Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Libwe lakulembeka kuti: “Hagaf mwana wa Hagav Watembeke na Yahweh Sabaot”

Kasi Mukumanya?

Kasi Mukumanya?

Kasi mazgu agho ghali kulembeka pa vinthu vyakale ghakukhozgera wuli ivyo Baibolo likuyowoya?

KU MYUZIYAMU ya Bible Lands ku Jerusalem, kuli libwe ilo pali kulembeka mazgu ghanyake. Libwe ili nda vyaka vya m’ma 700-600 B.C.E. Libwe ili ŵakalisanga mu mphanji iyo likaŵa dindi, pafupi na msumba wa Hebron ku Israyeli. Pa libwe ili pali mazgu ghakuti: “Hagaf mwana wa Hagav Watembeke na Yahweh Sabaot.” Kasi mazgu agha ghakukhozgera wuli Baibolo? Ghakulongora kuti zina la Chiuta lakuti Yehova ilo mu Chihebere likulembeka kuti YHWH, likamanyikwanga chomene, ndipo mu nyengo yakale ŵakaligwiliskiranga ntchito zuŵa lililose. Nakuti mazgu ghanyake agho ghakusangikaso mu mphanji zakale ghakulongora kuti ŵanthu awo ŵakakumanangamo na kubisamamo, kanandi ŵakalembanga zina la Chiuta pamoza na mazina ghawo mu viwumba. Pakulemba mazina ghawo ŵakasazgamo vilembo vya zina la Chiuta.

Pakuyowoyapo pa nkhani iyi, Dr. Rachel Nabulsi wa pa Yunivesite ya Georgia wakati: “Zina lakuti YHWH likalembeka mwakuwerezgawerezga pa vinthu vyakale ivyo vikasangika, ndipo tikusambirapo vinandi pa ivi. . . . Mipukutu na ivyo vikalembeka pa vinthu vyakale vikulongora kuti zina lakuti YHWH likaŵa lakuzirwa chomene pa umoyo wa Ŵaisrayeli na Ŵayuda.” Ivi vikukhozgera chomene Baibolo, umo muli zina la Chiuta, ilo mu Chihebere likulembeka kuti YHWH, likusangikamo masauzandi ghanandi. Ndipo kanandi mazina gha ŵanthu ghakaŵanga na zina la Chiuta.

Mazgu ghakuti “Yahweh Sabaot,” agho ghakalembeka pa libwe ghakung’anamura kuti “Yehova wa mawumba.” Ntheura vikulongora kuti mu nyengo yakale kanandi ŵanthu ŵakagwiliskiranga ntchito zina la Chiuta pera yayi, kweniso mazgu ghakuti “Yehova wa mawumba.” Ivi vikukhozgeraso ivyo Baibolo likuyowoya chifukwa namo mazgu ghakuti “Yehova wa mawumba” ghakusangikamo 283 mu Malemba Ghachihebere, chomene mu buku la Yesaya, Yeremiya na Zakariya.