Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

NKHANI YAKUSAMBIRA 19

“Themba Lakumpoto” mu Mazuŵa Ghaumaliro

“Themba Lakumpoto” mu Mazuŵa Ghaumaliro

“Mu nyengo yaumaliro, themba lakumwera lizamututuzgana [na themba lakumpoto].”​—DAN. 11:40.

SUMU 150 Penjani Chiuta Kuti Mupone

CHILATO CHA NKHANI IYI *

1. Kasi uchimi wa mu Baibolo ukutovwira kumanya vichi?

KASI ntchivichi chichitikirenge ŵanthu ŵa Yehova sonosono apa? Tikwenera kusachizga waka yayi ivyo vizamuŵachitikira. Baibolo likutiphalira vinthu vyakuzirwa ivyo vichitikenge sonosono apa ivyo vizamukhwaska tose. Pali uchimi uwo ukutovwira kumanya ivyo maboma ghankhongono chomene pa charu chapasi ghachitenge. Uchimi uwu uli kulembeka mu buku la Daniyeli chaputara 11, ndipo ukulongosora za mathemba ghaŵiri agho ghakulimbana. Mathemba agha ni themba lakumpoto na themba lakumwera. Pakuti chigaŵa chikuru cha uchimi uwu chili kufiskika kale, tikugomezga kuti chigaŵa chinyake icho chakhalako nacho chifiskikenge.

2. Nga umo pakulongolera pa Genizesi 3:15 na Chivumbuzi 11:7 kweniso 12:17, kasi ni fundo wuli izo tikwenera kukumbuka para tikusambira uchimi wa Daniyeli?

2 Kuti tipulikiske makora uchimi uwo uli kulembeka mu Daniyeli chaputara 11, tikwenera kukumbuka kuti uchimi uwu ukulongosora vya mathemba na maboma agho ghakawusapo chigaŵa icho kukakhalanga ŵanthu ŵa Chiuta ŵanandi, panji ghakawukira ŵanthu ŵa Chiuta. Ŵanthu ŵa Chiuta mbachoko chomene para tingayaniska na chiŵelengero cha ŵanthu wose awo ŵali pa charu chapasi. Ipo chifukwa wuli maboma agha ghakulimbana chomene na ŵanthu ŵa Chiuta? Chifukwa ntchakuti chilato chikuru cha Satana na ŵanthu ŵake ntchakuti ŵawuskepo ŵanthu awo ŵakuteŵetera Yehova na Yesu. (Ŵazgani Genizesi 3:15 na Chivumbuzi 11:7; 12:17.) Kweniso fundo yinyake iyo tikwenera kukumbuka njakuti, uchimi uwo uli kulembeka na Daniyeli ukwenera kukolerana na mauchimi ghanyake mu Baibolo. Nakuti tingawupulikiska makora uchimi wa Daniyeli pekha para tingawuyaniska na Malemba ghanyake.

3. Kasi tidumbiskanenge vichi mu nkhani iyi na yakulondezgapo?

3 Apo tili na fundo izi mu maghanoghano ghithu, sono tidumbiskanenge Daniyeli 11:25-39. Tiwonenge uyo wakaŵa themba lakumpoto na themba lakumwera kufuma mu 1870 m’paka 1991. Kweniso tiwonenge chifukwa icho tawonera kuti ntchakwenelera kulongosoraso makora chigaŵa ichi cha uchimi uwu. Mu nkhani yakulondezgapo, tizamudumbiskana Daniyeli 11:40–12:1, ndipo tizamulongosoraso makora chigaŵa chinyake cha uchimi uwu. Tizamulongosora ivyo chigaŵa ichi chikuyowoya vya nyengo yakwambira m’ma 1990 kufika pa nkhondo ya Aramagedoni. Apo mukusambira nkhani ziŵiri izi, mungachita makora chomene kuwonaso tchati chakuti “Mathemba Agho Ghakulimbana mu Nyengo Yaumaliro.” Kweni chakwamba tiyeni timanye dankha mathemba ghaŵiri gha mu uchimi uwu.

KUMANYA THEMBA LAKUMPOTO NA THEMBA LAKUMWERA

4. Kasi ni vinthu wuli vitatu ivyo vingatovwira kumanya themba lakumpoto na themba lakumwera?

4 Pakwamba zina lakuti “themba lakumpoto” likayowoyanga za muwusi uyo wakawusanga vigaŵa vya kumpoto kwa Israyeli, ndipo zina lakuti “themba lakumwera” likayowoyanga za muwusi uyo wakawusanga vigaŵa vya kumwera kwa Israyeli. Chifukwa wuli tikuyowoya nthena? Wonani ivyo mungelo uyo wakiza na uthenga kwa Daniyeli wakayowoya: “Niza kuzakakumanyiska ivyo vizamuwira [ŵanthu ŵa Chiuta] mu mazuŵa ghaumaliro.” (Dan. 10:14) M’paka kufika pa Pentekoste 33 C.E., mtundu wa Israyeli ukaŵa ŵanthu ŵa Chiuta. Kweni kufuma waka panyengo iyi, Yehova wakalongora pakweru kuti ŵasambiri ŵa Khristu ndiwo ni ŵanthu ŵake. Ipo vinandi ivyo vili mu uchimi wa mu Daniyeli chaputara 11, vikuyowoya vya ŵasambiri ŵa Khristu, mtundu wa Israyeli yayi. (Mil. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Ŵawusi panji maboma ghakupambanapambana ghakaŵapo themba lakumpoto na themba lakumwera. Nangauli vili nthena, kweni ŵawusi wose aŵa ŵakaŵa na chinthu chinyake chakuyana. Chakwamba, vingaŵa kuti ŵawusi aŵa ŵakawusapo chigaŵa icho kukakhalanga ŵanthu ŵanandi ŵa Chiuta panji ŵakaŵawukira. Chachiŵiri, umo ŵakachitiranga vinthu na ŵanthu ŵa Chiuta vikalongora kuti ŵakatinkhanga Chiuta waunenesko, Yehova. Ndipo chachitatu, mathemba ghaŵiri agha ghakalimbananga nkhongono.

5. Kasi themba lakumpoto na themba lakumwera, ghakaŵako kwambira mu chaka cha 100 C.E. m’paka mu 1870? Longosorani.

5 Kwakanyengo, chaka cha 100 C.E. chikati chajumpha, Ŵakhristu ŵanandi ŵatesi ŵakanjira mu mpingo waunenesko, ndipo ŵakamba kusambizga visambizgo vyautesi na kubisa unenesko wa mu Mazgu gha Chiuta. Kufuma panyengo iyi kufika m’ma 1800, pa charu chapasi pakaŵavya gulu la ŵateŵeti ŵa Chiuta. Ŵakhristu ŵatesi ŵakalutilira kusazgikira nga umo duru wakuchitira mu munda. Pa chifukwa ichi, chikaŵa chakusuzga kumanya Ŵakhristu ŵaunenesko. (Mat. 13:36-43) Chifukwa wuli ntchakuzirwa kumanya fundo iyi? Chifukwa ntchakuti fundo iyi yikulongora kuti themba lakumpoto na themba lakumwera ndiwo ŵakawusanga yayi pakati pa chaka cha 100 C.E. na 1870. Panyengo iyi kukaŵavya gulu la ŵanthu ŵa Chiuta ilo ŵakatenge ŵaliwukirenge. * Ndipouli, chaka cha 1870 chikati chajumpha chikaŵa chamachitiko kumanya themba lakumpoto na themba lakumwera. Chifukwa wuli tikuyowoya nthena?

6. Kasi mphawuli apo ŵanthu ŵa Chiuta ŵakamba kuwungana pamoza nga ni gulu? Longosorani.

6 Kwamba mu 1870, ŵanthu ŵa Chiuta ŵakamba kuwungana pamoza nga ni gulu. Mu chaka ichi, Charles T. Russell na ŵabali ŵanyake ŵakambiska kilasi la Baibolo. Mubali Russell na ŵabali ŵanyake aŵa ndiwo ŵakaŵa thenga ilo ‘likanozga nthowa’ pambere Ufumu Waumesiya undakhazikiskike. (Mal. 3:1) Apa sono ndipo pakaŵa gulu ilo likateŵeteranga Yehova munthowa yakwenelera. Kasi ghakaŵapo maboma ghankhongono agho ghakatambuzganga ŵateŵeti ŵa Chiuta? Tiyeni tiwone.

KASI THEMBA LAKUMWERA NI NJANI?

7. Kasi ni njani wakaŵa themba lakumwera kufika pa Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose?

7 Kufika mu 1870, charu cha Britain chikawusanga vigaŵa vinandi kuluska charu chilichose, ndipo chikaŵa na ŵankhondo ŵankhongono chomene pa charu chose chapasi. Ufumu uwu ndiwo ni sengwe lichoko ilo likazgura masengwe ghanyake ghatatu agho ni France, Spain, na Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Ndipo Britain ndiyo wakaŵa themba lakumwera m’paka pa Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose. Mu nyengo yeneyiyi, charu cha United States of America chikasambazga chomene pa charu chose ndipo chikamba kuchita vinthu pamoza na charu cha Britain.

8. Kasi ni njani uyo waŵa themba lakumwera mu mazuŵa ghose ghaumaliro agha?

8 Mu nyengo ya Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose, charu cha United States na Britain vikalweranga lumoza nkhondo ndipo vikazgoka vyankhongono chomene. Panyengo iyi, Britain na United States ŵakakolerana ndipo ŵakaŵa ŵankhongono chomene pa charu chose chapasi. Nga umo Daniyeli wakayowoyerathu, themba ili likaŵa na “chiwuru chikuru chomene cha ŵasilikari ŵankhongono.” (Dan. 11:25) Mu mazuŵa ghose ghaumaliro agha, Britain na United States ndiwo ŵaŵa themba lakumwera. * Kweni kasi ni njani uyo wakaŵa themba lakumpoto?

THEMBA LAKUMPOTO LIKAWONEKERASO

9. Kasi mphawuli apo themba lakumpoto likawonekeraso, ndipo kasi lemba la Daniyeli 11:25 likafiskika wuli?

9 Mu 1871, pati pajumpha chaka chimoza kufuma apo Russell na ŵabali ŵanyake ŵakambiskira gulu lakusambira Baibolo, themba lakumpoto likawonekeraso. Mu chaka ichi, Otto von Bismarck ndiyo wakawovwira chomene pakwambiska Ufumu wa Germany. Wilhelm I ndiyo wakaŵa themba lakwamba, ndipo wakasora Bismarck kuŵa mulongozgi mu boma ili. * Vyaka vichoko waka vikati vyajumphapo, charu cha Germany chikamba kuwusa vyaru vinyake vya ku Africa na Pacific Ocean, ndipo chikayezga kuti chiŵe chankhongono kuluska charu cha Britain. (Ŵazgani Daniyeli 11:25.) Ufumu wa Germany ukaŵa na ŵasilikari ŵanandi chomene, ndipo nkhongono zake zikayanangako waka na za Ufumu wa Britain. Pa Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose, Ufumu wa Germany ukagwiliskira ntchito ŵasilikari ŵake pakulimbana na ŵalwani ŵake.

10. Kasi lemba la Daniyeli 11:25b, 26 likafiskika wuli?

10 Kweniso Daniyeli wakayowoyerathu ivyo vizamuchitikira Ufumu wa Germany na ŵasilikari ŵake. Uchimi ukayowoya kuti themba lakumpoto “lizamwima chara.” Chifukwa wuli? “Chifukwa ŵazamulinozgera chiŵembu. Awo ŵakurya vyakurya vyake vyamanoni ndiwo ŵazamuliwiskira pasi.” (Dan. 11:25b, 26a) Mu nyengo ya Daniyeli, ŵanyake awo ŵakaryanga ‘vyakurya vya themba vyamanoni’ ŵakaŵanga ŵalaraŵalara awo ‘ŵakateŵeteranga themba.’ (Dan. 1:5) Kasi apa uchimi uwu ukayowoyanga anjani? Ukayowoyanga za ŵanthu awo ŵakaŵa na maudindo ghakurughakuru mu Ufumu wa Germany kweniso ŵasilikari na ŵalaraŵalara ŵanyake ŵankhondo, ndipo ŵanthu aŵa pamanyuma ndiwo ŵakawiskira pasi boma ili. * Uchimi uwu ukayowoyaso ivyo vizamuchitika pa nkhondo iyo yizamuchitika na themba lakumwera. Pakuyowoya vya themba lakumpoto, uchimi uwu ukati: “Ŵasilikari ŵake ŵazamuphyereka, ndipo ŵanandi ŵazamukomeka.” (Dan. 11:26b) Nga umo uchimi ukayowoyera, pa Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose, ŵasilikari ŵa Germany ‘ŵakaphyereka,’ ndipo ‘ŵanandi ŵakakomeka.’ Ŵanthu ŵanandi ŵakakomeka pa nkhondo iyi kuluska nkhondo zose izo zikachitikapo kumanyuma.

11. Kasi themba lakumpoto na themba lakumwera ŵakachita vichi?

11 Lemba la Daniyeli 11:27, 28 likulongosora vinthu ivyo vikachitika pambere Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose yindachitike. Lemba ili likuti themba lakumpoto na themba lakumwera “ghazamukhala pa thebulu limoza na kuphalirana mautesi.” Kweniso likuti themba lakumpoto lizamuwunjika “katundu munandi.” Ivi ndivyo vikachitika nadi. Charu cha Germany na Britain vikaphalirana kuti vikukhumba mtende, kweni vikalongolerathu kuti vikaphalirananga waka mautesi, vikati vyamba kutimbana mu 1914. Panyengo iyi, charu cha Germany chikaŵa chachiŵiri pa vyaru visambazi chomene pa charu chose chapasi. Ntheura pakufiska uchimi wa pa Daniyeli 11:29 na chigaŵa chakwamba cha vesi 30, charu cha Germany chikatimbana na themba lakumwera, kweni chikathereskeka.

MATHEMBA GHAKULIMBANA NA ŴANTHU ŴA CHIUTA

12. Pa Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose, kasi themba lakumpoto na themba lakumwera ŵakachita vichi?

12 Kwambira 1914, mathemba ghaŵiri agha ghakalutilira kutimbana ghekhaghekha kweniso kutimba chomene ŵanthu ŵa Chiuta. Mwachiyelezgero, pa Nkhondo Yakwamba ya Charu Chose, boma la Germany na boma la Britain ghakatambuzga ŵateŵeti ŵa Chiuta, awo ŵakakana kurwako nkhondo. Boma la U.S. likaŵika mu jele awo ŵakalongozganga mulimo withu wakupharazga. Nthambuzgo iyi yikafiska uchimi uwo uli pa Chivumbuzi 11:7-10.

13. M’ma 1930, chomenechomene pa Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose, kasi themba lakumpoto likachita vichi?

13 Pamanyuma, m’ma 1930, chomenechomene pa Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose, themba lakumpoto likatambuzga chomene ŵanthu ŵa Chiuta. Chipani cha Nazi chikati chamba kuwusa mu Germany, Hitler na ŵalondezgi ŵake ŵakakanizga mulimo wa ŵanthu ŵa Chiuta. Themba lakumpoto likakoma ŵanthu ŵa Yehova pafupifupi 1,500 ndipo ŵanandi likaŵatumizga ku misasa yakusuzgikirako ŵanthu. Vyakuchitika ivi vikayowoyekerathu na Daniyeli. Themba lakumpoto likakanizga mulimo wakupharazga, ndipo mu nthowa iyi ‘likananga malo ghakupatulika’ na “kuwuskamo sembe ya nyengo zose.” (Dan. 11:30b, 31a) Mulongozgi wawo, Hitler, wakachita na kulapa wuwo kuti wakomenge ŵanthu wose ŵa Chiuta mu Germany.

THEMBA LIPHYA LAKUMPOTO LIKAWUKA

14. Kasi ni njani uyo wakaŵa themba lakumpoto Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose yikati yajumpha? Longosorani.

14 Nkhondo yachiŵiri yikati yajumpha, boma la Soviet Union ndilo likaŵa themba lakumpoto. Likamba kuwusa vigaŵa vinandi ivyo vikaŵa pasi pa Germany. Nga umo vikaŵira na boma la Nazi, boma la Soviet Union nalo likatambuzga chomene ŵanthu wose awo ŵakasopanga Chiuta waunenesko.

15. Kasi themba lakumpoto likachita wuli Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose yikati yamara?

15 Nyengo yichoko waka Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose yikati yamara, themba liphya lakumpoto, ilo likaŵa boma la Soviet Union pamoza na vyaru ivyo likakolerananga navyo, likamba kutambuzga ŵanthu ŵa Chiuta. Lemba la Chivumbuzi 12:15-17, likuyaniska nthambuzgo ya ŵanthu ŵa Chiuta na “mlonga.” Mwakukolerana na uchimi uwu, themba lakumpoto likakanizga mulimo withu wa kupharazga ndipo ŵanthu ŵanandi ŵa Yehova ŵakatolekera ku Siberia. Ntheura kwamba waka apo mazuŵa ghaumaliro ghakambira, themba lakumpoto likulutilira kutambuzga ŵanthu ŵa Chiuta, kweni latondeka kulekeska mulimo wawo. *

16. Kasi boma la Soviet Union likafiska wuli lemba la Daniyeli 11:37-39?

16 Ŵazgani Daniyeli 11:37-39. Pakufiska uchimi uwu, themba lakumpoto ‘likaŵikako mahara chara kwa Chiuta wa ŵawiske.’ Likalongora wuli? Boma la Soviet Union likakhumbanga kuwuskapo visopa vyose, ntheura likayezgayezga kuchita ivi. Kuti lifiske chilato ichi, kukwambilira kwa 1918 boma la Soviet Union likaŵika dango ilo likapangiska sukulu zisambizgenge kuti Chiuta kulije. Kasi themba lakumpoto ‘likachindika wuli chiuta wa malinga ghakukhora’? Boma la Soviet Union likamalira ndalama zinandi pakukhozga ŵankhondo ŵake ndiposo kupanga vilwero vinandi vya nyukiliya kuti likhozge nkhongono zake. Themba lakumpoto na themba lakumwera, pamanyuma ghose ghakaŵa na vilwero vyankhongono chomene vyakukomera ŵanthu mabiliyoni ghanandi.

KUKOLERANA KWAUPUSIKIZGI

17. Kasi “chinthu chakuseluska icho chikupasura” ntchivichi?

17 Themba lakumpoto lakhozgera themba lakumwera chifukwa ghose ghakukhumba kuti ghachite chinthu chimoza chakuzirwa. Ghakukhumba ‘kuŵika chinthu chakuseluska icho chikupasura.’ (Dan. 11:31) “Chinthu chakuseluska” ichi ni wupu wa United Nations.

18. Chifukwa wuli wupu wa United Nations ‘ntchinthu chakuseluska’?

18 Wupu wa United Nations ‘ntchinthu chakuseluska’ chifukwa chakuti ukuyowoya kuti wiziskenge mtende pa charu chose chapasi, apo ni Ufumu wa Chiuta pera ndiwo ungiziska mtende. Ndipo uchimi ukuyowoya kuti chinthu chakuseluska ichi “chikupasura” chifukwa wupu wa United Nations uzamuchita chigaŵa chikuru pakuparanya visopa vyose vyautesi.’—Wonani tchati chakuti “Mathemba Ghaŵiri Agho Ghakulimbana mu Nyengo Yaumaliro.”

CHIFUKWA WULI TIKWENERA KUMANYA MDAUKO UWU?

19-20. (a) Chifukwa wuli tikwenera kumanya mdauko uwo tasambira mu nkhani iyi? (b) Kasi ni fumbo wuli ilo lizamuzgoreka mu nkhani yakulondezgapo?

19 Tikwenera kumanya mdauko uwu chifukwa ukulongora kuti kufuma mu 1870 m’paka mu 1991, uchimi wa Daniyeli wakuyowoya vya themba lakumpoto na themba lakumwera uli kufiskika. Ntheura tikugomezga kuti chigaŵa chinyake icho chakhalako nacho chifiskikenge.

20 Mu 1991, boma la Soviet Union likamara. Ipo kasi ni njani uyo ni themba lakumpoto mazuŵa ghano? Nkhani yakulondezgapo yizamuzgora fumbo ili.

SUMU 128 Kuzizipizga M’paka Umaliro

^ ndime 5 Tikuwona ukaboni wakuti uchimi wa Daniyeli wakuyowoya vya “themba lakumpoto” na “themba lakumwera” ukulutilira kufiskika. Chifukwa wuli tikuyowoya nthena? Ndipo chifukwa wuli tikwenera kupulikiska ivyo uchimi uwu ukuyowoya?

^ ndime 5 Tiyowoyengeso yayi kuti Themba la Roma Uleliya (270-275 C.E.) likaŵa “themba lakumpoto” panji Fumukazi Zenobia (267-272 C.E.) likaŵa “themba lakumwera,” chifukwa panyengo iyi kukaŵavya gulu la ŵanthu ilo likateŵeteranga Yehova munthowa yakwenelera. Fundo iyi yikusintha ivyo vili kulembeka mu chaputara 13 na 14 mu buku Lachicheŵa lakuti Samalani Ulosi wa Danieli!

^ ndime 9 Mu 1890, Kaiser Wilhelm II wakachichizga Bismarck kuti wawukepo pa mpando.

^ ndime 10 Ŵakachita vinthu vyakupambanapambana ivyo vikapangiska kuti boma ili liwe mwaluŵiro. Mwachiyelezgero, ŵakaleka kovwira themba, ŵakaphalira ŵanji uthenga wachisisi wakukhwaskana na nkhondo, ndipo ŵakachichizga themba kuti liwukepo pa mpando.

^ ndime 15 Nga umo pakulongolera pa Daniyeli 11:34, kwakanyengo kachoko waka, themba lakumpoto likaleka kutambuzga Ŵakhristu. Mwachiyelezgero, ivi vikachitika boma la Soviet Union likati lamara mu 1991.