵiri Yehova wakaŵapa swembe kuti ŵarye. (Eks. 16:12, 13; Maŵa. 11:31) Ndipouli, Ŵaisrayeli ŵakaŵangaso na vyakurya vinyake ivyo ŵakaryanga.
Mwachiyelezgero, nyengo zinyake Yehova wakalongozgeranga ŵanthu ŵake ku ‘malo ghakupumulirako’ uko kukaŵanga maji na vyakurya vinyake. (Maŵa. 10:33) Ghamoza mwa malo agha kukaŵa ku Elimu, “uko kukaŵa visimi 12 vya maji na makuni 70 gha mikama.” (Eks. 15:27) Buku lakuti Plants of the Bible likulongosora kuti “mikama yikumera chomene mu vipalamba ndipo ntchakurya icho ŵanthu awo ŵakukhala mu malo agha ŵakuthemba. Kweniso ku mikama kukufumaso mafuta ndipo yikovwiraso kuti ŵanthu ŵanandi ŵasange mfwiri.”
Ŵaisrayeli ŵakweneraso ŵakayima pa chisapa chikuru icho mazuŵa ghano chikumanyikwa kuti Feiran, icho ntchigaŵa cha Chidika cha Feiran. a Buku lakuti Discovering the World of the Bible likuti, chidika ichi “mu utali chili na makilomita 130 ndipo ntchimoza mwa vidika vikuru chomene, vyakutowa, kweniso vyakumanyikwa chomene ivyo vili ku Sinayi.” Likuyowoyaso kuti: “Para munthu wangenda makilomita 45 kufuma apo chidika ichi chikukumanirana na nyanja, ndipo wangafika pa chisapa chakucheka Feiran. Chisapa ichi chili pa malo ghakukwera pafupifupi mamita 610 ndipo mu utali ntcha makilomita 4.8. Pali makuni ghanandi gha mikama ndipo malo agha ngakutowa chomene mwakuti ŵanthu ŵakughayaniska na munda wa Edeni. Kwa vyaka masauzandi ghanandi, ŵanthu ŵakwiza ku malo agha chifukwa kuli mikama yinandi.”
Makuni gha mikama ku Feiran
Apo ŵakafumanga mu Eguputo, Ŵaisrayeli ŵakayeghako nthimphwa, mabakure ghakukasiramo nthimphwa, kweniso panji tirigu na mafuta. Kweni ntchakumanyikwirathu kuti vinthu ivi vikakhala nyengo yitali yayi. Ŵanthu aŵa ŵakaŵaso na ‘viŵeto vinandi.’ (Eks. 12:34-39) Ndipouli, chifukwa cha umo vinthu vikaŵira mu mapopa viŵeto ivi vikwenera kuti vikamba kumara. Vinyake vikwenera kuti Ŵaisrayeli ŵakaryanga. Apo vinyake vikwenera kuti vikapelekeka sembe, nanga nkhu ŵachiuta ŵatesi. b (Mil. 7:39-43) Nangauli vili nthena, Ŵaisrayeli ŵakalutilira kuŵa na viŵeto nga umo ghakulongolera mazgu agho Yehova wakaphalira ŵanthu ŵambura chipulikano aŵa. Iyo wakati: “Ŵana ŵinu ŵaŵenge ŵaliska mu mapopa vyaka 40.” (Maŵa. 14:33) Vingachitika kuti ku viŵeto ivi ŵakasangangako mkaka na nyama mwa apo na apo, kweni vikwenera kuti vikaŵa vyakukwana yayi kulyeska ŵanthu pafupifupi 3 miliyoni kwa vyaka 40. c
Kasi ni nkhu uko viŵeto vikasanganga chakurya na maji? d Pa nyengo yira kukwenera kuti kukalokwanga vula yinandi iyo yikawovwiranga kuti mu mapopa muŵe vyakumera vinandi. Buku la Insight on the Scriptures, Voliyumu 1, likuti vyaka 3,500 ivyo vyajumpha, “maji ghakaŵa ghanandi chomene ku vigaŵa ivyo Ŵaisrayeli ŵakendanga kuluska umo viliri pasono. Tikuyowoya nthena chifukwa ku malo uku kuli vidika panji vimadambo vyakunjira chomene kweniso vyakomira ivyo vikulongora kuti kale mukendanga maji agho ghakajima.” Nangauli vili nthena, mu mapopa mukaŵa mwakofya kukhalamo. (Doto. 8:14-16) Kuŵavyenge maji agho Yehova wakapeleka mwamunthondwe, mphanyi Ŵaisrayeli pamoza na viŵeto vyawo ŵakafwa.—Eks. 15:22-25; 17:1-6; Maŵa. 20:2, 11.
Mozesi wakaphalira Ŵaisrayeli kuti Yehova wakaŵapanga mana na chilato chakuti ‘ŵamanye kuti munthu wakuŵa wamoyo na chingwa pera chara, kweni munthu wakuŵa wamoyo na mazgu ghose ghakufuma mu mulomo wa Yehova.’—Doto. 8:3.
a Wonani Gongwe la Mulinda la Chicheŵa la Meyi 1, 1992, pp. 24-25.
b Baibolo likuyowoyapo nyengo ziŵiri apo Ŵaisrayeli ŵakapeleka sembe ya nyama kwa Yehova mu mapopa. Pakwamba ni apo ŵakakhazikiskanga mulimo wa usembe; ndipo kachiŵiri mphanyengo ya Paska. Vyose ivi vikachitika mu 1512 B.C.E., ndipo mukaŵa mu chaka chachiŵiri Ŵaisrayeli ŵati ŵafuma ku Eguputo.—Lev. 8:14–9:24; Maŵa. 9:1-5.
c Chakuumaliro kwa vyaka 40 ivyo ŵakakhala mu mapopa, Ŵaisrayeli ŵakaŵa na viŵeto vinandi ivyo ŵakapoka pakurwa nkhondo. (Maŵa. 31:32-34) Nangauli vikaŵa nthena, kweni ŵakalutilira kurya mana m’paka apo ŵakanjilira mu Charu cha Layizgano.—Josh. 5:10-12.
d Tingayowoya yayi kuti viŵeto navyo vikalyangako mana chifukwa chakuti Yehova wakapeleka dango lakuti ŵayolenge mana kuyana na agho munthu waliyose wangarya, ndipo wakazunurapo yayi vya viŵeto.—Eks. 16:15, 16.
